ادامدار قايدا جوعالادى؟

استانا. قازاقپارات - كەيىنگى كەزدە جوعالىپ كەتكەن ادامدار تۋرالى ءجيى اڭگىمە كوتەرىلە باستادى.

مۇنىڭ سەبەبى بار ما؟ الدە بۇل تىلسىم كۇشتەردىڭ اسەرى مە؟ تۇسىنىكسىز. ءبىراق ۇشتى- كۇيلى جوق بولىپ كەتكەن ادامداردىڭ قاتارى الەمدە بارعان سايىن كوبەيىپ بارادى. نەگە؟

 مىسالى جىل سايىن رەسەيدە 120 مىڭ ادام ءىز- ءتۇزسىز كەتەدى. قايدا جوعالادى؟ بەلگىسىز. ەڭ ءبىر الاڭداتارلىعى، جىل سايىن وسى دەرەك 15 پايىزعا ارتىپ بارادى.

جوعالعان ادامداردىڭ 80 پايىزى عانا ۋاقىت ءوتىپ بارىپ تابىلادى ەكەن. نەگە؟ حابارسىز كەتكەن ازاماتتاردىڭ باسىم بولىگى سوعىس بولىپ جاتقان اۋماقتاردان ۇدەرە كوشەدى. سوسىن بايلانىس ۇزىلەدى. اعايىن- تۋىسقاننان ايىرىلادى. اركىم باس ساۋعالاپ، جان- جاققا قاشادى. ءبىر عانا مىسال، 1980-2007 -جىلدار ارالىعىندا يراكتا 1 ميلليونعا جۋىق ادام حابارسىز كەتتى. وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنىڭ ورتاسىندا يۋگوسلاۆيادا تۇرعان 17 مىڭ ادام ءبىر-بىرىنەن حابارسىز قالدى. سيريادان قاشقان بوسقىندار سانى 4 ميلليوننان استى. ەۋروپادا باس ساۋعالاپ ميلليوننان استام ادام ءجۇر. نەمىستەردىڭ ءوزى وتكەن جىلى 500 مىڭنان استام كەلىمسەكتەردى قابىلدادى. تۋعان ەلىنەن اۋا كوشكەندەر ەلدەگى اعايىندارىنان وسىلاي قول ءۇزىپ، حابارسىز كەتەدى. ەۋروپاعا جاسىرىن جولمەن زاڭسىز كەلگەن يمميگرانتاردىڭ مىڭنان استامى جولدا وپات بولدى، حابارسىز كەتتى.

جارايدى، بۇل تۇسىنىكتى، سوعىس بولعان ايماقتان باس اماندىعىن ويلاپ، قاشقانداردىڭ جايى. ال تىنىش، مامىراجاي ۋاقىتتا دا وسىنداي وقيعالار كەزدەسەدى. ماسەلەن، گەرمانيادا جىل سايىن 900 ءسابي ءىز-ءتۇزسىز كەتەدى. سوندا ادامداردىڭ جوعالۋى نەگە توقتاماي وتىر؟ مۇنى ماماندار بىرنەشە سەبەپتەرمەن بايلانىستىرادى: بۇل لاڭكەستەر مەن ارنايى قىزمەت ورىندارىنىڭ ءىسى بولۋى مۇمكىن، جىل سايىن قۇل ساۋداسى ورىستەپ بارادى. رەسمي ەمەس مالىمەت كوزدەرىنىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، ادام ساۋداسىنىڭ جىلدىق اينالىمى 32 ميلليارد دوللاردان اسىپ تۇسەدى ەكەن. ەڭبەك جانە سەكسۋالدى قۇلدىقتىڭ قۇربانىنا جىلىنا 12 ميلليوننان استام ادام تۇسەتىن كورىنەدى.

ال كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى دجەين ليند ادامداردىڭ حابارسىز كەتۋىن مىنا ءبىر سەبەپتەردەن ىزدەيدى: جەر قاباتىندا «قارا جىرالار» كوپ نەمەسە ونى «قارا تەسىك» دەپ تە اتايدى. ابايسىز كەلە جاتقان ادامداردى وسى «قارا جىرا» جۇتىپ قويادى. دجەين ليندتىڭ ەسەپتەۋىنشە، بۇگىندە الەمدە وسىنداي ونداعان «قارا جىرا» بار. بىرنەشە ادامداردى عانا ەمەس، ون مىڭداعان تۇرعىنى بار قالانىڭ ءوزىن جوق ەتىپ جىبەرەتىن مۇنداي زىندان تۋرالى اڭگىمە ەستىگەن ادامعا قورقىنىشتى جانە اڭىز بولىپ جەتۋى دە مۇمكىن.

دەگەنمەن، اعىلشىننىڭ تاعى ءبىر پاراپسيحولوگى دان فورسايت دەريەۆنيانىڭ شەتىندەگى ۇيگە كىرگەن پەندەنىڭ حابارسىز كەتەتىندىگى تۋرالى كوپ جازعان ادام. پاراپسيحولوگتىڭ ويىنشا، ادام «قارا جىرا» ارقىلى بوگدە وركەنيەتكە قادام باسادى. ءبىراق باسقا بالامالى وركەنيەت پەن بوگدە الەمنىڭ مادەنيەتىن كورىپ كەلگەن ەش ءتىرى پەندە جوق. ءبارى بىزگە اڭىز بولىپ جەتكەن.

1915 -جىلدىڭ تامىز ايىندا تۇرىكتەر مەن اعىلشىنداردىڭ ۇرىسى كەزىندە نورفولكوۆسك پولكىنىڭ بۇتىندەي ءبىر باتالونى سۋلۆا جازىعىندا قالىڭ تۇمانعا تاپ بولادى. ءبىرشاما ۋاقىت وتكەن سوڭ، تۇمان كوككە كوتەرىلەدى دە، باتالون جوق بولىپ كەتەدى. ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ ەكى جاق تۇتقىندار الماسادى، الايدا تۇتاس ءبىر باتالوننىڭ ساربازدارى ولاردىڭ ىشىندە جوق بولىپ شىعادى. سوندا بريتان ارمياسىنىڭ تۇتاس ءبىر باتالونى قايدا جوعالدى؟ ەشكىم بىلمەيدى.

1937 -جىلى 3 مىڭ ساربازى بار قىتاي ديۆيزياسى تاڭ قىلاڭ بەرە حابارسىز كەتتى. نانكين قالاسىن قورعاپ تۇرعان قىتايلار جاپونداردىڭ شابۋىلعا شىعۋعا دايىندالىپ جاتقانىن بايقاعان. تاڭەرتەڭ ساربازدارىن كورىپ قايتپاق بولعان ديۆيزيا كومانديرى قورعانىستىڭ الدىڭعى شەبىندە ادام قالماعانىن كورگەن. ءۇش مىڭ سارباز ءبىر تۇندە قايدا كەتتى، قىتاي ۇكىمەتى سوعىس بىتكەن سوڭ، بۇل وقيعانى زەرتتەپ كورمەك بولعان، ءبىراق ەش دەرەك تاپپادى.

1923 -جىلى برازيلياداعى حوەر- ۆەردە پوسەلكەسىنىڭ 600 تۇرعىنى تاپا تال تۇستە حابارسىز كەتكەن. كانادانىڭ انجيكۋني كولىنىڭ ماڭايىندا ءومىر سۇرگەن مىڭداعان ەسكيموستار دا ءبىر تۇندە جوعالىپ، قاراسىن باتىردى. ولارمەن قاتىناس جاسايتىن قارسى جاعالاۋدا تۇراتىن ادامدار ەسكيموستاردىڭ لاشىعىندا قارۋ- جاراقتارى مەن تاماقتارى قالعانىن، ال يتتەرى اشتان ولگەنىن ايتادى.

مەيلى، بۇل وتكەن عاسىردىڭ باسىندا، ءالى وركەنيەت دامي قويماعان ۋاقىتتا بولدى دەلىك. ال 2001 -جىلى كونگودا ورىن العان وقيعانى قالاي تۇسىندىرۋگە بولادى؟ گۋمانيتارلىق كومەكپەن كەلگەن ب ۇ ۇ ماماندارى الىس دەريەۆنيادان تىلدەسەر ءبىر ادام تاپپاعان، ءتىپتى مالى مەن يتتەرى جوق ەلدىڭ تۇرعىندارى ءىزىم- عايىم قايدا جوعالدى؟ مۇنى دا ەشكىم دە ايتىپ بەرە المايدى.

مۇمكىن، شىندىعىندا دا، بىزبەن قاتار ءومىر ءسۇرىپ جاتقان باسقا بالاما الەم بار شىعار. ەگەر ول راس بولسا، ونىڭ كىرەر ەسىگى قايدا؟ عالىمدار «ماگنيتتىك داۋىلدىڭ ءجيى بولۋى بەكەر ەمەس، بۇل وزگە الەمنىڭ بىزگە كورسەتكەن مىنەزى» دەگەن سىر ايتادى. «وسى داۋىلدىڭ ىشىندە ەسىك بار» دەگەن دولبار كەلتىرەدى. كۇماندى پىكىر دەسەك تە، كوپتەگەن ماماندار جەر شارىندا بوگدە الەمگە كىرەر توننەلدەردىڭ بارىن جوققا شىعارمايدى.

 قالاي ايتقاندا دا، ادامداردىڭ جوعالۋى تىلسىم ءبىر كۇشتىڭ بارىن ەسكەرتىپ وتىرعانداي. كەيبىر عالىمدار «وزگە وركەنيەتتىڭ ادامدارى نەمەسە بوگدە پلانەتالىقتار اندا- ساندا ءبىزدى كەلىپ بارلاپ كەتەدى. ولار بىزدەن جوعارى دەڭگەيدە دامىپ كەتكەن، اندا- ساندا بىزگە كەلىپ، سىناق جاساپ كەتۋى بەكەر ەمەس. ادامداردىڭ ۇرلانۋىنىڭ دا استارىندا وسىنداي ارەكەت جاتىر» دەگەندى ايتادى. ءبىراق عالىمداردىڭ بۇل توپشىلاۋى شىندىققا قانشالىقتى جاقىن، ول جاعى بەلگىسىز.

ءبىراق جىل سايىن الەمدە بىرنەشە ميلليونداعان ادامنىڭ جوعالاتىنى - وتە الاڭداتارلىق جاعداي. ا ق ش- تا دا بۇل ماسەلە كۇردەلى كۇيىندە قالىپ وتىر. رەسمي دەرەكتەرگە سەنسەك، ا ق ش- تا جىل سايىن 1 ميلليونعا جۋىق ادام حابار- وشارسىز كەتەدى. سوڭعى 27 جىلدا بۇل دەرەك ءتىپتى ۇلعايىپ بارادى.

ساراپشىلاردىڭ زەرتتەۋىنە قاراعاندا، ا ق ش- تا حابارسىز كەتكەن ادامداردىڭ 65 پايىزى ءبىر اپتادان كەيىن نەمەسە ون كۇننەن سوڭ تابىلىپ جاتادى. مۇنىڭ سەبەبە نەدە؟ ويتكەنى ولار اتا- اناسىنا، تۋىسقاندارىنا ايتپاي، ءىسساپارعا نەمەسە دەمالۋعا شىعىپ كەتەدى. ەكىنشى تيپتەگىلەردىڭ ۇلەسى 20 پايىز شاماسىندا، ولاردى ون كۇن نەمەسە ءبىر اي بويى ىزدەۋگە تۋرا كەلەدى. بۇل توپتاعىلاردى ءۇش كاتەگورياعا ءبولىپ قاراۋعا بولادى.

1. وتكەن ومىرىنە ىرزا بولماي، ەشكىمگە ايتپاستان، باسقا جاققا قونىس اۋدارىپ كەتەتىندەر.

2. وتباسىلىق زورلىق- زومبىلىقتان شارشاپ، ۇيدەن قاشاتىندار، ولاردى نەگىزىنەن، 9-17 جاستاعى بالالار قۇرايدى.

3. جۇيكە اۋرۋىنا شالدىققاندار مەن ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن جوعالتقاندار. اقيقاتىندا، ا ق ش- تا جوعالىپ كەتەتىن ادامداردىڭ 15 پايىزى ەشقاشان تابىلمايدى، ولار شامامەن 100 مىڭ شاماسىندا. حابارسىز كەتكەن بۇل ادامداردىڭ ءومىرى اتا- اناسىنا دا، تۋىسقاندارى مەن دوستارىنا دا، ارنايى قىزمەت ورىندارىنا دا بەلگىسىز، جۇمباق كۇيىندە قالادى.

2013 -جىلى ا ق ش- تا ينتەرنەت ارقىلى پەدوفيلدەرمەن تانىسىپ، ۇيدەن قاشىپ كەتكەن 3 مىڭ وقيعا ورىن العان. راسىندا، ينتەرنەت بۇلدىرشىندەردىڭ ساناسىن ءبۇلدىرىپ تۇر. امەريكا عانا ەمەس، اۆستراليادا دا ادامنىڭ جوعالۋى كۇردەلى ماسەلەگە اينالىپ بارادى. ءاربىر 15 مينۋت سايىن مۇندا ءبىر ادام جوعالادى، ءبىراق حابارسىز كەتكەندەردىڭ 99,5 پايىزى قايتادان تابىلادى.

 ەۋروپاعا تابان تىرەگەن بوسقىنداردىڭ اراسىندا ءىس- ءتۇزسىز كەتكەندەردىڭ سانى كوبەيىپ كەلەدى. اسىرەسە كامەلەتكە تولماعانداردىڭ قاتارى قالىڭ. شامامەن 10 مىڭ جەتكىنشەك جوعالعان. بۇل مالىمەتتى ەۋرووداقتىڭ پوليتسيا قىزمەتى تاراتىپ وتىر.

 ال قازاقستاندا ءىز- ءتۇزسىز كەتكەن ادامداردىڭ دەرەگى بار ما؟ رەسمي دەرەك قازاقستاندا 4 مىڭنان استام ادامنىڭ ءىز- ءتۇزسىز جوعالىپ كەتكەندەر تىزىمىندە تۇرعاندىعىن ايتادى. ەڭ الاڭداتارلىعى، ەلدە ءىس- ءتۇسسىز كەتكەن بالالاردىڭ سانى ارتىپ بارادى. رەسمي دەرەك بويىنشا، 2014 -جىلى قازاقستاندا جوعالعان بالالار سانى 5 مىڭعا جەتكەن.

ەلىمىزدە 16 جاسقا دەيىنگى زورلىق- زومبىلىققا تاپ بولعان بالالاردىڭ سانى 2011 -جىلى 148, 2012 -جىلى 236 بولسا، وتكەن جىلدىڭ جارتى جىلدىعىنىڭ وزىندە 184 كە جەتكەن ەكەن. حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، جىل سايىن ەۋروپا ەلدەرىندە 70 مىڭ بالا، ا ق ش- تا 1,5 ميلليون بالا، رەسەيدە 15 مىڭعا جۋىق بالا جوعالادى ەكەن. سالىستىرمالى تۇردە قاراعاندا، بىزدەگى دەرەك شۇكىرشىلىك دەسەك تە، ادامداردىڭ جوعالۋى ۇلكەن تراگەديا. سوندىقتان مۇنداي وقيعادان اۋلاق بولىپ، ءبىر-بىرىمەن ءجيى حابارلاسىپ، جۇرگەنگە ەشتەڭە جەتپەيدى عوي.