مىڭ ايدان دا قايىرلى - قادىر ءتۇنى
ويتكەنى، بۇل ءتۇن بارشا ادامزاتقا ارنالعان قۇران كارىمنىڭ اياتتارى تۇسە باستاعان ءتۇن.
مۇسىلمان ۇمبەتىنە تۇسىرىلگەن قاسيەتتى وسى ءتۇن تۋرالى قۇران كارىمنىڭ قادىر سۇرەسىندە ايتىلادى. بەس اياتتان تۇراتىن سۇرەدە قۇراننىڭ قادىر تۇنىندە تۇسىرىلگەندىگى، ونىڭ مىڭ ايدان قايىرلى ەكەندىگى، بۇل تۇندە جابىرەيىل پەرىشتە اللانىڭ امىرىمەن جەر بەتىنە ءتۇسىپ، ادامدارعا قىزمەت ەتەتىندىگى جانە تاڭعا دەيىن تىنىشتىق بولاتىندىعى ايتىلادى. قادىر ءتۇنى پەرىشتەلەر مۇسىلماندارعا دۇعا وقىپ، تىلەۋلەس بولادى. بۇل كەشتە جاسالعان عيباداتتىڭ مىڭ ايعا، ياعني سەكسەن ءۇش جىلعا تەڭ ساۋابى بولاتىندىعىنا بايلانىستى مۇسىلماندار قادىر ءتۇنىن قۇلشىلىقپەن وتكىزۋگە تىرىسادى.
كەيبىر ريۋاياتتارعا قاراعاندا قادىر ءتۇنى رامازان ايىنىڭ 27-ءتۇنى دەگەنمەن قادىر ءتۇنىنىڭ ءدال قاي ءتۇن ەكەنى ناقتى بەلگىسىز. ءبىراق پايعامبارىمىزدىڭ (س. ا. س. ) حاديس شارىپتەرى قادىر ءتۇنى رامازان ايىنىڭ سوڭعى ون كۇنىنىڭ بىرىنە جانە تاق تۇندەرىنە سايكەس كەلەتىندىگىن نۇسقاعان. يسلام عالىمدارىنىڭ كوزقاراستارى بويىنشا، بۇل ءتۇن رامازان ايىنىڭ تاق تۇندەرىنە، اسىرەسە، 27- تۇنىنە سايكەس كەلەدى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، قادىر ءتۇنىنىڭ ناقتى داتاسىنىڭ بەلگىسىز بولۋىنىڭ دانالىعى، مۇسىلماندار رامازان ايىنىڭ تەك سول تۇنىمەن عانا شەكتەلمەي، سوڭعى ون كۇندى تۇگەلدەي قۇلشىلىقپەن وتكىزسىن دەگەنىندە دە بولۋى مۇمكىن. سەبەبى، اللا ەلشىسىنىڭ (س. ع. س. ) ءوزى سوڭعى ون ءتۇننىڭ بارىندە دە قۇلشىلىقپەن وتكەرگەن ەكەن. بۇل تۋرالى ايشا انامىز: «رامازاننىڭ سوڭعى ون كۇنى كەلگەندە، اللا ەلشىسى (س. ع. س) تۇندەرىن نامازبەن وتكىزگەن، وتباسى مۇشەلەرىن وياتقان جانە قۇلشىلىقتارىندا ەرەكشە ىنتا تانىتقان»، - دەگەن (ءال- بۋحاري 2024, مۋسليم 1174). سوندىقتان تاقۋالار ورازا ايىنىڭ سوڭعى ون ءتۇنىن تۇگەلدەي قۇلشىلىقپەن وتكىزەتىن بولعان.
ال جالپى قادىر ءتۇنىنىڭ قاسيەتىن جۇمىر باستى پەندە ءوز اقىلىمەن بىلە المايدى. سوندىقتان قادىر ءتۇنىنىڭ ۇلىقتىعى مەن ارتىقشىلىعى جايىندا اللا تاعالا بىلاي دەگەن ەكەن: «راسىندا، ءبىز ونى (قۇراندى) قادىر ءتۇنى تۇسىردىك. ال ساعان قادىر ءتۇنىنىڭ نە ەكەنىن نە بىلدىرەدى؟ قادىر ءتۇنى مىڭ ايدان دا ارتىق. ول كەزدە راببىلارىنىڭ قالاۋىمەن، ونىڭ ءاربىر ءامىرى ءۇشىن، پەرىشتەلەر مەن رۇح (جابىرەيىل) تۇسەدى. ول (ءتۇن) - تاڭ اتقانشا سالەم!» (قادىر سۇرەسى 1-5 اياتتار). جانە دە بىلاي دەگەن: «انىق كىتاپپەن انت ەتەمىن! ءبىز ونى بەرەكەلى ءتۇنى تۇسىردىك، ءارى ءبىز ەسكەرتەمىز. بۇل ءتۇنى، ءبىزدىڭ امىرىمىزبەن بارلىق دانا ىستەر شەشىلەدى» (دۋحان سۇرەسى، 2-5 اياتتار). ياعني، جاراتۋشى يەمىز بۇل تۇندە جاسالعان قۇلشىلىقتى مىڭ ايدا جاسالعان عيباداتتان ارتىق دەپ قابىلدايدى.
قادىر ءتۇنىن قالاي قارسى الىپ، وتكىزگەن ءجون؟
مولدالار «اللانىڭ مەيىرىمىنەن ءۇمىت ەتكەن ءاربىر ادام قادىر ءتۇنى كىرمەستەن بۇرىن تولىق شومىلىپ، دارەت الىپ، تازا كيىم كيىپ، ۇستىنە حوش ءيىستى ءاتىر سەۋىپ، قاسيەتتى ءتۇندى كۇتۋگە دايىندىق جاساۋى ءتيىس» دەپ ەسەپتەيدى. ءدىن ۇستاۋشىلاردىڭ سوزىنە قاراعاندا، بۇل ءتۇندى مەشىتتە وتكىزگەن دە ابزالىراق. ويتكەنى مەشىتتە كوپشىلىك قۇلشىلىق جاساپ، يمامدار ۋاعىز ايتادى. سونىمەن قاتار، قادىر تۇنىندە ۇيدە ءدىني كىتاپ وقىپ، ءدىني فيلمدەر كورۋ دە عيبادات بولىپ سانالادى.
بىردە ايشا انامىز پايعامبارىمىزدان: «ۋا، اللاھتىڭ ەلشىسى! ەگەر قادىر تۇنىنە جەتسەم قانداي دۇعا وقيىن؟»، - دەپ سۇراعاندا، ول: «اللاھۋمما، ينناكا افۋۋن، تۇحيببۋل افۋا، فاافۋ انني» (ۋا اللاھىم! سەن تىم كەشىرىمدىسىڭ، كەشىرۋدى جاقسى كورەسىڭ، مەنى دە كەشىرە گور!)»، دەپ دۇعا ەتۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتكەن. قادىر تۇنىندە دە اللا تاعالانىڭ قۇدىرەتى ۇستەم بولادى. ول ءتۇننىڭ قادىرىن بىلگەندەرگە اللانىڭ مەيىرىمى مەن بەرەكەسى جاۋادى، ال ودان قۇر قالماۋ ادامنىڭ رۋحاني سەرگەكتىگىنە بايلانىستى. پايعامبارىمىز ۇيرەتكەندەي، مۇسىلمان بالاسى ءاربىر ىسىنە وزىنە بەرىلگەن ەڭ سوڭعى مۇمكىندىك سەكىلدى قاراي ءبىلۋى كەرەك. سول سەبەپتى قادىر ءتۇنىن ەندى كورەم بە، كورمەيمىن بە، دەگەندەي وتە ءبىر مۇقياتتىلىقپەن وتكىزگەنى ءجون.
وسى تۇستا ايتا كەتەرلىك تاعى ءبىر ماسەلە، قازاقتىڭ ءدىن عالىمدارى كەيبىر مۇسىلمانداردىڭ قادىر تۇنىندە قىدىر اتانى كۇتەمىز دەۋىنەن ەشقانداي ءدىني نەگىز قاراستىرمايدى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، بۇل اڭىز. سوندىقتان دا، ءدىندارلار بۇل ءتۇندى شىنىمەن بىرەۋدى كۇتىپ ەمەس، اياتتا بۇيىرىلعان عيباداتتاردى، قۇلشىلىقتاردى جاساپ، يگى تىلەك تىلەپ، ساۋاپ ۇمىتىمەن وتكىزگەن دۇرىس دەپ ەسەپتەيدى.
ال ءتۇننىڭ بارلىق ۋاقىتىن قۇلشىلىقپەن وتكىزە المايتىن كىسىلەر، ءتۇننىڭ ءبىر بولىگىن بولسا دا ىزگى امالدارمەن وتكىزسە بولادى. سونىڭ ىشىندە قاسيەتتى ءتۇندى اللا تاعالاعا قۇلشىلىق جاساۋ، ناماز وقۋ، قۇران وقۋ، ۇيرەنۋ، ۇيرەتۋ، ۋاعىز ايتۋ جانە تىڭداۋ، شاريعات ۇيرەنۋ، ءتاسبىح تارتۋ، ءدىني كىتاپتار وقۋ، ءدىني فيلمدەر كورۋ، مەشىتكە كەلگەندە دۇنيە ءسوزىن سويلەمەۋ امالدارىن ورىنداۋ ارقىلى زيارات ەتىپ وتكىزۋ كەرەك.
قادىر كەشىنىڭ ۋاقىتى كۇن باتقاننان سارەسىگە دەيىن جالعاسادى. بۇل ءتۇننىڭ عيباداتتارىن مۇسىلماندار مەشىتتەردە دە، ءوز ۇيلەرىندە دە اتقارا الادى. كەيبىر مۇسىلماندار قادىر تۇنىندە ءتۇنى بويى داستارحان جايىپ قويىپ، قولدارىن قۋسىرىپ وتىرۋمەن شەكتەلەدى. نە بولماسا، تەلەديدار قاراپ، اڭگىمە ايتۋمەن وتكىزەدى.
ءتۇنى بويى كوز ىلمەي شىقساق جەتكىلىكتى دەپ ەسەپتەيدى. ءدىن تانۋشىلار بۇنى دا قاتە دەپ سانايدى. يمامداردىڭ ايتۋىنشا، قادىر ءتۇنىن وتكىزۋدە ءتۇنى بويى داستارحان جايىپ قويۋ شارت ەمەس. ەڭ باستىسى مۇميندەر بۇل ءتۇندى دايىندىقسىز وتكىزبەۋى ءتيىس. ويتكەنى، ءابۋ حۇرايرا (ر. ا. ) ساحابامىز جەتكىزگەن حاديستە «كىمدە كىم قادىر ءتۇنىنىڭ ارتىقشىلىعىنا سەنىپ، ساۋابىن اللادان كۇتىپ، عيبادات، قۇلشىلىقپەن وتكىزسە، وتكەن- كەتكەن كۇنالارى كەشىرىلەدى» دەلىنگەن (بۇحاري، قادىر، 1).
ەندەشە بەرەكەسى مەن قايىرى مول ءتۇندى بەكەرگە وتكىزىپ المايىق، بارشا اعايىنعا قادىر ءتۇنىن يگىلىكپەن وتكىزۋگە ءناسىپ ەتسىن!
اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى