جاماندىققا جاقسىلىق - ەر كىسىنىڭ ءىسى
ەستەرىڭىزدە بولسا، بىزدەر دە بالا كەزىمىزدەن «كەشىرىمدى بولعايسىڭ»، «كەشسەڭ كەم بولمايسىڭ»، «كەشىرىم سۇراساڭ، كەشىرىلەدى» دەگەن سياقتى اكە-شەشەنىڭ ءتالىم-تاربيەسىن ەستىپ وستىك ەمەس پە؟
حالقىمىزدىڭ رۋحانياتى، مادەنيەتى، ءداستۇرى مەن سالتى، ءتىلى مەن ءدىلى يسلام قۇندىلىقتارىمەن بىتە قايناسىپ جاتىر دەسەك قاتەلەسپەيمىز. سوندىقتان دا، ءتالىم-تاربيە تۋرالى اڭگىمە قوزعاعان ۋاقىتتا دىندەگى يماندىلىق، يناباتتىلىق جانە مۇسىلمانشىلىق كىتاپتارىنىڭ بەتتەرىن ءجيى اشامىز. بۇل جولى ءبىز دە يسلام تاريحىنا نازار سالىپ، وسى ءداستۇردى ۇستانعالى وتىرمىز. جاماندىققا جاقسىلىق جاساۋ تۋراسىندا بەلگىلى ساحابالاردىڭ ءبىرى رابيعا ءال-ءاسلامي (ر. ا.) مىناداي وقيعانى باياندايدى: «مەنى مەن ءابۋ باكىر ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزدا ءبىر كەلىسپەۋشىلىك بولدى. ءسويتىپ، ول ماعان مەنى رەنجىتەتىن ءبىر ءسوز ايتتى. كەيىن ءابۋ باكىر (ر. ا.) بۇلاي جاساعان ىسىنە وكىنىپ:
- ەي، رابيعا! سەن دە ماعان سونداي ءسوز ايت. ەكەۋىمىز تەڭ بولايىق - دەدى. مەن:
- اللاعا قاسام! مەن ايتپايمىن - دەدىم.
ءابۋ باكىر ماعان:
- سەن مەنەن قالاي بولعاندا دا اقىڭدى الاسىڭ. ايتپەسە، اللانىڭ ەلشىسىنە (س. ع. س.) شاعىمدانامىن - دەدى.
مەن سوندا دا:
- جوق، ولاي جاسامايمىن - دەدىم.
ءابۋ باكىر پايعامبارعا بارىپ، بولعان جاعدايدى باياندايدى. كەيىن اللانىڭ ەلشىسى (س. ع. س.) مەنى شاقىرىپ:
- سەنى مەن ءابۋ باكىردىڭ اراسىندا نە بولدى؟ - دەپ سۇرادى.
مەن وعان قاراپ:
- ۋا، اللانىڭ ەلشىسى (س. ع. س.)! ءابۋ باكىر مەن رەنجيتىن ءسوز ايتتى. كەيىن مەنەن اقىڭدى ال دەپ وزىنە دە سونداي ءسوز ايتۋىمدى ءوتىندى. ءبىراق، مەن ولاي جاسامادىم - دەدىم.
اللانىڭ ەلشىسى (س. ع. س.) ماعان جىميىپ:
- جارايسىڭ، رابيعا! وعان ونداي ءسوز ايتپا. ەسەسىنە: «ەي، ءابۋ باكىر! سەنى اللا كەشىرسىن»، - دەپ ايت - دەدى.
ءسويتىپ مەن ءابۋ باكىرگە:
- سەنى اللا كەشىرسىن، ەي، ءابۋ باكىر! - دەپ ايتتتىم.
ءابۋ باكىر بولسا بۇرىلىپ، جىلاپ جىبەردى».
اڭگىمەدەن شىعاتىن پايدالى ساباق
جاقسىلىققا جاقسىلىق،
ءار كىسىنىڭ ءىسى.
جاماندىققا جاقسىلىق،
ەر كىسىنىڭ ءىسى.
ارينە، مۇسىلمان ءوز باۋىرىن رەنجىتەتىن سوزدەن اۋلاق بولۋى قاجەت. «تىلدە سۇيەك جوق» دەمەكشى، ابايسىزدا نەمەسە اشۋ ۇستىندە بىرەۋدى رەنجىتەتىن ءسوز ايتىلىپ قالسا، وندا ادامنىڭ اشۋى تارقاعان سوڭ رەنجىتىپ قويعان كىسىدەن كەشىرىم سۇراۋعا ۇمتىلۋ كەرەك.
اناس يبن ماليك (ر. ا.) اللا ەلشىسىنىڭ (س. ع. س.):
«ءبىرىڭدى-ءبىرىڭ جەك كورمەڭدەر، ءبىر-بىرلەرىڭە ءىشتارلىق ەتپەڭدەر جانە بىرىڭە-ءبىرىڭ قارسى كەلمەڭدەر. اللانىڭ قۇلدارى، ءبىر-بىرىڭە باۋىر بولىڭدار. مۇسىلمان ءۇشىن ءوز باۋىرىنا ءۇش كۇننەن ارتىق رەنجۋگە بولمايدى»، - دەپ ايتتى» دەگەن ريۋاياتىن كەلتىرگەن (بۇحاري، ءمۇسليم).
ەكىنشى پايدالى ساباق
قولمەن جاساعاندى مويىنمەن كوتەرۋ. ادام ءوزىنىڭ جاساعان قاتەلىگىن مويىنداپ، ونى باسقادان ىزدەمەيدى. ەگەر بىرەۋدى رەنجىتىپ قويماڭىز، وندا كەشىرىمدى دە ءسىز سۇرايسىز. باسقا امال جوق. جوعارىداعى اڭگىمەدەن بايقاعانىمىزداي ءابۋ باكىر (ر. ا.) ءوزىنىڭ قاتتى ءسوز ايتقانىن مويىنداپ، رابيعا ءال-اسلاميدەن كەشىرىم سۇرادى. ءتىپتى، اقىرەتىن ويلاعان ول ونىڭ كەشىرىم بەرۋىن تالاپ ەتتى.
ءۇشىنشى پايدالى ساباق
تاسپەن اتقاندى اسپەن اتقايسىڭ.
رەنجىتكەن كىسىنى كەشىرە ءبىلۋ كەرەك. اللا تاعالا ءوزىنىڭ سۇيىكتى پەندەلەرى جايىندا بىلاي دەگەن:
«ولار كەڭشىلىكتە، تارشىلىقتا اللا جولىندا مال سارىپ قىلعاندار. سونداي-اق، ولار اشۋلارىن جەڭۋشىلەر، ادامداردى كەشىرىم ەتۋشىلەر. اللا جاقسىلىق ىستەۋشىلەردى سۇيەدى» (ءالي يمران: 134).
سەبەبى، ءار ادامنىڭ وزىنە ءتان كەمشىلىگى بار. ادام كەمشىلىكسىز بولمايدى. پەندە بولعان سوڭ ءبىر نارسە جاساپ قويادى، ايتىپ قويادى. باستىسى، مۇسىلمان سونى ەسىنە الىپ، اللاعا تاۋبە ەتسىن ءارى ءوزىن ونداي كەمشىلىكتەردەن مۇمكىندىگىنشە اۋلاق ۇستاۋعا كۇش سالسىن. اللانىڭ جاقىن قۇلدارىنىڭ ءبىرى جاعفار ءاس-ساديق ەسىمدى عالىم: «دوستىڭ ايىبىن ىزدەي بەرمە، دوسسىز قالاسىڭ»، - دەپ ايتقان ەكەن. اللانىڭ ەلشىسى (س. ع. س.) رابيعا ءال-اسلاميگە «جارايسىڭ، رابيعا! وعان ونداي ءسوز ايتپا...»، - دەگەن ناسيحات ايتتى. ونىڭ قاتەلىگىنە سەن دە قاتەلىكپەن جاۋاپ بەرمە دەدى. مۇسىلمان ادامعا اللا ەلشىسىنىڭ (س. ع. س.) ءاربىر ءسوزى مەن ءىسى ونەگە. ولاي بولسا، ءبىز دە ءبىر-ءبىرىمىزدى رەنجىتىپ نەمەسە ايىپتاپ ايتقان سوزدەرىمىز بولسا، وسى اڭگىمەگە سايكەس، اللا ءۇشىن كەشىرۋگە قادام جاساپ كورەلىك. ارينە، بۇلاي جاساۋ ءبىزدىڭ دە قولىمىزدان كەلەرى انىق.
جالعاس سادۋاحاس ۇلى،
فيلوسوفيا عىلىمىنىڭ كانديداتى، ءدىنتانۋشى
e-islam.kz