قىزدارى تاربيەسىز ەلدىڭ ىرگەسىنەن ىرىس كەتەدى، تۇنىعى لايلانادى - زەينەپ احمەتوۆا، باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ كەلىنى
- ءبىز ەگەمەندىك العان العاشقى جىلداردا ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا جاقسى كوڭىل ءبولىندى. ءتىپتى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە حالىق پەداگوگيكاسىنا ارنالعان «اتامەكەن» اتتى ۇلكەن باعدارلاما اشىلدى. «اتامەكەن» - مەملەكەتتىك، ۇلتتىق دەڭگەيگە كوتەرىلۋگە تۇراتىن، مەملەكەت تاراپىنان قامقورلىققا الىنعان اۋقىمدى دۇنيە ەدى. ويتكەنى ول ءاربىر سالانى قامتيتىن ۇزاق جىلدارعا ارنالعان كەڭ تىنىستى باعدارلاما بولاتىن. وكىنىشتىسى سول، ول ارى قاراي قاناتىن كەڭگە جايا المادى.
وسى تۇستا مەن قازاقستان ۇلتتىق تەلەارناسىنىڭ «تاڭشولپان» باعدارلاماسىندا اپتاسىنا ءبىر رەت ەكى جىل ۇزبەي «كاۋسار بۇلاق» حالىق پەداگوگيكاسىنا ارنالعان باعدارلامانى جۇرگىزدىم. ونىڭ ماقساتى - تامىرى تەرەڭگە كەتكەن تاريحى مەن وزىندىك بولمىس- ءبىتىمى بار حالقىمىزدىڭ سالت- ءداستۇر، ادەت- عۇرىپ، تابيعات- تانىمىنداعى الۋان قىرلى رۋحاني مۇراسىن بۇگىنگى كۇنمەن جالعاستىرا وتىرىپ، ونى جاس ۇرپاق بويىنا جۇعىستى ەتۋگە كۇش سالۋ بولاتىن. بۇل ۇستازدارعا وتە قاجەت دۇنيە ەدى. ونداعى كوتەرىلگەن ماسەلەلەردى تالاي مەكتەپتەر يگىلىگىنە جاراتتى.
ءتىپتى الماتىداعى №131 ب. مومىش ۇلى اتىنداعى مەكتەپتە مۇنى تاجىريبە رەتىندە ەنگىزىپ، ارنايى «ادەپ» اتتى ساباق رەتىندە وقىتىلدى. وعان مارقۇم زامانبەك نۇرقادىلوۆ قولداۋ كورسەتىپ، قالالىق اكىمشىلىكتەن قارجى بولگىزدى. مەن حالىقتىق پەداگوگيكاعا قاتىستى ماتىندەردى مۇعالىمدەرگە بەردىم، ال ولار ونىڭ ادىستەمەسىن جاساپ، تومەنگى جانە جوعارعى سىنىپتارعا قالاي ساباق جۇرگىزۋ كەرەكتىگىن جازىپ شىقتى. وسى رەتتە ءبىز قازاقستاننىڭ بارلىق دەرلىك ايماقتارىنان شاقىرتۋ الدىق.
سوندا ءار ايماقتاعى مۇعالىمدەردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ ينستيتۋتتارىنا بارىپ، ءبىر اپتادان سەمينار ساباقتار وتكىزدىك. وسى كەزدە حالىقتىق پەداگوگيكانى مەكتەپتەردە ەنگىزۋگە ادەمى ۇدەرىس بولدى. ءتىپتى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە دەيىن حات جازدىق. وكىنىشكە قاراي، ول جاقتان قولداۋ بولماعان سوڭ، بۇل ءىس تاعى دا اياقسىز قالدى. ەسەسىنە ورتا وقۋ ورىندارىندا امەريكالىق ءادىس، ەۋروپالىق ءادىس دەگەن سەكىلدى باعدارلامالار جاپپاي ەنگىزىلىپ كەتتى.
- مەكتەپتەرگە شەتەلدىك تاجىريبەنى ەنگىزۋ ەش نەگىزسىز دەپ ويلايسىز با؟
- شىنداپ كەلگەندە، ەۋروپالىق ادىستەردىڭ ەشقانداي نەگىزى جوق دەۋگە بولادى. ول قۇمنىڭ ۇستىنە سوعىلعان قامالمەن بىردەي. قازىر شەتەلدەن نەشە ءتۇرلى تاعامدار اعىلىپ جاتىر. ولاردىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ تەكتىك قاسيەتىمىزگە سايكەس كەلمەيدى، ءبىزدىڭ جاراتىلىسىمىزعا جات. قازاقتىڭ تاعامدارىنىڭ كوبى - اشىمايتىن، بۇزىلمايتىن تاماقتار. ايتالىق، قۇرت، ىرىمشىك، جەنت، سۇرلەنگەن ەت بۇزىلمايدى. مۇنىڭ بارلىعى كوشپەندى حالىقتىڭ تۇرمىس- تىرشىلىگىنە ىڭعايلانعان. مىنە، وسىلار اناۋ اتا- بابالارىمىزدان باستاپ ءبىزدىڭ گەندىك قاسيەتىمىزگە سىڭگەن.
ورىستىڭ عالىمدارى «گەنەتيچەسكايا پاميات» دەگەندى كوپ ايتادى. ول - تەكتىك ەس، تەكتىك جاد دەگەن ءسوز. كومپيۋتەردە ساقتالعان اقپارات سەكىلدى بالەنباي مىڭ جىل بۇرىنعى نارسەلەر ءبىزدىڭ ميىمىزدىڭ تالشىقتارىندا دا ساقتالىپ تۇرادى. وعان قالاي قوزعاۋ تيەدى، ول بىردەن بۇرق ەتىپ شىعادى. مەنىڭ ۇلتتىق تاربيەنى قايتادان جاڭعىرتۋ كەرەك دەيتىنىم سودان. ەگەر جاڭعىرتساق، ول ءوزىنىڭ ارعى جاعىنان بۇرقىراپ شىعا بەرەدى.
نەگىزى، ءاربىر حالىقتىڭ ءوزىنىڭ سالت- ءداستۇرى، ادەت- عۇرىپتارى بار. ول ءاربىر حالىقتىڭ وزىنە عانا ءتان. ونىڭ بارلىعى، قازىرگى تىلمەن ايتساق، ءاربىر حالىقتىڭ ەنەرگەتيكالىق جولى. ول جىلدان- جىلعا قايتالانا- قايتالانا ۇلكەن ۇلى كۇشكە اينالعان. وسى عاسىردان- عاسىرعا ءوتىپ كەلە جاتقان ەنەرگەتيكالىق جولدان شىعىپ قالاتىن بولساق، ءبىز باسقالاردىڭ ەنەرگەتيكالىق جولىنا ەشقاشان تۇسە المايمىز. ويتكەنى وندا گەنەتيكالىق ەس جوق. ادامداردىڭ ءدۇبارا، ماڭگۇرت بولىپ كەتەتىنى وسىدان. تاعى دا قايتالاپ ايتامىن، ءبىر ۇلتتىڭ ىرىم- تىيىمى ەكىنشى ۇلتقا جۇعىستى ەمەس. ءبىزدىڭ ءداستۇر تەك وزىمىزگە عانا ءتان. مىسالى، ەۋروپانىڭ ەتيكاسى مەن ءبىزدىڭ ەتيكا سايكەس كەلە مە؟ جوق. ولار اكە- شەشەسىنە «سەن» دەپ سويلەپ، سالعىلاسا بەرەدى. ءتىپتى سوتتاسۋعا دەيىن بارادى. ولار ونى سوكەت كورمەيدى، تابيعي نارسە دەپ قارايدى. ال قازاقتىڭ داستۇرىندە اكە- شەشەسىنە قارسى شىعۋ بار ما؟ قاي قازاقتىڭ بالاسىن كوردىڭ اكە- شەشەسىمەن جانجالداسقان؟ ال ەۋروپالىق ءادىس قازىرگى جاستارىمىزدىڭ ساناسىنا سىڭسە، ەرتەڭ سولاردىڭ جاعىمسىز ارەكەتتەرىن بويلارىنا جيناپ الماي ما؟ مۇنىڭ بارلىعى كوزگە كورىنبەيتىن ەنەرگەتيكالىق جول بولىپ كەتكەن، قانعا سىڭگەن قاسيەت. ەۋروپا نەمەسە رەسەي ادىستەمەلەرىنىڭ ءبىز ءۇشىن نەگىزى جوق دەپ وتىرعانىم وسىدان.
- حالىقتىق پەداگوگيكانى مەكتەپتەرگە ءپان رەتىندە ەنگىزۋ كەرەك پە؟
- ارينە، كەرەك. مەن مۇنى قوس قولىمدى كوتەرىپ تۇرىپ قولدايمىن. سەبەبى حالىق پەداگوگيكاسى - قازاق حالقىنىڭ سان عاسىردان بەرگى اتا- بابادان ۇرپاققا ولمەس ميراس، ومىرلىك مۇرا بولىپ كەلە جاتقان ءتالىم- تاربيە جونىندەگى تاجىريبەسى. ياعني اتا بۋىن وكىلدەرىنىڭ تاربيە تۇرعىسىنداعى جيناقتالعان باي تاجىريبەلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، وسكەلەڭ ۇرپاقتى ادال ەڭبەككە، ۇلتجاندىلىققا، ونەر- بىلىمگە باۋلۋ، سالاۋاتتى ومىرگە بەيىمدەۋ، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە تاربيەلەۋ. مۇنى ۇستازدىق تاجىريبەدە ءتيىمدى قولدانا الساق، يگى ماقساتقا قول جەتكىزە العانىمىز.
قازىر بىزدە قازاق مەكتەپتەرى كوپ. الايدا ونىڭ بىردە- بىرەۋى ۇلتتىق نەگىزدە تاربيە بەرمەيدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءقازىر مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارى جاستارىمىزدى ادام بولۋعا ەمەس، مامان بولۋعا تاربيەلەپ جاتىر. ونىمەن قوسا، امەريكانىڭ، ەۋروپانىڭ، رەسەيدىڭ وقۋلىقتارىنان كوشىرىپ، سولاردىڭ ءتالىم- تاربيەسى ۇلگىسىندە وقىتىپ جاتىرمىز. ونىمەن قويماي، شەتەلدىڭ ادىستەرى دەپ ماقتانامىز. وسىلايشا ۇلتتىق ونەگە، ۇلتتىق نامىس، ۇلتتىق ادەپ دەگەننەن قازىرگى جاستار ماقرۇم قالىپ بارادى.
ءبىر جاعىنان، جاستاردى كىنالاۋدىڭ دا قاجەتى جوق. ءبىز ءوزىمىز سولارعا ۇلتتىق ءتالىم- تاربيە بەرىپ، ولاردى ۇلتتىق ونەگەنىڭ ۋىزىنا جارىتا الىپ وتىرمىز با؟ جوق! «بىزدە قازاقشا مەكتەپتەر مەن بالاباقشالار كوبەيىپ جاتىر» دەپ ماقتانامىز. ءبىراق بىزدە شىنايى ۇلتتىق مەكتەپ، ۇلتتىق بالاباقشا جوقتىڭ قاسى. سوندىقتان بۇل جەردە، ەڭ باستىسى، ۇلتتىق دۇنيەلەرگە باسىمدىق بەرۋىمىز قاجەت. ءتىپتى ءبىلىم وشاقتارىندا ۇلتتىق ءداستۇردى ناسيحاتتايتىن، ۇلتتىق ءتىل، ءدىن، ءدىل دەگەن سەكىلدى اسىل قاسيەتتەرىمىزدى جاستاردىڭ بويىنا سىڭىرەتىن ارنايى ءپان ەنگىزسەك تە، ارتىقتىق ەتپەيدى. ءاربىر اۋرۋدىڭ ءوزىنىڭ ەمى بولاتىنى سەكىلدى وسىنداي باتىستىق ىندەتكە ۇلتتىق ونەگەمىزبەن، قازاقي بولمىسىمىزبەن قارسى تۇرۋىمىز كەرەك. ايتپەسە جاھاندانۋ دەپ جانۇشىرعان زاماندا وزگەنىڭ وڭەشىنە جۇتىلىپ كەتۋىمىز عاجاپ ەمەس.
- سىزدىڭشە، حالىقتىق پەداگوگيكانى قالاي ەنگىزۋىمىز كەرەك، قانداي ۇسىنىستار ايتار ەدىڭىز؟
- بىزدە ءوزى قىزىق، ەگەر جوعارعى جاقتان حالىق پەداگوگيكاسىنا كوڭىل ءبولىنۋى كەرەك دەپ تاپسىرما بەرىلسە، وسىنى ىستەيتىندەر تابىلادى. سوندىقتان بۇعان، ەڭ ءبىرىنشى، ۇكىمەت تاراپىنان قولداۋ قاجەت. مۇنى مەكتەپتەرگە جەكە ءپان رەتىندە ەنگىزگەننەن كەيىن ونىڭ ءاربىر ساعاتىنا قارجى ءبولىنۋى كەرەك. ودان كەيىن ارنايى ۇلتتىق باعدارلاما جاساپ، وعان عالىمداردى ەمەس، بۇرىن مەكتەپتەردە ۇزاق جىل جۇمىس ىستەگەن، تاجىريبەسى مول پەداگوگتەردى تارتۋ قاجەت. نەگىزگى ۇلتتىق باعدارلامانىڭ ادىستەمەلەرىن سولار جاساعانى ءجون. ونىمەن قوسا، ەلىمىزدە مىقتى- مىقتى نەبىر ەتنوگرافتار بار، كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ اقساقال قارتتارىمىز بەن اق سامايلى اجەلەرىمىز بار، وسىلاردان ۇيرەنەرىمىز كوپ. ولاردان ۇمىتىلىپ بارا جاتقان ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى الىپ قالۋىمىز قاجەت.
بۇل جەردە باسقا جاقتان بىردەڭە الۋدىڭ كەرەگى جوق. بارلىق ونەگە قازاقتىڭ وزىندە تۇر. ءاربىر ماقال- ماتەل، ءاربىر ولەڭ- جىر، قارا سوزگە شەيىن - تۇنىپ تۇرعان تاربيە. قازاقى ءداستۇردى عىلىممەن بايلانىستىرۋ كەرەك. ءاربىر ىرىم- نانىمنىڭ، تىيىمنىڭ استارىن اشىپ، جاستاردىڭ ساناسىنا سىڭىرۋگە ءتيىسپىز. سوندا جاستارىمىز جاقسى قابىلدايدى. حالىق ءتالىمىنىڭ تاعىلىمدارىن پايدالانىپ وتكىزگەن ساباق وقۋشىنىڭ پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ، بەلسەندىلىگىن نىعايتادى. سونىمەن بىرگە وقۋشىنىڭ ويىن دامىتىپ، وزىندىك پىكىر ايتۋعا ۇيرەتەدى، دەربەس ويلاپ، ارەكەت ەتۋگە جەتەلەيدى. ناقتى مىسالدار ارقىلى تۇسىندىرىلگەن ساباق وقۋشى ءبىلىمىن ۇنەمى تولىقتىرىپ وتىرادى.
بىرىنشىدەن، تاربيە بەرۋ ۇتىمدى ءارى ۇتقىر تۇردە جۇرگىزىلەدى. ەكىنشىدەن، ساباقتىڭ مازمۇنى بايىپ، قۇندىلىعى ارتادى، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمى مولايادى. ەگەر ءمۇعالىم كەزەكتى ساباعىندا شاكىرتتەردىڭ ءبىلىمىن تولىقتىرۋعا، تۇلعالىق مادەنيەتىن دامىتۋعا كوڭىل اۋدارسا، كەلەسى ءبىر ساباقتى حالقىمىزدىڭ ءداستۇر- تۇرمىس، سالت- سانا كورىنىستەرىنە نەگىزدەپ، قازىرگى جەتكىنشەك جەتە بىلە بەرمەيتىن حالىقتىق ۇعىم- تۇسىنىكتەردى، ءجون- جورالعىلاردى تۇسىندىرۋگە ارناۋى ءتيىس. ونىڭ ۇستىنە ءقازىر جاستارىمىزدىڭ بارلىعى ينتەرنەتتى جاقسى مەڭگەردى.
ينتەرنەتكە قازاقتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن تاراتىپ، قازاقى ءداستۇردى دارىپتەيتىندەي جاقسى دۇنيەلەردى كىرگىزسەك، ول دا ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزەر ەدى.
تەگى، باسقانى ايتپاي- اق قويايىق، قازاقتىڭ ماقال- ماتەلدەرى مەن ولەڭ- جىرلارىن الىپ قارايىقشى، بارلىعى - تۇنىپ تۇرعان تاربيە. وسى ارقىلى عانا ساباق بەرۋگە، جاستاردىڭ بويىنا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى سىڭىرۋگە، ءتالىم بەرۋگە بولادى. ماسەلەن، «تىكەندى جولدا جاتقان الىپ تاستا، كىرمەسىن وزىڭە دە، وزگەگە دە...» دەيدى. وسى ءتورت تاعاندى قارا ولەڭنىڭ وزىندە قانشاما ءمان جاتىر. سەبەبى قازاق جولعا كۇل- قوقىس تاستاماعان. ونى كورگەن ادام مىندەتتى تۇردە الىپ تاستايدى. ويتكەنى ۇلكەن دە، كىشى دە، جاقسى دا، جامان دا جۇرەتۇعىن، ءار ادامنىڭ ارمانىن العا قاراي جەتەلەپ تۇراتىن جول قاسيەتتى سانالعان. مىنە، ءبىر اۋىز ولەڭنىڭ وزىندە قانشاما تاربيە جاتىر. وسىلاردى جاستاردىڭ قۇلاعىنا ءسىڭىرۋ ارقىلى تاربيەلەۋگە بولماي ما؟ بولادى. بۇعان تەك قۇزىرلى ورگاندار تاراپىنان قۇلىق كەرەك. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ بۇدان قاشقاقتايتىن سەبەبى - وسىنى وزدەرى تۇسىنبەيدى. مۇنى قالاي جاساۋ كەرەكتىگىن بىلمەگەن سوڭ، شەتەلدىڭ كوشىرمەلەرىن تىقپالاپ وتىر.
- جوعارى وقۋ ورىندارىندا حالىقتىق پەداگوگيكا ماماندارىن دايىندايتىن ارنايى كافەدرالار، زەرتحانالار اشۋ كەرەك دەگەنگە قالاي قارايسىز؟
- بىزدە كەيبىر جوعارى وقۋ ورىندارىندا ەتنوپەداگوگيكا فاكۋلتەتتەرى بار. الايدا ولاردىڭ قازىرگى جۇمىستارى حالىق پەداگوگيكاسىنان الشاق جاتىر. ەتنوپەداگوگيكا دەيدى دە، باسقا جاقتىڭ نەشە ءتۇرلى، ءتىپتى عالىمداردىڭ جازعان دۇنيەلەرىن كوشىرىپ الادى. ولاي بولماۋى كەرەك. مەن قايتالاپ ايتامىن، ءبىزدىڭ ماقال- ماتەلدەرىمىزدە، ءتىپتى قاراپايىم قارا ولەڭدەرىمىزدە، جىر- تولعاۋلار، شەشەندىك سوزدەرىمىز حالىق پەداگوگيكاسىنا تۇنىپ تۇر. تەك اتا- بابامىزدان قالعان سول اسىل مۇرانى ءوزىمىز يگەرە الماي وتىرمىز.
ارينە، حالىقتىق پەداگوگيكا داستۇرىندە ءبىلىم بەرۋدى قازاق مەكتەپتەرىنىڭ وقۋ باعدارلاماسىنا ەنگىزە سالۋ ءبىر كۇندە شەشىلەتىن شارۋا ەمەس. بۇعان كەزەڭ- كەزەڭىمەن كوشە وتىرىپ، ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن شەشۋدىڭ بىرنەشە جولىن قاراستىرۋ قاجەت. بىرىنشىدەن، وقۋ- ادىستەمەلىك قۇرالدار ازىرلەۋ جانە عىلىمي- تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيالار وتكىزۋ؛ ەكىنشىدەن، جوعارى وقۋ ورىندارىندا ناعىز حالىقتىق پەداگوگيكا ماماندارىن دايىندايتىن فاكۋلتەتتەر اشۋ؛ ۇشىنشىدەن، باق ارقىلى ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزۋ؛ تورتىنشىدەن، حالىق پەداگوگيكاسى داستۇرىندە ءبىلىم بەرۋدى وڭتايلاندىرۋ ءۇشىن ونىڭ بۇقارالىق بولۋى، ارنايى ۆەب- پورتال قۇرۋ؛ بەسىنشىدەن، وقۋ- تاربيە پروتسەسىن حالىق ءتالىمى نەگىزىندە جۇرگىزەتىن مۇعالىمدەردىڭ شىعارماشىلىعىن ارتتىرۋ، ىنتالاندىرۋ ماقساتىندا ارنايى وقۋ كۋرستارىن ۇيىمداستىرۋ؛ التىنشىدان، مەكتەپ وقۋشىلارى اراسىندا حالىق پەداگوگيكاسىنا نەگىزدەلگەن ءپان بويىنشا ارنايى وليمپيادالار وتكىزۋ سياقتى ءىس- شارالاردىڭ بۇگىننەن باستاۋ الۋىنا جول اشۋىمىز كەرەك. اتالعان ماسەلەلەردىڭ ءتۇيىنىن تارقاتساق، ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيەلەۋدىڭ ۇلتتىق جاڭا جۇيەسىن قالىپتاستىرا العان بولار ەدىك.
- قازىر جاستاردىڭ اراسىندا اراق ءىشۋ، تەمەكى تارتۋ، سپيد، ناشاقورلىق، قىزدارىمىز تۇرمىسقا شىقپاي جاتىپ بالالى بولۋ دەگەن سەكىلدى جاعىمسىز قىلىقتاردىڭ كوبەيىپ كەتۋىنىڭ ءبىر ۇشى وسى حالىقتىق پەداگوگيكادان اجىراپ قالعاندىعىمىزدىڭ سالدارىنان ەمەس پە؟
- ارينە، بۇرىندارى ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز، ۇلتتىق تاربيە كوزى اۋىلدا جاقسى ساقتالعان بولاتىن. الايدا ءقازىر اۋىلدىڭ دا توز- توزى شىقتى. بارلىعى دا جانباعىستىڭ قامىمەن الا قورجىن ارقالاپ، قالاعا اعىلدى. جاستارىمىز دا باتىستىڭ جاعىمسىز قىلىقتارىنا ەلىكتەپ، ونىڭ ۇستىنە مەكتەپتەردە دە دۇرىس تاربيە بەرىلمەگەن سوڭ، مۇنىڭ اقىرى جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى قىلمىستىڭ ورشۋىنە، جامان ادەتتەرگە بوي الدىرۋىنا الىپ كەلدى.
ماسەلەن، وزبەكتەر، تاجىكتەر، ءتىپتى عىلىم مەن تەحنيكاسى جاقسى دامىعان جاپونداردىڭ ءوزى قانداي؟! ولار ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنان ايىرىلىپ جاتىر ما؟ جوق. ال ءبىز شە؟ .. قالاي دەسەك تە، قازاق دەيتىن ىرگەلى ەلدە، ءبىر كەزدەگى تەكتى ەلدە، تامىرى تەرەڭگە كەتكەن ۇلتتىق ونەگەسى بار سالاۋاتتى ەلدە جەتىمدەر ءۇيىنىڭ كوپتەپ اشىلۋى، وندا قازاق بالالارىنىڭ كوبەيگەنى ەلدىڭ ەلدىگىنە، حالىقتىڭ حالىقتىعىنا سىن. اسىرەسە، قىز بالانىڭ تاربيەسىنە ءجىتى كوڭىل بولمەسەك، ەرتەڭ سان سوعىپ قالۋىمىز عاجاپ ەمەس. ويتكەنى قىزدارى تاربيەسىز ەلدىڭ ىرگەسىنەن ىرىس كەتەدى، تۇنىعى لايلانادى. بۇل - بۇلتارتپاس تاريحي شىندىق. ءبىز جاستاردىڭ بويىنا ۇلتتىق تاربيەنى ءسىڭىرۋ ارقىلى عانا جوعارىداعى جاعىمسىز ارەكەتتەرگە توسقاۋىل قويا الامىز.
الاشقا ايتار داتىم...
قازىرگى قارتتار - كەشەگى كەڭەس وكىمەتىنىڭ كوممۋنيستەرى. ولار كەڭەستىك قاعيدالارمەن تاربيەلەندى، ولاردىڭ باسىنا قۇدايسىزدىقتى ءسىڭىردى، ورتاق ەرەجەگە باعىندىردى. وسىلايشا ەرىكتى- ەرىكسىز تۇردە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدان كوز جازىپ قالدىق. ولاردىڭ قازىرگى جاستارعا كورسەتەر ۇلتتىق تاربيەسى دە، ايتارى دا از. جارايدى دەيىك. ەندى ول كەزدە ءبىر ساياساتقا باعىندىق. ساپتىاياققا اس قۇيىپ، سابىنا قاراۋىل قويعان زاماندى باستان وتكەردىك. راس، بوركىمىزدى ماسكەۋگە قاراپ تۇزەدىك. ال قازىر بىزگە نە كەدەرگى؟ ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق قاسيەتىمىزدى، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى، بۇرىنعى جاقسى مەن بۇگىنگى جاڭانى ۇشتاستىرىپ، ۇرپاعىمىزدى تاربيەلەۋگە كىم كەدەرگى بولىپ وتىر؟
اينالىپ كەلگەندە، بۇعان تاعى دا ءوزىمىز كىنالىمىز. قازىر دەموكراتيانىڭ ارقاسىندا جاھاندانۋ دەپ ەسىگىمىزدى ايقارا اشىپ جىبەردىك. بىزگە قازىر كىمدەر، نەلەر كەلمەي جاتىر؟ وزگەنىڭ جاقسىسى مەن جاسىعى دا، ادالى مەن ارامى دا كىردى. وكىنىشكە قاراي، ءبىز تالعاپ وتىرعانىمىز جوق. وزگەنىڭ قاڭسىعىن تاڭسىق كورىپ، سونىڭ ءبارىن مادەنيەتكە بالاپ جاتىرمىز. ءتىپتى مىنا كورشى وتىرعان وزبەكستاندا «اتالار ءسوزى - اقىلدىڭ كوزى» دەگەن جاقسى باعدارلاما بار. ول كەڭەس وكىمەتىنەن بەرى قاراي ءالى كۇنگە دەيىن توقتاماي ءجۇرىپ كەلەدى. وندا اق ساقالدى قاريالار، كوپتى كورگەن كىسىلەر ادامگەرشىلىك، تەكتىلىك، ىزەتتىلىك جايلى ۇنەمى اڭگىمە ايتىپ وتىرادى. ال بىزدە شە؟ قاپتاعان شوۋلار مەن جاستاردى قاتىگەزدىككە، تەكسىزدىككە باۋليتىن فيلمدەردەن كوز اشا الماي قالدىق. نەگە تەلەارنالاردان حالىقتىق پەداگوگيكادان ءدارىس بەرەتىن، سالت- ءداستۇرىمىزدى كەڭىنەن ناسيحاتتايتىن، ونى ناقتىلاپ ۇعىندىرۋعا كۇش سالاتىن حابارلار اشپاسقا؟!
سەرىك جۇمابايەۆ
«الاش ايناسى». 2015 - جىلى