قازىرگى قازاق بۇرىنعى قازاق ەمەس، ەندى ءبىزدى ەشكىم باسىنا المايدى - مۇحتار تايجان
الايدا بۇگىن ول بۇل ويىنان تۇبەگەيلى باس تارتقان. وعان ءوزى كۋا بولعان ۇلتتىق كوميسسياداعى جايتتار مەن اۋىلداعى جەر ماسەلەسىنە قاتىستى بىلىق- شىلىقتار تۇرتكى بولىپتى.
مۇحتار تايجان وتىرىستا ەكىگە جارىلعان تاراپتى تومەندەگىدەي سيپاتتايدى.
ءىرى جەر يەلەنۋشىلەردىڭ ءىشى تارلانىپ، كوزىن شەل باسقان
«مۇندا جەردى ساتۋعا اسا قىزىعۋشىلىق تانىتۋشى جەكە مۇددەدەگى جانە ۇلكەن نەمەسە ورتاشا ۇلەستەگى جەرى بارلار وتىر. ولار سول ۇلەستى ساتىپ الىپ، جەكەمەنشىككە اينالدىرعىسى كەلەدى. وندايلار وزدەرىن «جەردە جۇمىس ىستەۋشىلەر» دەپ اتاپ، سونىمەن وزدەرىن جاقسى قىلىپ كورسەتكىسى كەلەدى.
ال قالعاندارى - قارسىلار. ونىڭ ىشىندە ۇساق شارۋا قوجالىقتارى دا بار. بۇگىنگى ءىرى شارۋا قوجالىقتارىنىڭ قالاي پايدا بولعانىن ەشكىم ۇمىتا قويماعان بولار. ولار 1990 -جىلداردىڭ سوڭى مەن 2000 -جىلداردىڭ باسىندا ۇساق شارۋالاردىڭ جەرىن يەمدەنىپ، پايلىق جۇيە ارقىلى قۇرىلدى.
بۇل ارادا قۇپيا ەشتەڭە دە جوق.
ءىرى جەر يەلەنۋشىلەردىڭ ءىشى تارلانىپ، كوزىن شەل باسقان، ولار وسى ەل ازاماتتارىنىڭ اتا- باباسى قانىن توگىپ، جانىن بەرگەن جەردى جالپى حالىقتىكى، سوندىقتان ونى ساتۋ بارىپ تۇرعان تەكسىزدىك دەپ سانايتىندىعى ەش قىزىقتىرمايدى. كاسىپكەر رەتىندە جەر يەلەنۋشىلەرگە حالىقتىڭ ەركىنە قارسى شىققان بۇل قوزعالىسىڭىز بۇگىنگى بيزنەسىڭىزدىڭ كۇل- تالقانىن شىعارۋى مۇمكىن دەپ ايتقىم كەلەدى. بۇگىنگى بارلارىڭىزعا ىرزا بولىڭىزدار، ايتپەسە ودان دا ايىرىلىپ قالاسىزدار.
كەزىندە جەر كودەكسى باسقالاي دەموگرافيالىق جاعدايدا، باسقالاي الەۋمەتتىك- ساياسي قالىپ كەزىندە قابىلدانعان. ال ءقازىر ەلدىڭ دەموگرافياسى كۇرت وزگەرگەن. قازىر قازاقتىڭ سانى 76 پايىزدى قۇرايدى. دەمەك، بۇگىنگى قازاق ۇلتىنىڭ ۇلتتىق سانا- سەزىمى باسقاداي ساپادا.
قازىرگى قازاق ءوزىن ءوز ەلىنىڭ قوجايىنى دەپ سانايدى، سوندىقتان قازاق ءوز تاعدىرىن شەشەتىن كەز كەلگەن ماسەلەگە جەڭ تۇرە كىرىسۋگە دايىن„.
حالىق جەردى ەشكىمگە ساتقىزبايدى!
مۇحتار تايجان كەزىندە ەلدىڭ بايلىعىن ساۋدالاپ، جارلى- جاقىبايلاردى ەمىن- ەركىن بيلەپ- توستەگەن ورىسبايلاردىڭ داۋرەنى ءوتىپ بارا جاتقانىن ەسكەرتەدى.
«بيلىكتەگى، سول سەكىلدى ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتورداعى ورىستانعان قازاقتار قۋىستانىپ، بەتى قايتا باستادى. ەڭ باستىسى، حالىقتىڭ بيلىككە دەگەن سەنىمى اقىرىنداپ كەرىگە كەتىپ بارادى.
مۇناي مەن وزگە دە تابيعي رەسۋرستار وسى جىلدار بويىنا تالان- تاراجعا ءتۇستى، ال حالىق قايىرشى بولىپ قالدى. ارينە، حالىقتا 25 جىل بويىنا ەكسپورتتاعان ەل بايلىعىنان تۇسكەن پايدا اقشا قايدا كەتتى دەگەن زاڭدى ساۋال تۋادى. وعان ناقتى جاۋاپ جوق. ال تەلەديدار ارقىلى كورسەتىلىپ جاتقان داڭعازا فورۋم مەن سەزدەر - بۇل جاۋاپقا جاتپايدى.
حالىق كۇن سايىن ادىلەتسىزدىكپەن بەتپە- بەت كەلىپ جاتسا، اياق باسقان جەرىنىڭ بارلىعى سىبايلاس جەمقورلىق، تامىر- تانىستىق بولسا، پەرزەنتحانا، بالاباقشا، مەكتەپ، ۋنيۆەرسيەت، جۇمىس ورنى - بارلىعىندا. ال تىرنەكتەپ ەتكەن ەڭبەگىنەن جينالعان زەينەتاقى جيناعى ۇرلانسا، تاپقان تابىسى دەۆالۆاتسيا سالدارىنان قۇنسىزدانسا، باعالار ەكى ەسەگە وسسە، اقىرى ولگەندە جەرلەنەتىن ورنىن دا ساتىپ السا، ارينە حالىق ونداي بيلىككە سەنبەيدى،
ولاردا قالعانى - ەڭ قاسيەتتى دە ءقادىرلىسى جەر عانا. ەندى حالىق قولىندا قالعان ەڭ قىمباتتىسى - جەردى ەشكىمگە ساتقىزبايدى!
قۇتقارۋشى ينۆەستيتسيالىق اعىم دەگەن انگە ەندى ەشكىم سەنبەيدى. ويتكەنى ينۆەستيتسيا دەپ اندەتىپ جۇرگەندە قازاقستان حالقى كوپ ۋاقىتىن جوعالتىپ، مۇنايسىز، اقشاسىز، بورىشكەر بولىپ شىعا كەلگەن. ەندى حالىق سوڭعى قىمباتتىسىن - ءوزىنىڭ جەرىن جوعالتىپ الۋعا قورقادى. مىنە، حالىق وسىلاي ويلايدى، وعان تاڭ قالاتىن دانەمە جوق„.
جەردى ساتساق، اۋىل- ايماقتارداعى بار بىلىق- شىلىقتاردى زاڭداستىرىپ بەرەمىز!
سونداي- اق جەر تۋرالى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ مۇشەسى ءوز ويىنان قالاي اينىعانىن. ونىڭ باسقالارعا ساباق بولۋىن ەسكەرتەدى.
«ءيا، جەردى ساتۋدى ۋاعىزدايتىن اگرارلىق سالا عالىمدارى ونى تەوريالىق تۇرعىدا ءمىنسىز دالەلدەيدى. كوميسسيا جۇمىسقا كىرىسكەن كەزدە دە مەن سونداي ويدا بولعانمىن. مەن دە ءىى- دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىنگى جاپونداردىڭ اگرارلىق رەفورماسى سەكىلدى ۇسىنىس جاساعىم كەلگەن. جاپونداردا جاپون شارۋالارى فەودال ەمەس، ناقتى جەر يەلەنۋشىلەر بولىپ شىققانى سەكىلدى.
مەن دە ءبىزدىڭ شارۋالار جەر يەلەنۋشىگە اينالىپ، تەز بايىسا عوي دەپ ويلادىم. الايدا ءبىزدىڭ اۋىلدارداعى جەر قاتىناستارى جاعدايىمەن كوزبە- كوز تانىسا وتىرىپ، جەرگە قاتىستى بىلىق- شىلىقتاردى انىقتاي كەلە، ءقازىر جەردى ساتاتىن بولساق، ءتىپتى قازاقستاندىق ازاماتتارعا، ءبىز سول بىلىق- شىلىقتى زاڭداستىرىپ بەرەتىنىمىزدى ۇقتىم.
سوندىقتان ءبىز اۋىلشارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەردى ساتۋعا قويىلعان ءموراتورييدى ءارى قاراي ۇزارتۋدى، شەتەلدىكتەرگە جەردى جالعا بەرۋ مەرزىمىن 5 جىل دەپ بەلگىلەۋدى تالاپ ەتەتىن بولامىز.
ارينە، بۇل زاڭدى تۇرعىدا ساتىلىپ قويىلعان جەرلەردى قايتارىپ الۋ كەرەك دەگەندى بىلدىرمەيدى. بۇگىنگە دەيىن اۋىلشارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەردىڭ ساتىلعانى 0,6 پايىز، ول ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە ۇلكەن قاۋىپ توندىرمەيدى. ال لاتۋفينديستەر جەردى ساتىپ الماعان، ولار كوبىنە جالعا العان.
جەر ماسەلەسىن زەرتتەي كەلە ۇققانىم، اۋىلشارۋاشىلىعىنىڭ وركەندەپ- دامۋىنا تەجەۋ بولىپ تۇرعانى - جەردىڭ مونوپوليزاتسياسى - لاتيفۋنديستەر(ءىرى جەر يەلەنۋشىلەر). سوندىقتان بۇل ارادا، كەرىسىنشە قازاقستاندا لاتيفۋنديزمدى شەكتەۋ كەرەك.
بۇل ماسەلەگە قاتىستى كوميسسيانىڭ شەكتەۋ ەنگىزگەنى جاقسى بولعان».
kaz.365info.kz