قازاقستان مۇنايدىڭ تومەن باعاسى كەزىندە دە ەكونوميكانى دامىتۋدىڭ سەناريىنە دايىن - اپتالىق شولۋ
ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسى دەپۋتاتتارىنىڭ پارلامەنت ءماجىلىسى مەن بارلىق دەڭگەيدەگى ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋىن وتكىزۋ تۋرالى ۇندەۋى ءماتىنىن جاريا ەتكەن دەپۋتات نۇرلان ءابدىروۆ وسىلاي دەدى.
«داعدارىسقا قارسى شارالاردى ءتيىمدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن كەڭ اۋقىمدى قوعامدىق بىرىگۋ قاجەت. تەك بىرلىك پەن ۇيلەسىمدى ءىس-ارەكەتتەر عانا بىزگە جاڭا ەكونوميكالىق سوققىلارعا توتەپ بەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەدى ول.
دەپۋتات جاريا ەتكەن ۇندەۋدە ەلىمىزدەگى رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى ءىس- ارەكەتتەرىمىزدى بارلىق دەڭگەيدە ۇيلەستىرۋ ءۇشىن پارلامەنت سايلاۋىن جەرگىلىكتى ءماسليحاتتار سايلاۋىمەن قوسا وتكىزۋ قاجەت ەكەندىگى ايتىلعان. «بۇل داعدارىس جاعدايىندا سايلاۋ ناۋقانىن ۇزاق مەرزىمگە سوزباۋعا جانە سايلاۋدى ۇيىمداستىرۋ مەن وتكىزۋگە جۇمسالاتىن بيۋدجەت شىعىستارىن ءبىرشاما قىسقارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وسى ايتىلعان ۇستانىمداردى نەگىزگە الا وتىرىپ، ءبىز مەملەكەت باسشىسىنا، ق ر پرەزيدەنتىنىڭ 5- شاقىرىلىمداعى ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسىن مەرزىمىنەن بۇرىن تاراتۋ جانە ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسى دەپۋتاتتارىنىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋىن تاعايىنداۋ تۋرالى جارلىعىن قابىلداۋ تۋرالى باستامامەن جۇگىنەمىز»، - دەدى ۇندەۋدى جاريالاعان ن. ءابدىروۆ.
دەپۋتات جاريا ەتكەن ۇندەۋدە قازىر دە قازاقستاننىڭ جاڭا جاھاندىق سىن- قاتەرلەردى ەڭسەرەتىن ناقتى جوسپارلارى بار ەكەندىگى ايتىلعان.
«مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدىڭ تەك الەمدىك داعدارىسقا قارسى تۇرۋى جونىندە عانا ەمەس، جاڭا جاھاندىق ناقتى احۋال جاعدايىندا دامۋى تۋرالى ستراتەگياسى مەن ناقتى ۇلت جوسپارى بار. بۇگىن كەيىنگە قالدىرمايتىن جەدەل شارالار ۋاقىتى. وسىعان بايلانىستى قازىردەن باستاپ جاڭا رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋعا جەدەل كىرىسۋ ءۇشىن، سونىمەن بىرگە داعدارىسقا قارسى شارالاردى ءتيىمدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ءبىز، 5- شاقىرىلىمداعى ءماجىلىستىڭ وكىلەتتىگىن مەرزىمىنەن بۇرىن توقتاتۋ جانە پارلامەنتكە جاڭا تاعايىنداۋ سايلاۋ تۋرالى باستاما كوتەرەمىز»، - دەدى ۇندەۋدى جاريالاعان ن. ءابدىروۆ.
الەۋمەتتىك سالا شىعىستارى قىسقارتىلمايدى
بۇگىن ق ر ۇكىمەتى مۇشەلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن باسپا ءسوز ءماسليحاتى ءوتىپ، وندا 2015 -جىلدا اتقارىلعان جۇمىستار قورىتىندىلاندى. «جاقىنداپ كەلە جاتقان داعدارىس قۇبىلىستارىنا قارسى شارا رەتىندە ەلباسى 2014 -جىلدىڭ وزىندە-اق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدىڭ «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن جاريا ەتتى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ۇكىمەت ەكونوميكا ءوسىمىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى جەدەل شارالار جوسپارىن جانە ەرەكشە كەزەڭ جوسپارىن قابىلدادى. وسى شارالاردىڭ ارقاسىندا، الدىن الا دەرەكتەرگە سايكەس، قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ءوسىمى 2015 -جىلى 1,2 پايىزدى قۇرادى»، - دەدى ق ر پرەمەر- ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باقىتجان ساعىنتايەۆ.
ونىڭ اتاپ وتۋىنشە، نەگىزگى كاپيتالعا ينۆەستيتسيالار ءبىرىنشى كەزەكتە «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ەسەبىنەن 3,7 پايىزعا وسكەن. «سىرتقى سىن-قاتەرلەرگە قاراماستان الەۋمەتتىك سالاداعى احۋال تۇراقتى بولىپ قالۋدا. وتكەن جىلى جۇمىسسىزدىق بەس پايىز دەڭگەيىندە بولدى»، - دەدى ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى.
سونىمەن قاتار ۇكىمەت مۇشەلەرى «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى مەن الەۋمەتتىك سالا شىعىستارى ەش قىسقارتىلمايتىندىعىن باسا اتاپ ءوتتى.
اعىمداعى جىلدان باستاپ قوسىمشا شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن داعدارىسقا قارسى شارالاردى قارجىلاندىرۋعا ارنالعان ارنايى قور بولىنەدى. 2016 -جىلى ارنايى قورعا 225,5 ميلليارد تەڭگە سوماسىندا قارجى ءبولۋ جوسپارلانعان.
ب. ساعىنتايەۆتىڭ اتاپ وتۋىنشە، اتالعان قارجى جۇمىسپەن قامتۋ شارالارىن قولداۋعا، «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن قوسىمشا قارجىلاندىرۋعا جانە باسقا دا شارالارعا جۇمسالاتىن بولادى.
اتاپ ايتقاندا، ق ر ۇكىمەتى مۇنايدىڭ باررەلىنە 20 دوللار باعامى كەزىندە ەكونوميكانى دامىتۋدىڭ سەناريىن ازىرلەدى.
«ۇكىمەت بارلىق ماسەلەنى نازاردا ۇستاپ وتىر. مۇناي باعامى باررەلىنە 30 دوللار، 20 دوللار جانە ودان تومەن بولعان جاعدايدا سەناريلەردى جۇزەگە اسىرۋدى قاراستىرۋ كەزەڭىندەمىز. سوندىقتان بىزدە قارجىلاندىرۋ بويىنشا ەشقانداي ءقاۋىپ جوق»، - دەدى ق ر قارجى ءمينيسترى باقىت سۇلتانوۆ.
بۇگىندە بيۋدجەتتىڭ شىعىس بولىگى ايتارلىقتاي وڭتايلاندىرىلدى جانە بۇل ءوز كەزەگىندە ەكونوميكانىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.
«شىعىستاردىڭ نەگىزگى بولىگى - الەۋمەتتىك تولەمدەر. 2015 -جىلعا قاراعاندا 2016 -جىلى ونىڭ ۇلەسى 39 پايىزدان 40 پايىزعا دەيىن ءوستى. ارينە، مەملەكەتتىك اپپاراتقا قاتىستى بولىكتى وڭتايلاندىرۋ بويىنشا بەلگىلى ءبىر رەزەرۆتەر بار، الايدا ەشقانداي دا الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەر قىسقارتۋعا جاتپايدى»، - دەدى ۆەدومستۆو باسشىسى.
مۇنىمەن قوسا ول بۇگىندە الەمدىك ۇدەرىستەردىڭ ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنا ىقپالىن تىڭعىلىقتى زەردەلەۋ كەرەكتىگىن ءسوز ەتتى.
«ءبىز الداعى اپتادا ەكونوميكالىق ساياسات جونىندەگى كەڭەستىڭ وتىرىسىندا تالقىلاۋلار وتكىزەمىز. بۇل تۇرعىدا ستسەنارييدى قاشان، قاي مەرزىمدى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ناقتى شەشىمى ازىرلەنەدى»، - دەدى ب. سۇلتانوۆ.
مينيستر ۇكىمەتتىڭ شىعىستارىن قارجىلاندىرۋ باعىتىندا بۇگىندە ەشقانداي دا پروبلەمالار جوق ەكەنىن قاداپ ايتتى.
«1 ميلليارد دوللار كولەمىندەگى قارجى 2016 -جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا يگەرىلەدى. بىزدە قارىزعا الۋ اياسىندا زەينەتاقى قورىنىڭ رەسۋرستارى بار، كەپىلدەندىرىلگەن ترانسفەرتتەر مەن اعىمداعى تۇسىمدەر قامتىلعان. سوندىقتان دا قاڭتارعا 700 ميلليارد تەڭگەگە تارتا جوسپار تۇرعىسىندا وسى شىعىستاردىڭ جارتىسىن ەش پروبلەماسىز قارجىلاندىردىق»، - دەپ ءتۇيدى مينيستر.
ءوز كەزەگىندە ق ر ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى ەربولات دوسايەۆ ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنىڭ قاراجاتتارى قايدا جۇمسالاتىنى اقپان ايىندا انىقتالاتىنىن مالىمدەدى.
«2016 -جىلدىڭ 1 -قاڭتارىنان باستاپ، ۇلتتىق قوردى باسقارۋ مەن ب ج ز ق باسقارۋ كەڭەستەرى بىرىكتىرىلدى. زەينەتاقى قورىنداعى قاراجاتتاردى قايدا ينۆەستيتسيالاۋ قاجەتتىگى تۋرالى شەشىم كوپ ۇزاماي قابىلدانادى. مەنىڭشە، بۇنداي شەشىم اقپاندا ورىن الۋى مۇمكىن. سول كەزدە كەڭەس وتىرىسى وتەدى. وندا ۇلتتىق بانك پەن ۇكىمەت 2016 -جىلى ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنىڭ قاراجاتتارىن قايدا باعىتتاۋ كەرەكتىگىن انىقتايتىن بولادى»، - دەدى ول.
اتاپ ايتقاندا، بۇل ساۋال جاڭا جىلعا دەيىن دە بىرنەشە مارتە قارالعان بولاتىن.
«ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى مەن ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ تەڭگە ليكۆيدتىلىگىن قولداۋ بويىنشا ۇسىنىستارى مەن قايدا ينۆەستيتسيالاۋ قاجەتتىگى تۋرالى ماسەلەلەر تالقىلاندى. سەبەبى ول - ۇكىمەتتىڭ، ۇلتتىق بانكتىڭ قاراجاتى ەمەس، ءبىزدىڭ زەينەتكەرلەرىمىزدىڭ، حالقىمىزدىڭ اقشاسى. سوندىقتان، ينۆەستيتسيالاردىڭ مىندەتتى تابىسى جەتكىلىكتى دەڭگەيدە بولۋى ءتيىس. ەكىنشى ماسەلە، ونىڭ قاۋىپسىزدىگى. سول سەبەپتى بۇل ماسەلەدە وتە سالماقتى شەشىم شىعارۋعا تىرىسامىز. ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورلارىن قارجىلاندىرۋ مۇمكىندىكتەرى ەداۋىر ۇلكەن. ۇلتتىق بانكپەن جۇمىس جالعاسۋدا. ءبىز بارلىق ايماقتاردان بارلىق ۇسىنىستاردى جينادىق. قازىرگى ۋاقىتتا جوبالارعا زەينەتاقى قورىنان بولىنەتىن قاراجات كولەمى انىقتالىپ جاتىر»، - دەپ اتاپ ءوتتى مينيستر.
بىلىكتى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر ىنتالاندىرىلادى
ءوتىپ بارا جاتقان بۇل اپتاداعى ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندەگى باسپا ءسوز ءماسليحاتىندا ق ر مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى مينيسترلىگىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى سايان احمەتجانوۆ مەملەكەتتىك ورگاننىڭ قاجەتتى مىندەتتەرىن اتقارۋعا بايلانىستى قوسىمشا ۋاقىتىن بولگەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرگە بونۋس نەمەسە باسقا تولەمدەر كوزدەلگەنىن مالىمدەدى.
باسپا ءسوز ءماسليحاتى بارىسىندا جاۋاپتى حاتشىعا «مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر كوبىنەسە جۇمىس ورنىندا قىزمەتىن تۇنگە شەيىن اتقاراتىندىعىنا بايلانىستى ولارعا بونۋستار قاراستىرىلا ما؟» دەگەن ساۋال قويىلدى.
«جاڭا رەفورمانىڭ، زاڭنامانىڭ قاعيداتتارىنا سايكەس، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ەڭ بىرىنشىدەن الەۋمەتتىك جەكە قۇقىقتارى ساقتالۋدا. ول ەڭبەك نورمالارىنا ساي قوسىمشا مەملەكەتتىك ورگاننىڭ قاجەتتى مىندەتتەرىن اتقارۋعا بايلانىستى ۋاقىتىن بولگەنىنە قوسىمشا بونۋس رەتىندە نەمەسە باسقا تولەمدەر كوزدەلگەن»، - دەدى س. احمەتجانوۆ. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، وسى ماسەلە بويىنشا جاڭا ەڭبەك تولەم جۇيەسى ازىرلەنۋدە. «ول 2017 -جىلدىڭ 1 -قاڭتارىنان باستاپ كۇشىنە ەنەدى»، - دەدى.
سونىمەن قاتار جاۋاپتى حاتشى «ب» كورپۋسىنىڭ باسقارۋ دەڭگەيى ءۇشىن روتاتسيا ينستيتۋتى ەنگىزىلىپ جاتقاندىعىنا توقتالدى. ەگەر دە بۇرىندارى روتاتسيا «ا» باسقارۋشى كورپۋسىنا عانا قاتىستى بولسا، ەندى بۇل ەلەمەنتتەر «ب» باسقارۋشى كورپۋسى ءۇشىن جاڭا مودەلگە ەنگىزىلدى.
بەلگىلى بولعانداي، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر ءۇشىن روتاتسيا ءۇش جىلدا ءبىر رەت وتكىزىلىپ تۇرادى. ەگەر دە باسشى نەمەسە مەملەكەتتىك قىزمەتكەر لاۋازىمىندا جۇمىسىن جالعاستىرعىسى كەلسە، وندا بۇل مەرزىم تاعى ءۇش جىلعا ۇزارتىلادى. ەكىنشى مەرزىم اياقتالعاننان كەيىن، ول مىندەتتى روتاتسياعا جاتقىزىلادى نەمەسە باسقا قىزمەتكە قىزمەتكە اۋىستىرىلادى، سونداي-اق ولاي بولماعان جاعدايدا جۇمىسىنان بوساتىلادى.
سونىمەن قاتار س. احمەتجانوۆ الەۋمەتتىك قورعاۋ شارالارى دا ەسكەرىلەتىنىن اتاپ ءوتتى. «دالەلدى سەبەپتەر بويىنشا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ (جالعىز باستى انا، قاراۋىندا مۇگەدەك بالالارى بار اتا- انالار) ءوتىنىشى ەسكەرىلەدى جانە ولار روتاتسيامەن قامتىلمايدى»، - دەدى ول.
اۆتور: رۋسلان عابباسوۆ