ءتىلدىڭ ماسەلەسى جەر زاڭىنان دا ماڭىزدى

استانا. قازاقپارات - الماتىداعى «استانا» قوناق ۇيىندە «قازاقتىڭ ءتىلى مەن تاريحى - ۇلتتىڭ التىن قازىعى» دەگەن تاقىرىپتا قوعامدىق تالقىلاۋ ءوتتى.

اتالعان ماسەلەگە بايلانىستى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم كەڭىرەك توقتالىپ، ءوز ويىن ءبىلدىردى:

«- بۇگىنگى ءتىل، مەملەكەت، ءبىلىم ماسەلەسى اينالىپ كەلگەندە جەر زاڭىنان دا ماڭىزدى. وسىنىڭ ۇعىڭىزدار. ءتىل دەگەنىمىز -  ۇلتتىڭ جانى، ەكزيستەنسيالدى ۇياسى. ۇلت دەگەنىمىز الدىمەن تىلدەن باستالادى. ادام جاراتىلىسىنان سولاي. مەن دە كوپتەگەن ەلدە بولدىم. سول ەلدەردىڭ كوپتەگەن مۇعالىمى، وقۋشىلارى ءۇش ءتىلدى بىلەدى دەپ ايتا المايمىن. بۇگىنگى جاعدايعا قاتىستى مەندە دايىن جاۋاپ جوق، تەك كۇدىكتەرىمدى ايتايىن. ءبىرىنشى ماسەلە، ۇشتىلدىلىك دەگەن نەدەن تۋىندادى؟

ول مىنادان تۋىندادى: بۇگىنگى كۇنى ورىس ءتىلدى بيلىك ءوزىنىڭ داۋرەنى ءوتىپ بارا جاتقانىن جاقسى سەزىندى. وسىنى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن «ۇشتىلدىلىك» دەگەن قويىرتپاقتى ويلاپ تاپتى. ونداعى باستى مىندەت - قازاق رۋحتى مەملەكەتتى بولعىزباۋ. ەگەر وسىنى مويىنداماسا، قالعانىنىڭ ءبارى بوس ءسوز. ەكىنشى ماسەلەگە كوشەيىك. مەكتەپ دەيمىز، سەنىم، جاۋاپكەرشىلىك دەيمىز. ال، جارايدى ۇشتىلدىلىك ماسەلەسى دۇرىس بولسىن. قازاقستاندا 3 مىڭ مەكتەپ بار دەلىك. سونىڭ 3 مىڭ ديرەكتورى، ورىنباسارلارىمەن جاۋاپقا تارتىلۋ كەرەك. 25 جىلدا ماتەماتيكانى ۇيرەتتى، حيميادان، فيزيكادان وليمپيادا وتكىزدى، ال 11 جىلدا قازاقشا ۇيرەتە الماسا، وندا جاۋاپ بەرۋى ءتيىس. سىزدەر وتىرىك ايتىپ وتىرسىزدار. مۇنىڭ ءبارى ورىس ءتىلىن ۇيرەتۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتىر دەپ ايتادى ماعان كەيبىر جىگىتتەر. مەن سەنبەيمىن. مىسالى، جەردى جالعا بەرسەك ينۆەستيتسيا كەلەدى دەيدى. بۇل دا سول سەكىلدى جالعان ارگۋمەنت.

مەنىڭ يزرايل جاققا كەتكەن ءبىر تانىس اعام بار. ول كىسى «مەن قازاق مەملەكەتىنىڭ، بيلىگىنىڭ بالالاردى اسىرەسە، ورىستى، كارىستى، باسقانى قازاق تىلىنە ۇيرەتۋگە نيەتى بار ەكەنىنە سەنبەيمىن» دەيدى. ەگەر شىن مانىندە سونداي ويى بولسا، يزرايلدىڭ ۇلگىسىندە جاساۋىمىز كەرەك. ولاردا بالاباقشانىڭ ءبارى تەك ەۆرەي تىلىندە. ءبىز دە سولاي جاساپ كورەيىك.

قازاقستاندا تەك قازاق بالاباقشاسى بولسىن، ورىس، كارىس دەگەندەر مۇلدە بولماسىن. يزرايل ەلىنىڭ ۇستانعان ساياساتى بويىنشا، انا ءتىلىڭدى ەشكىم شەكتەمەيدى، ۇيىڭدە سويلەس، كۋرسقا بەر، ءوزىڭ بىلەسىڭ. بالاباقشا - كىشكەنتاي نارەستەنى مەملەكەتتەندىرۋ قۇرالى. ياعني، مەملەكەتكە بويۇسىندىرۋ، ەلدىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن ۇيرەتۋدىڭ العىشارتى. بالاباقشادان ءتىلى سىنعان بالا كەيىن قانداي مەكتەپكە بارسا دا، از دا بولسا ءتىل ۇيرەنىپ شىعادى. ءبىز ەرتەڭ كوميسسيا قۇرايىق تا، قالاداعى كەز كەلگەن ورىس ءتىلدى مەكتەپكە بارايىق. ديكتانت جازعىزايىق، جۇزبە-ءجۇز سويلەسىپ كورەيىك. ەگەر بۇل سىناقتاردان جاقسى وتسە، باسىمدى يەمىن.

ءۇشىنشى ماسەلە. وسى جىلى مەكتەپكە بارعان 400 مىڭ بالانىڭ � ى قازاق. نازاربايەۆ مەكتەبى اشىلدى ما؟ ونى اۋدانعا دەيىن جەتكىزەيىك. قازاق- تۇرىك ليتسەيلەرىنىڭ سانىن كوبەيتەيىك. ءدال بۇگىن ۇشتىلدىلىكتى ەنگىزبەسەك، كوشتەن قالامىز، قيراپ قالامىز دەگەنگە ءوز باسىم سەنبەيمىن. راس، قازىرگى جاستاردا اعىلشىن تىلىنە دەگەن سۇرانىس بار، ماجبۇرلىلىك بار. ال، ءبىزدىڭ ەلدە قازاق تىلىنە سۇرانىس بار ما ءوزى؟! شەنەۋنىكتەردىڭ جارتىسىنان كوبى قازاق ءتىلىن بىلمەيدى. مەكتەپ ديرەكتورلارى مەن رەكتورلاردىڭ ءبىراز بولىگى قازاقشاعا شورقاق. الدىمەن جامان مولدا بولمايىق. ءۇش-ءتورت ايدا، ءتىپتى ءبىر جىلدا اعىلشىن تىلىنەن بەرەتىن مۇعالىم دايىنداپ بەرەدى دەگەنگە سەنبەيمىن. تاۋدان باستالعان كىشكەنتاي اعىستى بوگەي بەرسەك، سوڭىنا جەتە الماي قالادى. جاسايتىن ءىس كوپ.

التى اي بويى ايلىعىن الا الماي وتىرعان عالىمدارىمىز بار. مينيسترلىكتىڭ قاراماعىنداعى عىلىمي مەكەمەلەردىڭ سانىن كوبەيتىپ، ساراپشىلارىمىزدى ارتتىرايىق. ءتۇيىنىن تاپپاعان ماسەلە كوپ. سونىڭ ءبارىن جۇيەلەپ العاننان كەيىن، ءۇش تىلگە نە بەس تىلگە كوشۋ شارۋاسىن ويلاستىرارمىز. الدىمەن ۇلتتىڭ، مەملەكەتتىڭ ماسەلەسىن شەشىپ الايىق. ءتىل دەگەنىمىز - ءولىم مەن ءومىردىڭ ماسەلەسى. كەزىندە مەن سۇراعانىمدا «قازاقستاندىق ۇلت» دەفينيتساسى ءۇشىن ولىمگە باس تىگەر ادام بولمادى. مەن بىلسەم، ءدال قازىر دە ۇشتىلدىلىك ءۇشىن جانىن قياتىن ادام جوق.

مەن قازىر نەگە مىنا ماسەلە ءۇشىن جانتالاسا سويلەپ جاتىرمىن؟ جەردى 5 جىلدان كەيىن، ۇكىمەت وزگەرگەننەن كەيىن «ناسيوناليزاتسيا» دەپ، باسقا دەپ قايتارىپ الۋعا بولادى.

ال ارادا ماڭگۇرت ءبىر ۇرپاق پايدا بولسا، ماڭگى باقي دەرتكە اينالادى. ول ادام ەكىنشى، ءۇشىنشى ماڭگۇرتتى جالعاستىرادى. «بولاشاقپەن» وقىپ كەلگەن جاستارىمىز شەت ەلدەگى ءبىلىمىن قازاقستاندا جۇزەگە اسىرا المايدى. ول جۇيە، ول ءبىلىم مۇلدە باسقا ەل ءۇشىن ارنالعان. ۇشتىلدىلىك ماسەلەسىن سونشا اسىقتىرۋدىڭ ەشقانداي رەتى جوق».

ايتا كەتسەك، جيىندا قوعام بەلسەندىلەرى ۇشتىلدىلىك رەفورماسىنىڭ ۇلتتى جويۋعا باعىتتالعانىن اشىق ايتىپ، ءوز قارسىلىقتارىن ءبىلدىردى. سونداي-اق، ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ وكىلدەرىنە قوعام بەلسەندىسى رۋزا بەيسەنبەكتەگىنىڭ 4 جارىم مىڭنان استام ادامنىڭ قولى جينالعان اشىق حاتىن تاپسىردى.

 دەرەككوز: ۇلت پورتالى