قالادان پاتەر تۇگىلى قورا ساتىپ الا المايسىڭ
ون بولمەلى ءۇيدىڭ وڭايلىقپەن كەلمەگەنىن ەسكەرسەك، قالالىق بولعىسى كەلگەن قازاق ەندىگى جەردە جاڭادان الىنعان جەر تەلىمىنىڭ باسىن قارايتامىن دەگەنشە دە ءبىرتالاي ازاپتى باستان كەشپەك.
تاياۋدا ءبىر جولداسىمىزعا ءۇي سالاتىن جەر كەرەك بولدى دا شىمكەنتتىڭ ىرگەسىنەن قولايلى جەر ىزدەدىك. وكىمەتتەن بەرىلەتىن ۇيدەن دە، جەردەن دە قايران جوق، ويتكەنى ۇزىن- سونار كەزەگىڭ كەلەمىن دەگەنشە ءوزىڭ دە ءبىرجاقتى بولاسىڭ. سول ءۇشىن باسپانالى بولۋدىڭ توتە جولىن تاڭداعان تانىسىمىز تەڭگە شىعىنداپ ءجۇرىپ جەر الۋدى ءجون كوردى. كوڭىلىمىز قانشا جەردەن قولايلى جەردى قالاعانىمەن ول شىركىننىڭ قاراپايىم حالىق ءۇشىن اۋىلى الىس ەكەن.
الدىمەن قالانىڭ كەز-كەلگەن جەرىنە وڭاي جەتەتىن ورتالىققا جاقىنداۋ جەردەن ىزدەدىك. الايدا 15-20 مىڭ دوللاردان باستالىپ، 100-200 مىڭعا دەيىن جەتەتىن جەرلەر اناۋ- مىناۋعا شىلبىر ۇستاتا قويماس. قاراپايىم ادامداردىڭ قالتاسىنا اۋىرلىق ەتپەيدى-اۋ دەگەن جەرلەردىڭ وزىندە باعا «جانىپ» تۇر. مىسالى، «ىنتىماق» شاعىناۋدانىندا قار ەرىپ، جاڭبىر جاۋسا كىشىگىرىم كولشىككە اينالاتىن جەر بار ەدى. ول جەرگە ءۇي تۇرماق، مال قورا سالۋعا دا قورقاسىڭ. سەبەبى، كۇندەردىڭ كۇنىندە جاۋىن- شاشىن كوپ بولسا كادۋىلگى كولدىڭ ورتاسىندا قالاسىڭ. سونىڭ وزىنە 2 ميلليون تەڭگە سۇراپ وتىرعان سوڭ... ەندى ءوزىڭىز-اق ەسەپتەي بەرىڭىز. تۇراقتى جۇمىسىم بار دەگەن ادامنىڭ ءوزى بۇگىندە 100 مىڭ تەڭگەنىڭ ار جاق، بەر جاعىندا ايلىق الادى. الاقانداي التى سوتتىق جەرىڭنىڭ ءوزى 2 ميلليون بولسا، الگىندەي ايلىققا كۇن كورىپ وتىرعان وتباسى ءۇي سالۋدى ارمانداماي-اق قويسا دا بولادى. سوندا ول قالاي باسپانالى بولماق؟
ەندى دايىن ۇيلەردىڭ باعاسىنا دا ءبىر شولۋ جاساپ شىعايىق. سوڭعى مالىمەتتەرگە قاراعاندا، باسپانا باعاسى ءبىرشاما كوتەرىلگەن. وعان ءتول تەڭگەنىڭ قۇلدىراپ، دوللاردىڭ شامادان تىس شارىقتاپ كەتكەنى دە سەبەپ بولسا كەرەك.
قازاقستان قالالارىنداعى جىلجىمايتىن مۇلىك قۇنىنىڭ جاقىندا جاسالعان رەيتينگى بويىنشا ەڭ قىمبات باسپانا - استانا مەن الماتى قالالارىندا. جاڭا جىلدىڭ قارساڭىندا استاناداعى جاڭا باسپاناداعى ءاربىر شارشى مەتردىڭ ورتاشا باعاسى 296207 تەڭگە (وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 14,1 پايىزعا قىمباتتاعان)، ال الماتىداعى جاڭا ءۇيدىڭ ءاربىر شارشى مەترى 292598 تەڭگە بولدى. سۇرانىس بار جەردە باعا ەشقاشان تومەندەگەن ەمەس. استاناداعى جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ باعاسى جالپى العاندا باسقا قالالاردان قىمبات بولعانىمەن الماتىداعى باسپانالارعا سۇرانىس كوپ ەكەنىن ءبىر جىلعى قىمباتتاۋ دەڭگەيىنەن- اق كورۋگە بولادى.
شىمكەنت تە ءۇيى قىمبات قالالاردىڭ قاتارىنا جاتادى. جەلتوقسان ايىندا مۇنداعى ءبىر شارشى مەتر 342288 تەڭگە بولدى، بۇل وتكەن جىلعىمەن سالىستىرعاندا باسپانانىڭ 9,32 پايىزعا قىمباتتاعانىن كورسەتەدى. جاسىل قالادا جەر ۇيلەرگە دە سۇرانىس كوپ، ونىڭ باعاسى بىلتىرعىمەن سالىستىرعاندا 32,44 پايىزعا ارتىپ، ءار شارشى مەترى 103569 تەڭگەگە جەتكەن. ءتورتىنشى ورىندا - اتىراۋ. مۇنداعى جاڭا ۇيدەگى ءاربىر شارشى مەتردىڭ ورتاشا قۇنى 321089 تەڭگە، وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا باعا 21996 تەڭگەگە وسكەن. ودان كەيىنگى ورىنداعى اقتاۋ قالاسىنداعى باسپانانىڭ شارشى مەترى - 309430 تەڭگە. اقتاۋدا باسپاناعا سۇرانىس كوپ بولعاندىقتان ءبىر جىلدىڭ ىشىندە شارشى مەتردىڭ باعاسى 21,32 پايىزعا وسكەن.
ەلىمىز بويىنشا ەڭ ارزان دەلىنەتىن جەزقازعاننىڭ وزىندە پاتەردىڭ شارشى مەترى 90 مىڭ تەڭگەنى توڭىرەكتەيدى. دەمەك 50 شارشى مەتردى قۇرايتىن قۋىقتاي ءبىر بولمەنىڭ ءوزى 4,5- 5 ميلليون تەڭگە تۇرادى دەگەن ءسوز. ەندى 50-60 مىڭ تەڭگە ايلىقپەن كۇنەلتىپ وتىرعان وتباسىلاردىڭ وسى ۇيلەردى ساتىپ الۋى ءۇشىن قانشا جىل تىنباي تەر توگۋى كەرەك ەكەنىن ءوزىڭىز- اق ەسەپتەي بەرىڭىز. ۇلكەن قالالاردان ونداي ايلىق جالاقىمەن پاتەر تۇگىلى قورا ساتىپ الا المايسىز.
جالپى، ءبىز قوعامداعى تەپە- تەڭدىكتى، باعاداعى بەيبەرەكەتتىكتى رەتتەپ الماي جاتىپ زاڭسىزدىقپەن قالاي كۇرەسپەكپىز؟ جاس وتباسىلاردىڭ باسپانالى بولۋىنا جاعداي جاساماي جاتىپ ولاردان دەموگرافيالىق ساياساتقا ۇلەس قوسۋىن سۇرايمىز. ايلىق- جالاقىسىنىڭ از ەكەنىن بىلە تۇرا قوسىمشا جۇمىس ىستەۋىنە مۇمكىندىك بەرمەيمىز. قوعامدى جەمساۋىنا شوق تۇسكىر جەمقورلاردان تازارتا الماي جاتىپ، جاستاردى پارا الۋعا ۇيرەتەمىز. كوڭىلىمىزگە جاقپاعان جاندى، مەيلى قانشا جەردەن ءمۇساپىر بولسا دا، قۇرتۋ قيىن ەمەس.
ال، جۇمىسسىزدىقتان ەكى قولى الدىنا سىيماي، اندا-ساندا اراقتان ۇرتتاپ قويىپ، قوعامنىڭ قاتىگەزدىگىنە قاپالى بولىپ جۇرگەن جانعا وشىگەتىن بولساق «ىشكىش»، «ناشاقور» دەگەن نەمەنى تاڭا سالامىز. سوندا بۇل قوعامدا جانى تازا، ءتانى تازا كىم قالدى؟ تەرەڭىرەك ءۇڭىلىپ قارايتىن بولساق، قۇرىعىر دۇنيە جەتپەي پارا الىپ جاتقان دا، وڭ- سولىن تانىماي جاتىپ جات ءدىننىڭ جەتەگىندە كەتىپ جاتقان دا، اقىر اياعى تۇرمىس- تىرشىلىكتىڭ اۋىرتپالىعىنا توزە الماي القاشقا اينالىپ بارا جاتقان دا سايىپ كەلگەندە سەنىڭ باۋىرىڭ ەمەس پە؟! ءبىز نەگە بىلىققا بەلشەسىنەن باتقان قوعامنىڭ اجداھا-اجال اۋزىنا ءوز باۋىرلارىمىزدى قۇربان ەتۋىمىز كەرەك؟ ەندەشە قوعامنىڭ تۇزەلۋىنە اتسالىسايىق، اعايىن!
ءسىزدىڭ ناھاق جاپقان جالاڭىزدان، ءسىزدىڭ ەرىگىپ جازعان ارىزىڭىزدان، ءسىزدىڭ سۇيكەي سالدى سالعىرتتىعىڭىزدان اينالىپ كەلگەندە ءسىزدىڭ باۋىرىڭىز، ءسىزدىڭ قانداسىڭىز، ءسىزدىڭ جەرلەسىڭىز، ءتىپتى بولماعاندا ءسىزدىڭ زامانداسىڭىز زارداپ شەگەدى. دەمەك، سىزگە دە «ءار قازاق مەنىڭ - جالعىزىم!» دەمەك ءلازىم!
امان جايىمبەتوۆ
korrespondent.kz