جوعالىپ كەتكەن اقىندار
شىندىعى سول، اقىن بولۋ - جۇرتتىڭ كورمەگەنىن كورە ءبىلۋ، سەزىنە ءبىلۋ، جان- دۇنيەڭە اسەر ەتكەن جايدى جۇپ- جۇمىر جىرعىپ اق قاعاز بەتىنە تۇسىرە ءبىلۋ، كەزدەيسوق جاننىڭ پەشەنەسىنە جازىلماعان دۇنيە. اقىننىڭ قۇدىرەتتىلىگى دە سوندا بولار-اۋ. جىر جولىنا باس تىگىپ، سول جولدا ولەڭنىڭ وتىنا ورتەنىپ كەتكەندەر دە كوپ.
«الىستى بارام ارمان قىپ،
اۋىرىڭ بولسا ارت ءومىر!
جولىنا جىردىڭ قۇربان قىپ،
باسىمدى تىكتىم ايتەۋىر» دەپ ەدى تولەگەن اقىن. قالامىن جانىنا سەرىك ەتكەن اقىن سول جولدا ءوزىن قۇربان ەتتى. ەرتە كەتتى، امال نەشىك؟ جىر جولىندا باسىن بايگە ەتىپ، ومىردە ەرتە كەتكەن جان تەك تولەگەن بە ەدى؟ ! الەم ادەبيەتىن بىلاي قويعاندا، ءوزىمىزدىڭ قازاق ادەبيەتىندە دە پوەزيا كوگىندە جاسىنداي جالت ەتىپ، ارتىنا وشپەس ءىز قالدىرىپ، دۇنيەدەن ەرتە وتكەن اقىندار كوپ.
قۇدىرەتى كۇشتى اللا تاعالا قاتارداعى جاي تىرشىلىك يەسى ەمەس، داۋىلپاز دارىن يەلەرىنە، سونىڭ ىشىندە اقىندارعا دۇنيەدەن تىم ەرتە وتەتىندەرىن سەزدىرە مە، كىم ءبىلسىن؟ سول ەرتە كەتكەن اقىنداردىڭ ولەڭدەرىن وقىپ وتىرىپ، ولاردىڭ ءوز تاعدىرلارىنىڭ الدى- ارتىن الدىن الا ولشەپ- ءپىشىپ قويعانىن سەزگەندەي بولاسىڭ.
پوەزيا كوگىندە قۇيرىقتى جۇلدىزداي جارق ەتىپ، سوڭىنا ءىز قالدىرىپ، ءىز- ءتۇسسىز كەتكەن اقىندار دا بار. وكىنىشكە قاراي ولار جايلى از جازىلدى. سوندىقتان بولار جارقىلداپ ءجۇرىپ جوق بولىپ، جوعالىپ كەتكەن اقىنداردى كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى. ەندى سول جوعالعان، دەرەگى بىلىنبەي كەتكەن بىرنەشە اقىن جونىندە ءسوز قوزعاساق. جوعالعان اقىندار دەگەندە الدىمەن ەسكە ورالاتىن - تاناباي نارمانوۆ، ءادىل بوتپانوۆ، ساعات ابدۋعاليەۆتار. بۇلاردىڭ ۇشەۋى دە جىر كورىگىن قىزدىرىپ ءجۇرىپ ءىز- ءتۇسسىز كەتكەندەر. بۇل جارىق دۇنيەدە ولار بار ما، جوق پا، ەشكىم بىلمەيدى. تەك ارتىندا قالامداس دوستارىنىڭ، جاقىندارىنىڭ ولار جونىندە ايتقان جارقىن ەستەلىكتەرى قالدى.
بەلگىلى اقىن يسرايل ساپارباي اقىن ءىنىسى تاناباي نارمانوۆتى بىلايشا ەسكە الادى: «ءالى ەسىمدە ... وبلىستىق «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ ادەبيەت جانە ونەر بولىمىندە ىستەپ جۇرگەن كەزىم. ءبىر كۇنى ءتۇس الەتىندە، قاسىندا ءوزى قۇرالپى دوسى بار، تاناباي كىرىپ كەلدى. سول اعا سىيلاپ وسكەن ىزەتتى قالپى. ءوزىنىڭ وسى بەتتە ۋنيۆەرسيتەتتى ءبىتىرىپ كەلگەنىن، اۋىلدا بىرەر كۇن اۋناپ- قۋناپ، ەندى قىزمەتكە كىرىسەر الدىندا دوس- جورالارىمەن كەزدەسىپ، ءبىر ءسات ماۋقىن باسۋعا شىققانىن، ولەڭدەرىن تالاي مارتە جاريالاتقان قارا شاڭىراققا سالەم بەرىپ، باس سۇعىپ شىعۋدى پارىز ساناعانىن ايتىپ، نە كەرەك سوڭىندا جارىق كورمەگەن جاڭا ولەڭدەرىن وقىپ بەردى. مەن ولاردى الىپ قالدىم. رەتى كەلگەندە سۋرەتكە ءتۇسىپ، اكەپ تاستاۋىن ءوتىندىم. ول بىرەر كۇن شىمكەنتتە بولاتىنىن، وسىنداعى وقۋ ورىندارىندا مەكتەپتەس دوستارى بار ەكەندىگىن، سولاردىڭ جاتاقحاناسىنا كىرىپ شىعاتىنىن، مۇمكىندىگىنشە حابارلاسىپ، قايتا سوعاتىنىن ايتىپ، جىلى قوشتاستى... اجال ايتىپ كەلمەيدى عوي. سول ەكى- ءۇش كۇن ىشىندە تانابايدان ايرىلىپ قالدىق. تەحنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ جاتاقحاناسىندا دوستارىمەن بىرگە بولىپ، كوشەگە شىققان جاس اقىننىڭ سول كۇيى دەرەگى بولمادى. پەريزاتقا عاشىق بولىپ جۇرەتىن پەرى اقىندى، كىم ءبىلسىن پەرىشتەلەر قاناتىنا مىنگىزىپ، الدەقايدا الىپ كەتتى مە... ايتەۋىر ءالى كۇنگە «كوردىم، ءبىلدىم» دەگەن ادام جوق...».
«...شۇعىلا جايىپ قۇشاعىن، شۇباتىلىپ سوناۋ كۇمبەزدەن...
قىزعالداق سايىن كوك كەشىپ، قىزعالداق سايىن قىر كەزگەم.
القىنىپ ساعان قاراعام، ارماندا كوزبەن- نۇر كوزبەن،
ۇزىدىگىپ بارىپ قۇلاعام، قۇمارىم قانباي ءبىر كەزدە... - دەپ ءوز تاعدىرىنىڭ الدى- ارتىن الدىن الا ولشەپ، بولجام قويعان ەكەن. تولەگەن سارىنداس، مۇقاعالي مۇڭداس تاناباي اقىن ارتىنا تاڭعى شىقتاي كاۋسار جىرلارىن قالدىرىپ، جوعالىپ كەتە باردى.. . سونداي، ارتىنا بالاۋسا جىرلارىن قالدىرىپ، عايىپ بوپ كەتكەن اقىنداردىڭ ەكىنشىسى، ءادىل بوتپانوۆ. «ءادىل قازمۋ- عا كەلگەندە دايار اقىن رەتىندە كەلدى. اڭقىلداق جىگىت ەدى. دوس، جورا- جولداس دەسە، بارىن بەرەتىن، ەلپىلدەگەن ەلگەزەك- تۇعىن. اقىندىعى مىقتى بولدى. ءوز دەڭگەيلەستەرى وعان قىزىعا، قىزعانا قارايتىن. ءبىراق جەكە جىر جيناعىن شىعارىپ ۇلگەرمەدى. تەك «قارلىعاش» دەگەن توپتاماعا ءبىراز ولەڭدەرى ەندى. دۇرىلدەپ جۇرگەن اقىن بىردە ءىزىم- قايىم جوق بولدى. قايدا كەتتى، ءالى كۇنگە ەشكىم بىلمەيدى» دەگەن ەدى ءبىر ەستەلىگىندە اقىن، ادەبيەتشى، جۋرناليست مارقۇم ءامىرحان بالقىبەك.
«يەم بولساڭ كوكىرەككە سالعان جول،
جاتىرقاماي جىلىتساڭشى بوپ پانا.
ءوز- وزىڭە تەڭ تاپپاعان جالعاننان
سەن ەمەس قوي تەك قانا.. .
ءتاڭىرىم- اۋ.. . دەپ تاڭىرىمەن تىلدەسكەن ءادىل بۇل جالعاننان وزىنە تەڭ تاپپاي، جان- دۇنيەسىن ۇعىنار قارا كورمەي، وزگە الەمنىڭ قوينىنا كىرىپ كەتە باردى ما ەكەن، كىم ءبىلسىن؟ ەگەر دە ءادىل بار بولسا، بۇگىنگى كۇنى تالاي جىر جيناقتاردىڭ اۆتورى اتانىپ، ولەڭ سۇيەر قاۋىمنىڭ كۋميرىنە اينالار ما ەدى؟ ءبىراق جازمىش وعان جازباپتى.
ارتىنا وزىندىك ورنەكتى ولەڭدەرىن قالدىرىپ، جوعالىپ كەتىپ، كەيىننەن مۇردەسى تابىلعان اقىنداردىڭ ءبىرى ساعات ابدۋعالييەۆ بولاتىن. «ول ساعات ەدى- اۋ.. . نەتكەن اۋىر تاعدىر. نەبارى وتىز التى جاسىندا قازاق پوەزياسىنان وزىندىك ورىن تاۋىپ، كەنەتتەن ءبارىن لاقتىرىپ، ارتىنا قارايلاماي كەتە بارۋ - ادام تۇسىنبەس دۇنيە. ورال، اقتوبە، جاڭاوزەن تۇرمەلەرىنىڭ تاقتاي توسەگىن الدەنەشە جامباستاعان ساعات ەلىنە وكپە اۋرۋىن جاماپ قايتتى. ەندىگى جەردە ساعات اقىنعا بۇل دۇنيەنى تارك ەتپەسكە جەر قالماپ ەدى. 1983 -جىلدىڭ جەلتوقسانىنىڭ سوڭعى كۇندەرى. كالمىكوۆ سەلوسىنان كەشكىلىك ۇلكەن تراسسا جولدى بەتكە الىپ شىققان شايىر ەكى ورتادا ءبىر سايدىڭ اڭعارىنا قۇلايدى. سول ءتۇنى قاتتى اياز ۇرىپ، قالىڭ قار جاۋعان.. . 1984 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنىڭ ءبىر جايما- شۋاق كۇندەرىندە مال- جاندىعىن اۋىل ماڭىنا ورىسكە شىعارعان ەكى بالا اقىن مۇردەسىن تاپپاعاندا، ساعاتقا سايلى جەردەن توپىراق تا بۇيىرماعان بولار ەدى.. .» دەپ ەسكە الادى ساعاتتىڭ تۇڭعىش ءارى سوڭعى جىر جيناعىنا العى ءسوز جازعان جەرلەسى، بەلگىلى سازگەر، بارد- اقىن مارقۇم تابىل دوسىموۆ. ساعات پوەزيا الەمىندە وزىندىك ورنەك قالدىرعان اقىن.
«و، تىرشىلىك، جانارداعى جارىق كۇن،
جارىق كۇننەن جاراعانشا ءمان ۇقتىم.
اتا- انانىڭ بۇيرەگىندە بۇلك ەتپەي،
جۇرەگىندە قالۋ كەرەك حالىقتىڭ!..»
ساعات ولەڭدى وسىلايشا ورنەكتەيتىن. حالىقتىڭ ءبارى بىلمەسە دە ساعاتتى ولەڭگە جاقىن جۇرگەندەردىڭ كوپشىلىگى ءبىلۋى كەرەك.
وسىنداي دا مۇقاعاليدىڭ «...ۋاقىتىم كەلىپ كەتكەندە كەلمەس ساپارعا، قالماسام ەكەن ىزدەۋسىز، ءىزسىز، جوقتاۋسىز» دەگەنى ەسكە تۇسەدى. قازاق پوەزياسى امان تۇرعاندا، ولەڭ سۇيەر قاۋىم بار كەزدە، ەشقانداي اقىن، سونىڭ ىشىندە تاناباي، ءادىل، ساعات سىندى دارىندى اقىندار ەلەۋسىز، ەسكەرۋسىز، ىزدەۋسىز قالماسى امبەگە ايان.
«ايقىن»