بابالار ءسوزى: ەسەنباي اسۋى تۋرالى اڭىز
بۇل جوبا اياسىندا «بابالار ءسوزى»، «قازاق حاندارى»، «ەجەلگى قالالار تاريحى»، «حالىق قازىناسى» قاتارلى جاڭا ايدارلار اشىلدى.
«بابالار ءسوزى» ايدارى نەگىزىنە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا شىققان 100 تومدىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جىر- تولعاۋلارى، قيسسا- داستاندار، ءسوز ۇستاعان شەشەندەر مەن بيلەرىمىزدەن قالعان ناقىلدار، تاريحي جادىگەرلەر الىندى.
***
ەسەنباي اسۋى
تابيعاتى سۇلۋ ەدىرەي ولكەسى - ءوزىنىڭ تاريح، شەجىرە، اڭىزعا دا باي جەرلەردىڭ ءبىرى. تاۋ قويناۋىنا بارار جولداعى ەدىرەي اۋىلىنىڭ شىعا بەرىسىندە ەسەنباي اسۋى بار. وسى جەردە ەسەنباي دەگەن اۋليە كىسى ءومىر سۇرگەن. اتاۋ دا سوعان بايلانىستى قويىلعانعا ۇقسايدى. وسى كىسىنىڭ ءوز باسىنا قاتىستى ءتۇرلى قىزىقتى اڭىزدار جەتەرلىك. تابانىن ءتىلىپ جىبەرىپ، بىزبەن تەسىپ، تەرىسىن قايىسپەن قايىرىپ تىگىپ وتىراتىن بولعان.
ەسەنباي اۋليە ەل جايلاۋعا كوشكەن كەزدە ءبارىن كوشىرىسىپ، ءوزى جۇرتتا قالىپ قوياتىن كورىنەدى. ەل ەسەكەڭ ايتقان قونىسقا كەلىپ، ەندى جەتىپ جايلاسپاقشى بولعاندا، الدىنان ولاردى ءوزى قارسى الىپ شىققان. اۋىل ادامدارى بولسا ەسەكەڭنىڭ قالاي جەتكەندىگىنە قايران قالىسىپ، اۋليەلىگىن اڭىز ەتىپ ايتىپ، ەل ىشىنە تاراتىپ جىبەرگەن. سول ەسەنبايدىڭ اۋليەلىگى تۋراسىندا ەل ىشىندە ساقتالىپ كەلگەن تاعى مىناداي ءبىر قىزىقتى جايت بار.
ەسەنباي اۋليە ەل جايلاۋعا كوشكەن كەزدە يەسىز جۇرتقا ەشكىلەرىن تاستاپ كەتەدى ەكەن. ەشكىلەردى قالدىرعان كەزدە، مال ىشىندەگى ءۇش- ءتورت تەكەلەرىنە اتاپ- اتاپ «سەن يە بول، سەن يە بول» دەپ تاپسىرادى ەكەن جارىقتىق. سودان كەيىن ەش الاڭسىز ەشكىلەرىن قالدىرىپ، جاز جايلاۋدا بولىپ، اسىقپاي قىسقا قاراي ءبىراق ورالادى ەكەن. ال ەشكىلەرى بولسا «قوي دا امان، قاسقىر دا امان» دەمەكشى، ءبىر تۇياق شەتىنەمەي باستارى تۇگەل بولعان.
ونىڭ سىرى بىلاي ەكەن: جاڭاعى «سەن يە بول، سەن يە بول» دەگەن تەكەلەر يت- قۇس نەمەسە سىرتتاي كوزى ءتۇسىپ قىزىققان ۇرىلار جاقىنداپ كەلگەندە، تەكەلەر ەشكىلەردى باعىپ جۇرگەن ونىڭ يەلەرى بولىپ كوز الدىنا ەلەس بەرەدى ەكەن. سودان الگىلەر بولسا تايساقتاپ جولاي الماعان. مىنە، جوعارىداعى ەسەنباي اسۋى سول اۋليە ادامنىڭ اتىمەن اتالىپ قالعان. وسى اۋليەنىڭ اتىمەن بايلانىستىرىلا قويىلعان بۇل جەردە ەسەنباي بۇلاعى، ەسەنباي سايى دەگەن اتاۋلار دا كەزدەسەدى.