جىلۋ نەمەسە التايدىڭ ۇشكول جايلاۋىندا بولعان وقيعا
1991 - جىل بولاتىن. قىتايداعى التايدىڭ شىڭگىل دەيتىن اۋدانىنداعى ايگىلى ۇشكول جايلاۋىندا كيىز ۇيمەن وتىرعان مىڭ سان جۇرتتىڭ ەسىن العان جۇت بولىپ ەدى. تابيعي اپات. جاڭبىرلى بوران.
بەتكەيدەگى ەل ەتەككە، ىققا تاسىنىپ قوندى. مالدى قاراعايلى شاتقا ايداپ اكەتەدى. سوندا تۇنەتىپ، كۇندىز كىشكەنە جايعان بولادى. جاڭبىر اپتالاپ تولاسسىز جاۋىپ تۇر. ءبىزدىڭ ءۇي توعىز جولدىڭ تورابىندا ەدى، تويدا پالاۋ باساتىن ۇلكەن قارا قازان وتتان تۇسپەيدى. تۇيەگە وتىن ارتىپ كەلە جاتقان ەل ىستىق ءىشىپ، تۇيەسىنىڭ بەلىن دەمالتىپ الىپ قايتا اتتانادى. بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەلەدى. كۇننىڭ كوزى جارىتىپ شىقپاعاسىن، اۋىستىرىپ كيەر قۇرعاق كيىم قالماي، وتقا قاقتاپ كيىم كەپتىرەمىز.
سول كۇن ەسىمنەن كەتپەيدى. ءتۇن ورتاسى كەزى مە ەكەن، ۇيىرە سوققان جەل ءۇيدى سوققىلادى. شاڭىراق، ۋىق سىقىرلاپ، انە- مىنە ۇشا جونەلەردەي. اكەم ۇيدە جوق ەدى، انام مەن ۇلكەن اپكە، اعالارىم يماندارىن ءۇيىرىپ، كەرەگە باسىن ۇستاپ تۇر. سونىڭ الدىندا عانا وسى بوران شاعان دەگەن قۇدامىزدىڭ كيىز ءۇيىن جالپاسىنان ءتۇسىرىپ، ءۇي قۇراعانشا تاس قۋىسىن پانالاپ قالعان بولاتىن. بوران كۇشەيىپ كەلەدى. ءۇيىرىپ، ىشقىنىپ سوعادى. ەندى بولماسا اكەتۋگە اينالعانىن بىلسە كەرەك، ۇلكەن اپكەم قانزيلا سىرتقا جۇگىرىپ شىعىپ تۇڭلىك، ۇزىك، تۋىرلىق، شيلەردىڭ باۋلارىن تۇگەل شەشىپ، سىپىرىپ الدى. ءۇي شاڭىراق، ۋىق، كەرەگەمەن عانا جالاڭاش قالدى. بۇل ءۇيدىڭ اعاشىن امان الىپ قالۋدىڭ جالعىز جولى ەدى. ۋىق، كەرەگە سىنباسا قايتا تىگىپ الۋ قيىن ەمەس قوي. سونىمەن نە كەرەك، قار قىلاۋلاپ تۇر ەكەن. كادىمگى قار. ءبىزدىڭ كورپەمىزدىڭ ۇستىنەن زۋ- زۋ وتەدى.
«جاۋىندى كۇنى ءيت پەن بالا قۇتىرادى» دەگەن راس ءسوز. الگى ۇستىمىزدەن زۋلاپ اققان قارلى بوراندى قىزىقتاپ قارق- قارق كۇلەمىز. مەن باستاپ، مەنەن كەيىنگى ءىنى- قارىنداستارىم عوي. نە دەگەن قامسىزدىق! وسى كۇنى ويلاسام ۇرەيىم ۇشادى. ۇلىقبەك ەسداۋلەتتىڭ ءبىر ولەڭىن وقىپ وتىرىپ وسى ءسات ەسىمە ساپ ەتىپ ورالا كەتىپ ەدى. التايدىڭ ايازىن ايتادى عوي، اعاش سىنىپ، مۇز جارىلعان اياز. سونىڭ ءبارىن دەنەڭ تىتىرەردەي ادەمى بەينەلەپ كەلىپ: «قويشىنىڭ ۇلدارى قارق- قارق كۇلىسىپ، اي جارىعىمەن سىرعاناق تەبەدى» دەپ اياقتايتىن. راس ولەڭ سول. قارلى بوران مەن جالاڭاش ءۇيدىڭ استىندا جالاڭبۇت جاتىپ قارق- قارق كۇلگەنىمىز راس ەدى...
سونىمەن نە كەرەك، اي بويى جاۋعان جاڭبىر، بۇرشاق، قارىڭىزدان مىڭداعان مال قىرىلىپ قالدى. امالداپ ءجۇرىپ ءجۇز باستان قىرىق، ەلۋ تۇياق امان الىپ قالعاندار شۇكىرىن ايتتى. بىزگە كورشى رامازان دەگەن كىسى بار ەدى، سول جىلى قونىس اۋىستىرىپ باسقا جاققا قونعان. نەبارى 30 قويى بار بولاتىن. «كەدەيدىڭ جەتى قاڭتارۋى بار» دەگەندەي سودان تىگەرگە تۇياق قالماپتى. جوق! ءاي، جارىقتىق كەڭ ادام ەدى، وتە كەڭ ادام ەدى. اسپان قۇلاپ كەلە جاتىر دەسەڭ دە اسىقپايتىن ەدى، ءتىپتى سويلەگەندە دە. « ىحم، ءىش (ءىس دەگەنى بولسا كەرەك) جوق، بىتەدى عوي، بىتپەي قايدا بارادى؟ ىحم...» . شىنتاقتاي جاتىپ ۇستىڭگى سانىن الاقانىمەن قاعىپ قويىپ ءالسىن- ءالى ايتاتىنى وسى ءسوز. جۇرت تا ابدەن جاتتاپ العان.
رەكەڭ سوندا دا ساسپايدى دەيدى- اۋ. وتىز قويى ورنىندا جۋساپ جاتقانداي ورنىنان قوزعالمايدى دەيدى. «ىحم، ءىش جوق، بولادى عوي، بولماي قايدا بارادى؟ ەل بار. ىحم...» . شىنىمەن ەل بار عوي. وزدەرى مالدارىنان شالا ايىرىلىپ وتىرعان جۇرت رامازان اقساقالعا جىلۋ اتادى. باسقا اۋىلدى قوسپاعاندا سول جايلاۋدا ەكى جۇزگە تارتا وتباسى وتىرادى. كەيبىر وتاۋلاردى قوسپاعاندا ءار ءۇي ءبىر باستان مال اكەلگەن عوي. رەكەڭنىڭ قويى ءبىر جۇمادا جۇزدەن اسىپ شىعا كەلىپتى.
قازاقتا «جىلۋ» دەگەن سالت باياعىدان بار ەكەنىن، اللاعا شۇكىر، ءالى جالعاسىپ كەلە جاتقانىن بارلىقتارىڭىز بىلەسىزدەر عوي، مىناۋ ءبىر كوزىمىزبەن كورگەن وقيعا ەدى. «ەلدە بولسا ەرىنگە تيەدى» دەگەن وسى قاسيەتىمىزگە بايلانىستى ايتىلسا كەرەك. سول وقيعا اۋىلدىڭ جاياۋ مىسقىلدى جىگىتتەرىنىڭ: «رەكەڭ جۇتتىڭ ارقاسىندا جەتى اتاسىنان بەرى جۇزگە جەتكىزە الماي كەلە جاتقان قويىن جۇزدەن اسىرىپ الدى» دەگەن ءازىل سوزدەرىمەن ەل ەسىندە قالىپ قويىپ ەدى.
«پەيىلى كەتپەسە ەل دەگەن ءبىرىن- ءبىرى اسىرايدى عوي» دەپ وتىرۋشى ەدى، قاريالار. ەل دەگەن شىركىن!..
ايتپاقشى، ءبىزدىڭ ۇيدەن ءبىر ىنگەن ءۇسىپ ءولىپتى. سونى ەستىگەندە اكەمنىڭ قۋانعانى ەسىمدە: «ەلدە جۇت بولىپ جاتقاندا تۇك شىعىنسىز امان وتىرعان جاقسى ەمەس، ءبىر ىنگەن بولسا دا ولگەنى دۇرىس بولعان ەكەن» دەيدى. نەگە ولاي ەكەن؟ .. ءاي، ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ شالدارىنىڭ قۇپيا قىر- سىرلارى كوپ- اق. ميىڭ جەتپەيدى.
ۇلاربەك نۇرعالىم ۇلى
namys.kz