جانارىڭنىڭ جاسىرىنعان جۇمباعى كوپ

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - جاراتىلىستىڭ جۇمباقتارى وتە كوپ. اسىرەسە، ادامزات پەن جانۋارلار الەمىنىڭ جانارىن جان- جاقتى زەرتتەپ جۇرگەن عالىمدار ونىڭ سىرعا تولى قۇبىلىستارىن انىقتاپ ۇلگەرگەن.

عىلىم ادامزات پەن حايۋانتتار جانارىنىڭ تىلسىمعا تولى سىرىن اشۋ ارقىلى، جاراتىلىس جاراتۋشىسىنىڭ قانشالىقتى شەبەر ەكەنىنە تاڭعالىستارىن جاسىرا الماعان. اۋەلى ادام جانارىنىڭ بىزگە بەلگىلى دە، بەلگىسىز الەمىن شارلاپ شىعالىق.

ادامزات كوز ارقىلى كورەدى، وقيدى، جۇرەدى، ەڭبەك ەتەدى، دەمالادى. كوز قۇرىلىسى جاعىنان وپتيكالىق جۇيە رەتىندە فوتواپپاراتقا ۇقساس، ءبىراق كوزدىڭ وپتيكالىق جۇيەسى الدەقايدا كۇردەلى. ادام كوزىنىڭ ءپىشىنى شار ءتارىزدى، شامالى قىسىڭقى، ديامەترى 23 - 25 م م. كوز سىرتقى جاعىنان ءۇش قابىقپەن قاپتالعان. سىرتقى اق ءتۇستى قاتتى جانە مىقتى قابىعى «سكلەرا» نەمەسە «اق قابىق» دەپ اتالادى. ول كوزدىڭ ءىشىن مەحانيكالىق زاقىمدانۋدان ساقتايدى. سكلەرانىڭ الدىڭعى ءمولدىر بولىگى قاساڭ «قابىقشا» دەپ اتالادى. كوزدىڭ قالعان بولىكتەرىندەگى سكلەرا ءمولدىر ەمەس، اق ءتۇستىسى «ولبەلوك» دەپ اتالادى. بۇل كوزگە بەرىلگەن ناقتى انىقتامالار عانا. ال عىلىم بۇگىندە ونىڭ سان ءتۇرلى قىزىق قۇبىلىستارىن انىقتاپ ۇلگەرگەنىنەن حاباردارسىز با؟!

ماسەلەن، جاعىمدى زاتتاردى كورگەندە ادامنىڭ قاراشىعى 45 پايىزعا دەيىن ۇلعايسا، ادام كوزىنىڭ مۇيىزگەك قابىعى اكۋلاعا قاتتى ۇقساعانى سونشا، اكۋلانىڭ مۇيىزگەك قابىعىن كوزگە وتا جاساعاندا الماستىرۋشى رەتىندە پايدالانادى ەكەن.

تاعى ءبىر قىزىعى، كوزدى اشىپ تۇرىپ تۇشكىرۋ مۇمكىن ەمەس. سەنسەڭىز دە، سەنبەسەڭىز دە، ءار كوز 107 ميلليون جاسۋشادان تۇرادى جانە ولاردىڭ بارلىعى جارىققا سەزىمتال. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، ادام كوزى تەك ءۇش سپەكتردىڭ عانا اۋماعىن قابىلداي الادى: قىزىل، كوك جانە جاسىل. قالعان تۇستەر وسى تۇستەردىڭ ۇيلەسىمى بولىپ سانالادى، ال ادام كوزىنىڭ ديامەترى شامامەن 2,5 س م، سالماعى 8 گ ر.

ادامنىڭ اناتوميالىق قۇرىلىمى رەتىندە كوزدى الىپ قارايتىن بولساق، بارلىق بۇلشىق ەتتەردىڭ ىشىندە كوزدى باقىلايتىن بۇلشىق ەتتەر ەڭ بەلسەندىلەرى. ادامدا قۇلاق پەن مۇرىن ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ءوسۋىن توقتاتپايدى ەكەن، ءبىراق «كوز» تۋعاننان باستاپ، قارتايعانشا سول قالپىن ساقتايتىن كورىنەدى. ءبىزدىڭ كوزىمىز ءبىر سەكۋندتىڭ ىشىندە شامامەن 50 زاتتى كورە الادى، ال ميىمىزعا جىبەرىلگەن سۋرەت شىندىعىندا توڭكەرىلگەن كەسكىندە.

وسىدان ءۇش جىل بۇرىن، زەرتتەۋشىلەر ادام كوزىنەن بەيمالىم بولىپ كەلگەن بەلگىسىز قاباتتى تاپقان بولاتىن. بار- جوعى 15 ميكروندى قۇرايتىن (1 ميكرون = 0,0000001 مەتر)» دۋا قاباتى» وتە نازىك، ءبىراق كۇردەلى ءتۇزىلىس بولىپ شىققان ەدى.

جاڭا مۇشە شىناينانىڭ (كوزدىڭ الدىنعى بولىگىندە تۇراتىن سەزىمتال ءمولدىر ۇلپالار) ارتقى بولىگىندە ورنالاسقان. شىناينا مەن دۋا قاباتى ادام كوزىنە تۇسكەن جارىقتى ءبىر جەرگە جيناستىرىپ، ءبىرىن- ءبىرى تولىقتىرۋشى قىزمەتىن اتقارادى.

جاڭا مۇشەنىڭ اتاۋى نوتتينگەم ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قىزمەتكەرى، وفتالمولوگيا عىلىمىنىڭ پروفەسسورى حارميندەر دۋانىڭ قۇرمەتىنە بەرىلىپ وتىر. دۋانىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ اشقان جاڭالىعى كوز اناتومياسى توڭىرەگىندە وفتالمولوگيالىق ءبىلىمدى ۇلعايتىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار كوز شىنايناسى زاقىمدانعان ناۋقاستارعا وتا جاساۋدا كەڭىرەك مۇمكىندىك بەرمەك، - دەيدى CyberSecurity.ru.

ادام ومىرىندە ونىڭ جانارى ۇلكەن ءرول اتقارسا، حايۋانتتاردا دا سونداي قىزمەتكە جاۋاپتى. كورۋ كەڭىستىگى جانە كورۋ قاشىقتىعى ءار تىرلىك يەسىندە ءارتۇرلى. ادەتتە كورۋ قاشىقتىعى جەتىلگەن جانۋارلاردىڭ كورۋ كەڭىستىگى تار بولادى. بۇعان دالەل - جەمتىگىن شۇعىل شابۋىل جاساپ ۇستايتىن جىرتقىشتاردىڭ كورۋ كەڭىستىگى كەڭ دە، كورۋ قاشىقتىعى قىسقا، كەرىسىنشە، ارىستان، جولبارىس، قاسقىر كوزدەرىنىڭ كورۋ قاشىقتىعى الىس. بۇلار الىستان كورۋمەن قاتار كورگەن زاتتارىنىڭ ارا قاتىناسىن دا جاقسى باعدارلاي الادى. ويتكەنى جىرتقىشتاردىڭ كوز ىلەسپەس قيمىلىنىڭ جەمىستى بولۋىنا قاشىقتىق مولشەرىن اجىراتۋ وراسان ماڭىز اتقارادى. ال بۇلاردىڭ كوزدەرىنىڭ كورىنۋ وپتيكالىق بۇرىشى - 10 - 20 گرادۋس، ياعني كەرىسىنشە، كورۋ قاشىقتىعى وتە تار بولاتىنىن سماعۇل ماحمۇتوۆ ەڭبەكتەرىندە اتاپ كورسەتكەن.

جاۋىنان تەك اياعىنىڭ كۇشىمەن عانا قاشىپ قۇتىلاتىن جانۋارلارعا - بۇعى، بۇلان، بوكەن، قاراقۇيرىق تاعى باسقالار جاتادى. بۇلاردىڭ كوزدەرىنىڭ كورۋ قاشىقتىعىنىڭ الىس بولعانىنان گورى، كورۋ كەڭىستىگىنىڭ كەڭ بولعانى ءتيىمدى. سەبەبى ولاردىڭ جاۋىنان دەر ۋاقىتىندا قورعانۋى ءۇشىن نەعۇرلىم كەڭ ايماقتى قامتي كورۋى كەرەك. مىسالى، بۇعىلاردىڭ كوزىنىڭ شالىمدى وپتيكالىق بۇرىشى 100 گرادۋسقا، كەرىكتەر - 140, قوياندىكى - 170 گرادۋسقا دەيىن جەتەدى ەكەن. دەمەك، قويان ءوزىنىڭ ارت جاعىندا تۇرعان زاتتاردى دا بايقاي الادى. ونىڭ ەكى كوزىنىڭ كورۋ كەڭىستىگى 340 گرادۋسقا جۋىق. سوندىقتان قوياننىڭ ارت جاعىنان جاقىنداي قويۋ دا قيىن.

جارىق سەزگىشتىك - كوزدىڭ تاعى ءبىر قاسيەتى. ول اركىمدە ءتۇرلى- ءتۇرلى بولىپ كەلەدى. سوندىقتان دا حايۋانتتاردى الساق، كۇندىز جانە تۇندە تىرشىلىك ەتەتىندەر بولىپ ەكى توپقا بولىنەدى. بۇل ەكى توپ وكىلدەرىنىڭ كوز قۇرىلىسى مەن تىرشىلىك پرينتسيپىندە ايتا قالارلىقتاي وزگەشەلىك جوق. ايىرما تەك جارىق سەزگىشتىك شاماسىنىڭ ارتۇرلىلىگىندە.

دۇنيەدەگى بارلىق تىرشىلىك يەلەرىنىڭ ىشىندە وتكىر كوزدىلەرى - قۇستار. «قىران كوزى قيادان شالادى» دەگەن ماتەل دە وسىدان شىقسا كەرەك. قۇستارمەن سالىستىرعاندا سۇتقورەكتىلەردىڭ بايقاعىشتىعى ناشار جانە الىستان كورە المايدى. اڭداردىڭ كوبى جەمىن ۇستاردا نەگىزىندە ەستۋ مەن ءيىس سەزىمىن پايدالانادى. ال قۇستار بولسا وزدەرىنىڭ جەمىن وتە جاقسى جەتىلگەن كوزدەرى ارقىلى عانا كورىپ، ۇستايدى، قۇستاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ ءيىس سەزۋ مۇشەلەرى مۇلدە ناشار دامىعان، دەمەك، جەمدەرىن ۇستاۋدا ونىڭ ءرولى بولىمسىز.

جەر بەتىندەگى ءاربىر ءتۇردىڭ وزىنە ءتان كورۋ مۇمكىنشىلىگى بار. ولاردىڭ جارىق سەزىمتالدىعى، قىراعىلىعى، تۇستەردى قابىلداۋى، جىلدامدىقتى كورۋى، تاعى سول سياقتى قاسيەتتەرى مەيلىنشە، وزگەرىپ وتىرادى. سول قاسيەتىنە ساي ولار تابيعاتتا ءوز ورنىن تاۋىپ كەلەدى. قورعانۋ، بۇركەنۋ، قاشىپ قۇتىلۋ نەمەسە ارپالىسىپ، ايقاسۋ ت. ب. كۇندەلىكتى كۇيبەڭ، حايۋانتتاردىڭ وزىندە تىكەلەي جاناردىڭ كومەگىمەن ىسكە اساتىنى اقيقات.

ال ادام ءۇشىن ونىڭ جانارى - جاراتىلىستاعى ەڭ قىمبات بايلىق ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. مۇنىمەن، كوز قۇپياسى تولىق اشىلعان جوق، الدا دا كەڭىنەن توقتالامىز.

دوسجان بالابەك ۇلى

«ايقىن»