مايداننان كەلگەن ولەڭ-حاتتار
سول ءبىر ەل باسىنا كۇن تۋعان قاتەرلى شاقتا ەلىنە دەگەن ساعىنىشىن باياندايتىن، تۋما-تۋىس، تۋعان جەرگە دەگەن ماحابات پەن جاۋدى ەرتەرەك جەڭىپ ەلگە ورالساق دەگەن ارمانداردان سىر شەرتەتىن حاتتار تولاستاماعان، دەپ جازادى «سىر بويى» قىزىلوردا وبلىستىق گازەتى.
مايداننان كەلگەن حات - ءبىر وتباسىنىڭ جادىگەرى. كەسكىلەسكەن شايقاستىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ ۇرىس اراسىندا قولى قالت ەتكەندە جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ وتىرىپ جازعان وسى حاتتار مايدانگەردىڭ ەلگە دەگەن شەكسىز ساعىنىشىن بىلدىرەر ەدى.
«جالاعاش اۋدانى جاڭاتالاپ اۋىلىنان وتانىن قورعاۋ ءۇشىن مايدانعا اتتانعان جاۋىنگەر اعالارىمىزدىڭ ۇرىستا ءجۇرىپ، شالعايدا قالعان تۋعان-تۋىسقاندارىنا جازعان حاتتارى تۋرالى ايتپاقپىن»، دەپ جازادى ماقالا اۆتورى شايزادا ءاشىموۆ.
بۇل جىرلاردى مەن قازىرگى كۇنى دومبىرامەن تەرمەلەتىپ ايتىپ وتىرامىن. ءبىر ساتكە كوز الدىمنان وتكەن كۇندەر لەگى وتەدى. كەشەگى سۇراپىل سوعىس جىلدارىندا مەنىڭ انام قوڭىرشا مۇسايەۆا (1924-1997 ج. ج.) مايدانداعى تۋىسقان اعالارىمەن ۇنەمى حات الىسىپ تۇرعان. ول كەزدە اۋىلدا ساۋاتتى ادام از بولىپتى. ول مايداننان كەلگەن حاتتاردى اۋىلداستارىنا وقىپ بەرىپ، اعالارىنا ۋاقىتىلى جاۋاپ قايتارىپ وتىرعان.
«وت ىشىنەن كەلگەن ءاربىر حاتتىڭ جولدارىنان سوعىستىڭ دەمى، ۇرىس دالاسىنداعى قيىنشىلىققا تولى كۇندەر، سولداتتىڭ جەڭىسكە دەگەن سەنىمدىلىگى سەزىلەر ەدى. سول كەزدەگى ادامدار ءاربىر كەلگەن حات-حاباردى «قارا قاعاز» بولماسا ەكەن دەگەن قورقىنىشپەن اشاتىن»، - دەۋشى ەدى انام مارقۇم.
ول كىسى كەشەگە دەيىن سول ولەڭمەن جازىلعان حاتتاردى ىڭىلداپ جاتقا ايتىپ وتىراتىن. ەندى ەسىمدە قالعان جىرلارعا كەزەك بەرەيىن. جاۋىنگەر اقىن ءاديس احەتوۆ اعامىز ولەڭمەن جازىلعان حاتىن اۋىلدا تۇراتىن بارشا تۋعان-تۋىسقا ارناپتى:
«...ال، دۇعاي جازدىم سالەم، وسكەن ەلگە،
اڭساعان اتى قىمبات تۋعان جەرگە.
تامىرى تاستان قاتتى بولساداعى،
ەرىمەس جۇرەك بار ما ەل دەگەندە؟
ۇلىڭا ريزا بول، ۇلى وتانىم،
قان تۇگىل، جاندى قيام سەن دەگەندە!
قامقورشى عارىپ انا قاريالارعا،
ءىزاتىل باستاس وسكەن جەڭگەلەرگە.
قاتارى قاريالاردىڭ ازايىپتى،
بولماسا قالعاندارى شەندە-شەندە.
كۇتە ءبىل قولىڭداعى كۇمىسىڭدى،
باسقانىڭ التىنىنا باسىڭدى يمە!
بۇركىتىڭ ءبورى الماسىن، قويان السىن،
ءوزىڭ ءبىل، سىرت دۇشپانعا سىر بىلدىرمە!
قاتارى قاريالاردىڭ ازايىپتى،
اشەت، ءۋالي، ءجۇسىپ، ءجالي جانە جاحيا -
شالداردان سوڭ شىعار تورگە».
ال، مايدانگەر الىبەك قۇلمىشوۆ اعانىڭ حاتى بىلاي باستالاتىن:
«حات جازدىم قالام الىپ، جان بالايىم،
قيالدىڭ كەڭ جەرىنە قول سالايىن.
وسىنداي قيىنشىلىق ەسكە ءتۇسىپ،
ءسوز قۇراپ، جانىم، ساعان حات جازايىن!
«كوكەمدى ساعىندىم» دەپ حات جازىپسىڭ،
تۋىسقان باۋىرلاسىم، اينالايىن!
جانىم-اۋ، مەن دە وزىڭدەي كوكشە كوز بوپ،
الىستان اڭساپ جۇرگەن مەن اعايىڭ.
الىستان ارىپ-اشىپ كەلگەنىمدە،
الدىمنان قايناۋشى ەدى-اۋ، ىستىق شايىڭ!
جينالىپ قاتار-قۇربى، دومبىرا الىپ،
و، ءداۋىر، كەتتىڭ قايدا، بىزدەن تايىپ؟»
ەندى اسقار قوجاحمەتوۆ اعانىڭ ولەڭمەن جازىلعان حاتىنا كەلەيىك:
«اتادان تۋماق راس، ولمەك ميراس،
بۇل ەكەۋ بۇرىنعىدان قالعان راس.
بۇيرىقسىز دەمىڭ تىنباس، شامىڭ سىنباس،
ادامزات جازىلعاندى كورمەك راس.
ەر جىگىت تۋعان جەرىن ساعىنادى،
وپاسىز ايتقان سەرتتەن جاڭىلادى.
ساعىنۋ جان بىتكەننىڭ قاسيەتى،
جاماندىق وڭاي نارسە تابىلادى.
تاۋەكەل كەمە سۋعا كەتىرمەيدى،
قايراماي پىشاق ءجۇزى جەتىلمەيدى».
بۇل قان مايدانعا جالاعاش اۋدانىنىڭ جاڭاتالاپ اۋىلىنان اتتانعان جاۋىنگەر اعالارىمىزدىڭ ولەڭمەن جازعان حاتتارىنىڭ جادىمدا قالعان ءبىر بولشەگى عانا. ايتا كەتەرلىگى، بۇل حاتتار بۇرىن-سوڭدى باسپا بەتىن كورگەن ەمەس. انامنىڭ ايتۋىنان ەسىمدە قالعانى، سول حاتتاردىڭ كوبى: «ءجۇز كورىپ جولىققانشا ەسەن بوپ تۇر، وسىمەن مەنىڭ ءسوزىم بولدى تامام!» دەپ اياقتالاتىن.