كەدەيلىكتەن قۇتىلۋدىڭ جولى

استانا. قازاقپارات - ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلى بۇرىنعىلاردىڭ ءسوزىن كەلتىرە وتىرىپ، بىلاي دەيدى: «كەدەيلىك ءۇش اعايىندى بولادى:

ۇلكەنى - كەجىرلىك،

ورتانشىسى - ەرىنشەكتىك،

كەنجەسى - ۇيقى». قازاقتىڭ تانىم- تۇسىنىگىندە ادامدى كەدەيلىككە ۇرىندىراتىن، بەرەكەسىن قاشىراتىن وسى ءۇش كەسەل ەكەن. جالپى، بۇل ۇشەۋى ءدىنىمىز يسلامدا دا قوش كورىلمەيتىن دۇنيەلەر. قاسيەتتى قۇران دا، وسيەتتى حاديس تە بۇلاردان ۇزاق تۇرۋعا شاقىرادى.

كەجىرلىك نە؟

اۋەلى بۇل كەسەلدەرگە قىسقاشا سيپاتتاما بەرىپ كەتەيىك. بابامىز موڭكە ءبي اقىرزامان بەلگىلەرىن بايانداي كەلە: «ىشەگىنە شىناشاق اينالمايتىن، ەجىرەي دەگەن ۇلىڭ بولادى. اقىل ايتساڭ اۋىرىپ قالاتىن، كەجىرەي دەگەن قىزىڭ بولادى»، - دەيدى. مۇنداعى «كەجىرەي دەگەن قىزىڭ بولادى» دەگەنى «اقىلىڭا كونبەيتىن، ايداعانعا جۇرمەيتىن قىرسىق، قىڭىر قىزىڭ بولادى» دەگەنى.

دەمەك، كەجىرلىك - قىڭىرلىق، توڭمويىندىق، قيسىقتىق، قىرسىقتىق دەگەن ءسوز. يسلام عۇلامالارى قىڭىرلىق پەن توڭمويىندىلىق تاكاپپارلىق پەن مەنمەنشىلدىكتەن تۋىندايتىنىن ايتادى. قازاق «قىڭىر» دەپ ءوزىنىڭ ويىن عانا ءجون ساناپ، وزگەنىكىن مويىنداماي، قاتىپ قالعان پىكىرىندە تابانداپ تۇرىپ الاتىن، ءتىل المايتىن، ءتىلازار ادامداردى ايتادى. قاسيەتتى قۇراندا دا اقيقاتتى مويىنداعىسى كەلمەيتىن، اللاعا بويۇسىنبايتىن، قۇدايعا قۇلشىلىقتا اسىلىق قىلاتىن، قانشاما دالەل اكەلىپ، اقيقاتقا شاقىرساڭ دا ءوز دەگەنىنەن قايتپايتىن، مەنمەنشىل، تاكاپپارلارعا «قىڭىر- قيسىق»، «توڭمويىن» دەيدى. اللا تاعالا ونداي قاۋىمداردىڭ تالايىن جەر بەتىنەن جويىپ جىبەرگەن. وعان تاريح - كۋا، قۇران - دالەل.

قاسيەتتى قۇراننىڭ «ھۇد» سۇرەسىندە: «مىنە، سول اد اۋلەتتەرى دە ءتاڭىرىنىڭ تاعىلىمدارىن جوققا شىعاردى، ونىڭ پايعامبارلارىن مويىندامادى، شەكتەن شىققان قىڭىر- قيسىق، راقىمسىزداردىڭ ايتقاندارىنا ىلەستى. ولارعا بۇل دۇنيەدە داۋلەت بەرىلسە، و دۇنيەدە لاعىنەت ايتىلادى. ەستەرىڭدە بولسىن، اد قاۋىمى ءتاڭىردى مۇلدە تانىمادى. ءيا، ءيا، ھۇد قاۋىمى - ادتىقتار جويىلسىن!» («ھۇد» سۇرەسى، 59-60 اياتتار)، - دەيدى.

سونداي- اق، يبراھيم سۇرەسىنىڭ 15-16- اياتتارىندا دا اللا تاعالا: «پايعامبارلار اللادان مەدەت تىلەدى، شەكتەن اسقان توڭمويىن، راقىمسىزداردىڭ ءبارى جويىلدى. ولاردىڭ الدىندا توزاق كۇتىپ تۇر. وندا ىشكەندەرى - ءىرىڭ، جەگەندەرى - جەلىم بولادى»، - دەيدى.

كەجىرلىك ناداندىقتىڭ اعايىندىسى. كەجىرلىككە بوي الدىرىپ قويعانعا داۋا جوق. سەبەبى، ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلى ەكى ءتۇرلى اۋرۋعا داۋا جوق دەيدى: «سونىڭ ءبىرى: ء«وزىڭ بىلمە، بىلگەننىڭ ءتىلىن الما!» - دەگەن قارعىسقا ۇشىراعان اقىماقتاردىڭ اقىماقتىعىنا داۋا جوق». مىنە، بۇل داۋاسىزدىق وسى كەجىرلىكتەن باستالادى.

ەرىنشەكتىك نە؟

ال ەكىنشىسى «جالقاۋلاردىڭ جالقاۋلىعىنا، ەرىنشەكتىڭ ەزدىگىنە داۋا جوق (ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلى). بۇل كەدەيلىكتىڭ ورتانشىسى. سول سەبەپتى دە پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): «ۋا اللاھىم، دارمەنسىزدىكتەن، جالقاۋلىقتان، قورقاقتىقتان، قاۋساعان قارتتىقتان، ساراڭدىقتان ساعان سىيىنامىن!»، - دەپ دۇعا قىلعان. ۇمبەتىنە دە بۇل دۇعانى ۇيرەتكەن. سەبەبى، بۇلار ادامدى قور قىلاتىن، جەر قىلاتىن دۇنيەلەر. اباي قۇنانباي ۇلى دا: «ادام بالاسىن قور قىلاتىن ءۇش نارسە بار:

اۋەلى - ناداندىق،

ەكىنشىسى - ەرىنشەكتىك،

ءۇشىنشىسى - زالىمدىق»، - دەيدى.

جالپى، جالقاۋلىق دەگەن نە؟ جالقاۋلىق - بويىندا كۇش- قۋاتى بولا تۇرا امالعا اياق باسپاۋ، ءىس- ارەكەت ەتپەۋ، جۇمىس ىستەۋدى سۇيمەۋ، جەڭىلدىڭ استىمەن، اۋىردىڭ ۇستىمەن جۇرگەندى ۇناتۋ. يسلام ءدىنى بۇعان تۇبەگەيلى قارسى. سەبەبى، ەرىنشەكتىك، جالقاۋلىق قايىرشىلىققا جول اشسا، قايىرشىلىق كەدەيلىكتىڭ ناعىز ءوزى. ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلى دا:

«قايرات قىل، جالقاۋلىقتىڭ ءجىبىن ءۇزىپ،

كورگەن جان تۇڭىلمەسىن كۇدەر ءۇزىپ.

بويىڭا جالقاۋلىقتى ءۇيىر قىلساڭ،

جۇرەسىڭ كورىنگەنگە كوزىڭ ءسۇزىپ»، - دەيدى. سوندىقتان دا، پايعامبارىمىز: «ءوز ەڭبەگىمەن تاۋىپ جەگەن نانىڭنان قايىرلى اس جوق»، - دەيدى. تاعى ءبىر حاديسىندە: «اراڭىزدان كىم ماعان ادامدارعا جۇك بولماۋعا، ولاردان تىلەنىپ بىردەڭە سۇراماۋعا ءسوز بەرسە، مەن دە وعان ءجانناتقا كىرەتىنىنە كەپىلدىك بەرەمىن»، - دەيدى.

بۇل ەكى حاديس جالقاۋلىقتىڭ دىنىمىزدە قانشالىقتى سۇرىقسىز قاسيەت ەكەنىن كورسەتەدى. قاسيەتتى قۇراندا دا: «ءبىر ءىستى بىتىرسەڭ، ەكىنشى ىسكە كوش» («شارح» سۇرەسى، 7-ايات)، - دەپ اللا تاعالا ادامدى بوس جۇرمەۋگە، ءىس قىلۋعا، جالقاۋلىقتان ارىلۋعا شاقىرادى. سەبەبى، ادامداردى قۇلشىلىقتان توساتىن دا، ىقىلاسسىزدىققا، ەنجارلىققا سوقتىرتاتىن دا - جالقاۋلىق. سوندىقتان دا، عالامنىڭ راحىم نۇرى بولعان سۇيىكتى ءراسۋلىمىز ءار دۇعاسىندا اللادان جالقاۋلىقتان ساقتاۋىن سۇراپ وتىرعان.

ۇيقى نە؟

ال ەندى ۇيقىعا كەلسەك... قازاق «ەرتە تۇرعان ەركەكتىڭ ىرىسى ارتىق، ەرتە تۇرعان ايەلدىڭ ءبىر ءىسى ارتىق» دەيدى. ىرىسى ارتىق جان كەدەيلىككە استە ۇرىنباس. ءۇش ارسىزدىڭ ءبىرى دە وسى ۇيقى. سۇيىكتى پايعامبارىمىز: «ۇمبەتىم ءۇشىن مىنا نارسەلەردەن قاتتى الاڭدايمىن: شەرتيتىپ قارىن شىعارۋدان، كوپ ۇيىقتاۋدان، جالقاۋلىقتان جانە يماننىڭ السىزدىگىنەن»، - دەگەن.

ەل اراسىنداعى مىنا ءاپسانا دا ۇيقىنىڭ ىرزىق- نەسىبەگە قانشالىقتى قاس ەكەنىنە دالەل: دۇنيەدە يت كوپ پە، قوي كوپ پە؟ بۇل سۇراقتى كىمگە قويساڭىز دا قويدىڭ كوپ ەكەنىن ءبىراۋىزدان مويىندايدى. ماسەلەن، اۋىلىڭىزداعى بارلىق يتتەردىڭ قوسساڭىز دا سانى سول اۋىلىڭىزداعى ءبىر ءۇيدىڭ دە قويىنا جەتپەيدى. جىلىنا قانشاما ميللياردتاعان قوي قۇرباندىققا شالىنادى. قازاقتىڭ ءوزى ءبىر جازدا «سەندە جازىق جوق، بىزدە ازىق جوق» دەپ قانشاما قوي جەپ قويادى. ءبىراق، سوندا دا قويدىڭ سانى يتتەن كوپ. ءيت قويشا جەلىنبەيدى، قويشا سويىلمايدى. ءبىراق، ءبارىبىر قويدىڭ سانىنا جەتە المايدى. ءبىر قىزىعى قوي جىلدا ءبىر رەت ءبىر عانا قوزىدان تاپسا (قويدا ەگىز تابۋ سيرەك)، ءيت ءبىر كۇشىكتەگەندە كەمى 5-6-كۇشىك تۋادى. كەيبىر يتتەر كەيدە جىلىنا ەكى رەت كۇشىكتەيدى. الايدا، سانى ءبارىبىر قويدان از. نەگە؟ سويتسە، يت قويدى ءتۇنى بويى كۇزەتەدى ەكەن دە، تۋرا كۇن شىعار ۋاقىتتا ۇيىقتاپ قالادى ەكەن. ال قوي بولسا، اللانىڭ ىرزىق- نەسىبەسى ۇلەستىرىلەتىن كۇن شىعار ۋاقىتتا ويانىپ، ورىسكە كەتەدى. سول سەبەپتى دە تاڭدى كوزىمەن اتىرعان قوي قانشا سويىلىپ، جەلىنىپ جاتسا دا، ىرزىعى كەم يتتەن كوپ.

قازاقتاعى ءبارىمىز بىلەتىن جىلعا تالاسۋ ەرتەگىسى دە وسىنداي ءبىر مىسال. بويىنا سەنىپ، كۇن شىعاردا ۇيىقتاپ قالعان تۇيە دە جىلدان ءوز ۇلەسىن الا الماي قالادى ەمەس پە؟ ال كۇن شىعاردا ەڭبەكتەنىپ، تىرماڭداپ تۇيەنىڭ باسىنا شىعىپ، كۇندى ءبىرىنشى بولىپ كورگەن تىشقاننىڭ ءناسىبى تۇيەدەن ارتىق بولىپ، جىلدىڭ باسى بولادى. بۇل ەكى مىسال دا كوپ ۇيقىنىڭ ىرزىققا توسقاۋىل بولاتىنىنا دالەل. ەكەۋى دە پايعامبارىمىزدىڭ حاديسىنەن نەگىز الادى. پايعامبارىمىز: «تاڭ نامازىنان كۇن شىققانعا دەيىن ۇيىقتاماڭدار!»، - دەيدى. سەبەبى، اللا ەلشىسىنىڭ ايتۋىنشا، تاڭعى ۇيقى ىرزىق- نەسىبەنىڭ جەتۋىنە كەدەرگى بولادى. پايعامبارىمىزدىڭ قىزى حازىرەتى فاتيما انامىز بىلاي دەيدى: «تاڭ نامازىنان كەيىن بىردەن توسەككە جاتىپ قالىپ ەدىم، اكەم وياتىپ: «قىزىم، تۇر، عاپىلدارعا ۇقساما! اللا ىرزىقتى تاڭ نامازىنىڭ ۋاقىتىندا بەرەدى»، - دەدى. پايعامبارىمىز ىرزىقتاردىڭ تاڭ نامازىنان كەيىن ۇلەستىرىلەتىنىن ايتادى. سول سەبەپتى دە ۇمبەتىن كۇن شىققانشا ۇيىقتاماۋعا شاقىرادى. ساحابا يبن ابباس تا تاڭەرتەڭ ۇلىن وياتىپ: « ۇلىم، تۇر! ىرزىقتاردىڭ ۇلەستىرىلەتىن ۋاقىتىندا ۇيىقتاي مە ەكەن؟ بۇل ۋاقىتتا ۇيىقتاۋ جالقاۋلىقتىڭ بەلگىسى، ۇمىتشاقتىققا سەبەپ بولادى»، - دەگەنىن بىلەمىز. ەندەشە ۇيقى دا كەدەيلىككە اكەپ سوقتىراتىن ۇلكەن ءبىر سەبەپ ەكەنىن تۇسىندىك.

كەجىرلىك، ەرىنشەكتىك، ۇيقىدان قۇتىلۋ جولدارى

ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلى بىلاي دەيدى: «كەجىرلىكتىڭ تامىرى جەلكەدە بولادى. كەجىر كىسىنىڭ جەلكەسىنەن تارتىپ، قاڭتارىپ قويعان قىرىق قاڭتارۋى بولادى. ءبىرى جىبەرسە دە، ءبىرى جىبەرمەي، ىشەتۇعىن استان، الاتۇعىن ولجادان قۇر قالدىرادى. جالقاۋلىقتىڭ تامىرى جەرگە وتىرارلىق دۇنبەنىڭ الاقان اياسىنداي اينالاسىندا بولادى. ورنىنان قوزعالىپ تۇرعىسى كەلمەيدى، نايقالىپ وتىرا بەرەدى. ۇيقىنىڭ تامىرى شىنتاقتا بولادى. ۇيقىشى بولاتۇعىن قۋ شىنتاعىن جەرگە تىرەپ جاتا بەرەدى. ءتىلالعىش، ەلگەزەك بولىپ ۇيرەن، كەجىرلىكتەن قۇتىلاسىڭ. ءتىپتى دانەمە قىلماساڭ دا، جاياۋ اياڭداپ، ولاي-بىلاي ءجۇرىپ ۇيرەن، جالقاۋلىقتان قۇتىلاسىڭ! دۇنيە- اقىرەتتىڭ ءبىرى بولماسا، ءبىرىنىڭ ۋايىمىن ويلاپ: «قالاي قىلامىن، قايتىپ ەسەبىن تابامىن؟!» - دەگەن ويعا ءتۇس، ۇيقىشىلىقتان قۇتىلاسىڭ. بۇل ۇشەۋىنەن قۇتىلساڭ، ءار نارسەگە جەتەدى. بۇل ۇشەۋى: ءبىرى جەلكەڭنەن تارتىپ، بىرەۋى دۇنبە قۇيرىعىنىڭ جەرگە قاراي جابىستىرىپ، ءبىرى شىنتاعىڭنان قيسايتا قۇلاتىپ جىبەرمەي، تابانداپ جاتقان سوڭ، قولىڭ قايدا جەتسىن؟! وزىڭنەن- ءوزىڭ ك...تىڭنەن كەيىن قاراي كەتىپ، قور بولاسىڭ».

ەندەشە، اللا كەجىرلىكتەن، جالقاۋلىقتان، كوپ ۇيقىدان ساقتاسىن دەيىك، اعايىن!

ازىرلەگەن بەيسەن سۇلتان ۇلى