داۋرەن ابايەۆ، ق ر پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى، باسپاءسوز حاتشىسى: قازاقستانعا كەلگەن ءاربىر قانداسىمىز قازاقتىڭ ساپالىق قۇرامىن بايىتا تۇسەدى

استانا. قازاقپارات - جاقىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ  ۇلىبريتانيا مەن فرانسياعا رەسمي ساپارمەن بارىپ قايتتى. بۇل ساپارعا پرەزيدەنت اكىمشىلىگى باسپاءسوز قىزمەتىنىڭ ۇسىنىسىمەن تاۋەلسىز «قامشى» پورتالىنىڭ جەتكشىسى رەتىندە بىزدە قاتىستىق.

 ساپار بارىسىندا پرەزيدەنتتىڭ كەڭەسشىسى، باسپاءسوز حاتشىسى داۋرەن ابايەۆ مىرزامەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. داۋرەن مىرزا كوكەيدە جۇرگەن كوپ ساۋالىمىزعا قاتىپ قالعان ساندىق مالىمەتتەر مەن رەسمي اڭگىمەدەن گورى ەمەن- جارقىن وي بولىسە وتىرىپ، جاۋاپ بەردى. سونداي- اق، ەلباسى تىزگىنىن ۇستاعان «قازاق كوشى» تۋرالى دا ءبىراز سىر اقتاردىق...

  -  ءسىزدىڭ قازاعىڭىز ەش دۇنيەگە بىرىكپەيدى. ءتىل، ءدىن، ءدىل... مۇنىڭ ۇشەۋىنىڭ دە بىرلىگى جوق. «ورىس ءتىلدى، قازاق ءتىلدى، ۋاحابيست، زىكىرشى، ۇلتشىل، ۇلتسىز، بيلىكتى شەكسىز سۇيەتىن، بيلىكتى شەكسىز جەك كورەتىن» ... بىزگە كەرەگى وسى ما ەدى؟ مۇنىڭ سالدارىن قالاي جويامىز؟ قانداي قارەكەت جاسايمىز؟

- بىرىنشىدەن، «ءبىزدىڭ قازاق» دەگەنىمىز دۇرىس بولار. ويتكەنى، ءبارىمىز - ءبىر قازاقتىڭ بالاسىمىز.

ەكىنشىدەن، ءتىل مەن دىنگە قاتىستى قازاقتا بىرلىك جوق دەپ كەسىپ- ءپىشىپ، ابدەن تۇڭىلۋگە بولمايدى. ءبىزدىڭ حالقىمىزدا و باستان ءتىلدىڭ، ءدىلدىڭ جانە ءدىننىڭ بىرلىگى ساقتالعان. ەلباسىمىز ۇلىتاۋداعى سۇحباتىندا ايتقانداي، ءبىز وزگە جۇرت سەكىلدى قاتار قونعان ەكى اۋىل ءبىر- ءبىرىنىڭ ءتىلىن تۇسىنبەيتىن جاعدايدان امانبىز. اتىراۋ مەن التايعا دەيىن كوسىلىپ جاتقان ۇلى دالانىڭ حالقى ءبىر- ءبىرىن ەركىن ۇعادى. ءدىنىمىز دە، ءدىلىمىز دە سولاي. ەل باسىنا كۇن تۋسا، بۇل تۇتاستىق ءبىزدى ساقتايتىن يممۋنيتەت بولا الادى. قازاقتا بىرلىك جوق بولسا، بۇگىنگىدەي ەل بولماس ەدىك.

ۇشىنشىدەن، ءسىز ايتقانداي، الۋان تۇرلىلىگىمىز ءبىزدىڭ ءالسىز تۇسىمىز ەمەس. بۇل - ءبىزدىڭ، كەرىسىنشە، بايلىعىمىز، كۇشىمىز. مىسال ءۇشىن، مەن قوعامدى الىپ ستاديونعا تەڭەر ەدىم. ونداعى كورەرمەن اراسىندا نەشە ءتۇرلى ادام بار: ايەل- ەركەك، جاس- كارى، ءدىندار- اتەيست، ءتۇرلى ماماندىق يەلەرى، قازاق- ورىس جانە باسقا ۇلت وكىلدەرى، ت. ب. الايدا، سونىڭ ءبارى ورتاق ءبىر كومانداعا جانكۇيەر بولادى عوي. ءبىزدىڭ ەلىمىز دە سول سياقتى، قانشا جەردەن اركەلكى بولعانىمىزبەن، مەملەكەت مۇددەسىنە كەلگەندە، تىلەگىمىز ورتاق. سول ورتاق مۇددە مەن بەكەم بىرلىكتىڭ ارقاسىندا تاۋەلسىزدىگىمىزدى تۇعىرىنان تايدىرماي، جۇيەلى دامىپ كەلەمىز.

ارينە، وسىنى كورە الماي، ىنتىماعىمىزدى ىدىراتقىسى كەلەتىندەر بار ەكەنىن جوققا شىعارمايمىن. كوكىرەگى وياۋ، كوزى اشىق ءاربىر ازامات ەلدى ءبولىپ- جارعىسى كەلەتىن سونداي توپتاردىڭ تەرىس ناسيحاتىنا ەرمەي، ارباۋىنا تۇسپەي، قازاقتىڭ بىرلىگىن ساقتاۋعا ۇمتىلۋعا ءتيىس. «اناۋ ۇلتشىل، مىناۋ ءدىنشىل، قازاق ءتىلى وشەتىن بولدى، وكىمەت قازاقتى ويلامايدى، قۇلدىراپ بارامىز، قۇرۋعا اينالدىق» دەپ قارا اسپاندى ءتوندىرىپ، قارەكەتسىز وتىرۋ جارامايدى. راس، بۇل سالادا ءبىرقاتار پروبلەما بار. ىرگەسى بەرىك، ىنتىماعى مىقتى مەملەكەتكە اينالۋ ءۇشىن ءارقايسىمىز وسى ماقسات ءۇشىن بەلسەنە جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك.

 -  ەلىمىزدىڭ بۇدان دا گۇلدەنگەن، كوركەيگەن، نىعايعان قالپىن كورۋ ءۇشىن قازىرگى جاستار نە ىستەۋى كەرەك؟ جاقسى وقىعان، شاماسىنىڭ جەتكەنىنشە جۇمىس جاساپ جاتقان جاستار كوپ. ءبىراق بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەر مەن ۇمىتسىزدىك كوڭىل- كۇي العا باستىرمايدى. اشىعىن ايتقاندا، قيسىق باسۋعا، كىر جۇقتىرۋعا، ەكى بەتكەيلىككە يتەرمەلەيدى. بۇعان نە دەيسىز؟

- بيۋروكراتيا دەيسىز، شىندىعىنا كەلسەك، بۇل - تاۋەلسىزدىك ءۇشىن ءبىزدىڭ بەرگەن تولەۋىمىز، مەملەكەتتىلىك نەگىزىنىڭ ءبىرى. بيۋروكراتيالىق اپپاراتسىز مەملەكەت بولمايدى، قوعام دامىمايدى. تەك بيۋروكراتيا ءتيىمدى بولۋى كەرەك. ءبىز قۇل بولساق، بيۋروكراتيا بولماس ەدى.

بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەر كەز كەلگەن مەملەكەتتە بار، بولا دا بەرەدى. بارشا حالىق كەدەرگىلەر مەن قيىندىقتاردى ەڭسەرە ءجۇرىپ شىڭدالادى، جەتىلەدى، جەتىستىكتەرگە جەتەدى. ەڭ باستىسى، ىستەگەن ءىستىڭ ءبارى زاڭ اياسىندا بولۋى كەرەك. زاڭ ساقتالماسا، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى بار. ءوز قۇقىعىمىزدى زاڭ جۇزىندە قورعاۋعا ءتيىسپىز.

«ەلۋ جىلدا ەل جاڭا» دەگەندەي، بۇتىندەي ءبىر ۇرپاقتىڭ پسيحولوگياسى تۇگەل وزگەرۋى جانە قۇندىلىقتاردىڭ اۋىسۋى ءۇشىن ءبىرشاما ۋاقىت كەرەك. قازىر ينتەگراتسيانىڭ ارقاسىندا ورىنسىز بيۋروكراتياعا جول بەرمەيتىن ۇردىستەردى يگەرۋدەمىز. وركەنيەتتى ەلدەردىڭ تاجىريبەلەرى قوعام دامۋى جولىنداعى كەدەرگىلەردى جويۋعا سەپتىگىن تيگىزەتىنىنە سەنىمىز مول.

بيلىكتىڭ بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەردى جويۋ، مەملەكەتتىك قىزمەتتى جەتىلدىرۋ باعىتىندا ۇدايى جۇمىس جۇرگىزىپ كەلە جاتقانىن نەگە كورمەيمىز؟ مىسالى، وسى ماقساتپەن ەلىمىزدە «ءبىر تەرەزە» قاعيداتىنا نەگىزدەلگەن حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارى قۇرىلىپ، ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋدە. بۇرىن تالاي ەسىكتى توزدىرىپ، زورعا قول جەتكىزەتىن قۇجاتتاردى قازىر ءبىر جەردەن الامىز. سول ءۇشىن پارا بەرۋگە يتەرمەلەيتىن ماجبۇرلىك جويىلدى. قاپتاعان بەينەباقىلاۋ قوندىرعىلارى وسى بيۋروكراتيانى بولدىرماۋ ءۇشىن قويىلعان جوق پا؟ !

ەلباسى جاريالاعان «100 ناقتى قادام» دا مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتۋ ماسەلەسىن اينالىپ وتكەن جوق. ەگەر وقىعان بولساڭىز، سول ۇلت جوسپارىنىڭ العاشقى 15 قادامى كاسىبي مەملەكەتتىك اپپارات قۇرۋعا باعىتتالعان.

ءبىزدىڭ ءبىر ۇلكەن كەمشىلىگىمىز - ءوزىمىز وقىمايمىز، ءبىراق سىناۋعا، مىنەۋگە شەبەرمىز. «بىتكەن ىسكە سىنشى كوپ» دەگەن ءسوز بار ەمەس پە قازاقتا؟ ! قىسقاسى، قۇر سىناۋدى، قۇنارسىز جالپىلاما ءسوزدى قويۋ كەرەك.

- مەملەكەتتىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىن قالاي قامتاماسىز ەتەمىز؟ ءدال قازىرگى ۋاقىت ەڭ الدىمەن اقپاراتتىق سوعىستىڭ كەزەڭى دەسەك، جالعان ەمەس. ەندەشە سول سوعىستا ءبىز كىمبىز؟ «جاۋلارىمىزدى» قالاي جەڭەمىز؟

- اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك - ماڭىزدى ماسەلە. بۇل - وي- ساناعا ىقپال ەتۋ ارەكەتى. ءبىر جاعىنان، مۇنى «اقپارات مايدانى» دەگەننەن گورى مۇددەلەردىڭ قاقتىعىسى دەگەن ءجون بولار ەدى. ونىڭ ءبارى كەيىن ايقىندالاتىن بولادى.

ءبىز دەموكراتيالىق، اشىق اقپاراتتىق قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندىقتان، بۇل تايتالاستان قاشىپ قۇتىلۋ مۇمكىن ەمەس. سونىمەن بىرگە وعان تيىم سالۋدىڭ دا ەش قاجەتى جوق. ودان قورعانۋدىڭ ءبىر عانا جولى بار. جاساندى تۇردە شەكتەپ، جولدى جابۋ ارقىلى جەڭىمپاز بولا المايمىز. قايتا وعان بالاما، باسەكە بولۋ كەرەك، سول ارقىلى جەڭگەن ءجون. اركىمنىڭ ءوزىنىڭ سەنزۋراسى - ىشكى مادەنيەتى مەن بيىك پاراساتى بولۋ كەرەك. اقپاراتتىڭ ساپاسىن، بۇقارالىق اقپارات جۇمىسىنىڭ ساپاسىن، جۋرناليستىك ءادىس- تاسىلدەردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ قاجەت. حالقىمىزدىڭ وي- ساناسىن سىرتقى اقپاراتتىق ەكسپانسيا اسەرىنەن قورعاۋ ءۇشىن وتاندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى باسەكەگە قابىلەتتى بولعانى ءجون. شەتەلدىڭ تەلە- كينو ونىمدەرىمەن دەڭگەيلەس، ءتىپتى ودان دا ساپالى ونىمدەر شىعارۋ قاجەت. جۋرناليست الەمدىك ۇردىستەرگە وزىندىك كوزقاراسىن تانىتقانى ابزال. اينالاداعى وزگەرىستەردى جان- جاقتى تالداپ، وي قورىتا بىلگەن دۇرىس. مۇنىڭ ءبارى جۋرناليستەردىڭ، اقپارات كەڭىستىگىنە قاتىسى بار بارلىق ماماننىڭ باسەكەگە قابىلەتتى بولۋىن تالاپ ەتەدى.

بۇل تۇرعىدان قازىرگى قازاق جۋرناليستەرى ەداۋىر جەتىلدى، ءوستى. قازاق سايتتارىنىڭ ساپاسى دا جاقساردى. دەڭگەيى جوعارى ءوز سەريالدارىمىزدى شىعارۋدى ۇيرەندىك. «قازاقستان» تەلەارناسىنىڭ «قارا شاڭىراق» ، «سىرعالىم» ، «حاباردىڭ» «باۋىرجان» ، «كۇلاش» ، «تراكتورشىنىڭ ماحابباتى» ، «باقىتىما سەنەمىن» سياقتى كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىققان جاڭا سەريالدارى، «جەكپە- جەك» ، «ءبىزدىڭ ءۇي» باعدارلامالارى، ۇلتتىق ارناداعى «ايتۋعا وڭاي» سىندى كوپشىلىكتىڭ كوزايىمىنا اينالعان توك- شوۋ، «استانا» ارناسىنداعى «سىرلاسۋ» سۇحباتى بۇعان دالەل. وسى باعىتتاعى جۇمىستى بارلىق سالادا جالعاستىرۋ كەرەك. گازەت- جۋرنالدار، ينتەرنەت سايتتارى - ءبارى- ءبارى ۇلتتىق مۇددەگە جۇمىس ىستەپ، قىزىقتى، مازمۇندى ماتەريالدار ۇسىنۋ ارقىلى حالىقتىڭ سىرتقى ىقپالعا قارسى يممۋنيتەتىن كوتەرۋگە كۇش سالعانى ءجون. سول كەزدە ءبىز ۇنەمى جەڭىمپاز بولامىز.

- قاراپايىم قازاق پەن بۇگىنگى قازاق بيلىگىنىڭ اراسى نەگە سونشا الىستادى؟ سىرتتاي قاراساڭ، ءبىر- ءبىرىن شەكسىز سۇيەتىن سياقتى كورىنەدى. مىسالى، ەل ەلباسىنى، ەلباسى ەلدى. ەندەشە جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ جۇمىس جاساۋعا نە كەدەرگى؟

- ەشقانداي كەدەرگى جوق. قاراپايىم قازاق پەن بۇگىنگى قازاق بيلىگىنىڭ اراسى الىستاپ كەتتى دەگەن پىكىرمەن كەلىسە المايمىن. جەكەلەگەن الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق نەمەسە رۋحاني- مادەني ماسەلەلەرگە قاراپ، بيلىك پەن حالىقتىڭ اراسى الشاقتاپ بارادى دەگەن ءتۇيىن جاساۋعا بولمايدى. ءبىزدىڭ مەملەكەت ءاۋ باستان- اق الەۋمەتتىك باعدار ۇستانىپ كەلەدى. سوڭعى 10-15 -جىل كولەمىندەگى قارجى- ەكونوميكالىق داعدارىستار كەزىندە بيۋدجەتتىڭ الەۋمەتتىك شىعىستارعا قاتىستى بولىگىن قىسقارتپاي، كەرىسىنشە ۇلعايتا ءتۇسۋى - سونىڭ ايعاعى. قازىرگى داعدارىس كەزىندە دە مەملەكەت الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەرىن تولىق ورىنداپ جاتىر.

مەملەكەت ەشكىمگە پرەفەرەنسيا جاساپ، الابوتەن ارتىقشىلىق بەرمەيدى. بارشاعا بىردەي مۇمكىندىكتەر عانا جاساۋى مۇمكىن. سونىڭ جارقىن مىسالى - ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەست سىناعى. بۇرىن رەكتوردىڭ ءتىزىمى، دەكاننىڭ ءتىزىمى بولعانى وتىرىك پە؟ ! ال قازىر سۇراقتارعا تولىق جاۋاپ بەرگەن تالاپكەردى ەشكىم دە قۇلاتا المايدى. ءتىپتى، اياقتان شالۋ مۇمكىن ەمەس. قابىلەتى ەشكىمنەن كەم ەمەس كەز- كەلگەن جاس ءوسىپ- ونەم، ءوزىن كورسەتەم دەسە، جول اشىق. بىرنەشە ءتىل ءبىلىپ، ءىستىڭ كوزىن تاۋىپ، ەتى ءتىرى ەكەنىن بايقاتىپ تۇرسا، بىلىكتى باسشىنىڭ كوزىنە بىردەن تۇسەدى. مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى مىقتى كادرلاردان ىرىكتەلەتىن توپتىڭ قاتارىنا ىسكەر جاستار ەركىن ەنە الادى. وسى ساناتقا قوسىلعاندار ىشىندە قاراپايىم ورتادان شىققاندار جەتكىلىكتى.

تاعى ءبىر ايتارىم، ءبىزدىڭ قازاق قوعامى شەنەۋنىك اتاۋلىنى ونشا جاقتىرمايدى. بۇل دۇرىس ەمەس. ەل- جۇرتقا ۇنامايتىن بەلگىلى ءبىر كىسىلەرگە قاراپ، بۇكىل مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە كىنا تاعۋعا بولمايدى. قازىرگى قازاق بيلىگى قىزمەتىندە جۇرگەندەر اسپاننان تۇسكەن جوق. ەلباسىدان باستاپ، تالاي مىقتى ازاماتتاردىڭ ومىربايانىمەن مۇقيات تانىسساڭىز، ءبارى حالىق اراسىنان، قاراپايىم كوپتىڭ ورتاسىنان شىققان، ەڭبەكپەن شىڭدالىپ، بيىككە جەتكەن جاندار ەكەنىنە كوز جەتكىزەسىز. جالپى، كەز كەلگەن بيلىك حالقىمەن مەيلىنشە جاقىن بولعان كەزدە عانا تابىسقا جەتە الادى. قازاقستان 24  جىل ىشىندە كوپتەگەن بيىكتى باعىندىرىپ، ەكونوميكالىق، مادەني- الەۋمەتتىك تۇرعىدان زور تابىسقا قول جەتكىزدى. ەگەر بيلىك پەن قازاقتىڭ اراسى الشاقتاپ كەتكەن بولسا، مۇنىڭ ءبىرى دە بولماس ەدى. دەمەك، مەملەكەت، بيلىك اپپاراتى ەلدى باقۋاتتى ەتۋ جولىندا حالىقپەن بىرلەسە جۇمىس ىستەپ كەلەدى. الداعى ۋاقىتتا دا سولاي بولماق.

  - شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ تاعدىرى وسىلاي قالا بەرە مە؟ بيلىكتىڭ بيىك مىنبەرىنەن نەگە ۇلى كوشكە كەدەرگى جاسالا بەرەدى؟

- قازاق كوشى - ۇلتتىق ساياساتتىڭ ماڭىزدى ءبىر بولىگى. الەمگە شاشىراپ كەتكەن قانداستارىن تۋعان وتانىنا شاقىرعان ساناۋلى ەلدەردىڭ ءبىرى قازاقستان ەكەنىن ءوزىڭىز جاقسى بىلەسىز. 1991 -جىلدان بەرى ەلىمىزگە وزگە مەملەكەتتەردە تۇرىپ جاتقان 1 ميلليونداي قازاق ورالىپ، ورتامىزدى تولتىردى. ءالى دە اتامەكەنگە كەلەم دەۋشىلەرگە ەسىك اشىق. قازاقستانعا ات باسىن بۇرعان قانداستارىمىزدىڭ كوشىنە ەشقاشان بيلىك تاراپىنان توقتاۋ سالىنبايدى. ورالمانداردىڭ كەلۋىنە مەملەكەت مۇددەلى. ونىڭ ۇستىنە قازىر نەبارى ءبىر جىل ىشىندە ازاماتتىق الۋ ماسەلەسى شەشىلۋدە. ولار قاتارداعى مەكەمەدەن جوعارى مەملەكەتتىك ورگاندارعا دەيىن قىزمەتكە ورنالاسۋدا. ەلگە ورالعان زيالى قانداستارىمىزدىڭ الەۋەتى مول پايدالانىلۋدا.

 ءبىراق ءبىر نارسەنى دە ەسكەرۋىمىز كەرەك. ەلگە ورالعان قازاقتاردى ورنالاستىرۋ، الەۋمەتتىك جانە باسقا دا جاعدايلارى مەملەكەتتىڭ ىشكى جاعدايى مەن كوزدەگەن ساياساتىنا سايكەس، زاڭ جۇزىندە وڭتايلى شەشىمىن تابۋعا ءتيىس. بۇل جۇمىستىڭ دا قاراپايىم جۇرت بىلە بەرمەيتىن تۇيتكىلدەرى مەن ماڭىزدى تۇستارى كوپ. ماسەلەن، وركەنيەتتى ەلدەردە حالىققا جەردى الدىمەن بارلىق قاجەتى ينفراقۇرىلىمدى قالىپتاستىرىپ، سۋ، گاز، ءتىپتى باعدارشامعا دەيىن ورناتىپ، ياعني بۇكىل جاعدايىن جاساعان سوڭ عانا بەرەدى. ءبىز دە سولاي ەتۋىمىز كەرەك.

 سوندىقتان زاڭنامالىق ۇدەرىستەر كەزىندە نەمەسە نورماتيۆتىك- قۇقىقتىق اكتىلەردى قولدانۋ بارىسىندا كەزدەسەتىن كەيبىر كەمشىلىكتەر مەن كەدەرگىلەردى تۇتاستاي العاندا مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ۇلى كوشكە قارسى جاساعان قادامى دەپ باعالاۋدىڭ ءجونى جوق.

 -  قازاق كوشىنە ۇلتتىق ساياسات ەمەس، «ينۆەستيتسيا» رەتىندە قاراۋدى نەگە ويلامايمىز؟ مىسالى، قازىر قىتايدان ەلگە كەلۋگە مۇمكىندىگى بار ادامداردىڭ كوبىنىڭ قالتاسىندا ەڭ كەمىندە 50 مىڭ دوللار بار. ار جاعىن ەسەپتەي بەرىڭىز؟

- قازاق كوشىنە ينۆەستيتسيا رەتىندە قاراۋدىڭ ءوزى دە ۇلتتىق ساياسات. ءبىز ءۇشىن، شىنداپ كەلگەندە، ءار ادام - ينۆەستيتسيا! قازاقستانعا كەلگەن ءاربىر قانداسىمىز مۇنداعى قازاقتىڭ سانىن كوبەيتىپ قانا قويماي، ونىڭ ساپالىق قۇرامىن دا بايىتا تۇسەدى. ەل ەكونوميكاسىنا ەڭبەك كۇشى رەتىندە قوسىمشا كۇش- قۋات قۇيىلادى. مىسالى، رەسمي دەرەك بويىنشا، تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ەلىمىزگە سىرتتان 1 ميلليونعا جۋىق قازاق كوشىپ كەلىپتى. سولاردىڭ ەڭبەككە قابىلەتتىسىنىڭ تەك 9,9 پايىزىنىڭ ءبىلىمى بولماعان. قالعان 30 پايىزعا جۋىعى جوعارى جانە ارناۋلى ورتا ءبىلىم، 60 پايىزى ورتا ءبىلىم العان ازاماتتار ەكەن. بۇل - ەلەۋلى ادام كاپيتالى، ەل بايلىعىنا قوسىلعان ۇلكەن ينۆەستيتسيا.

ينۆەستيتسيا دەمەكشى، كەزىندە قىتايدا رەفورمالار جاسالعان كەزدە ولاردىڭ باسقا ەلدەردە تۇراتىن اۋقاتتى قانداستارى جان- جاقتان قارجىلاي كومەك كورسەتىپ، ينۆەستيتسيانى ءۇيىپ- توككەن جوق پا؟ سول ەلدى مەكەندەيتىن ءبىزدىڭ قانداستارىمىز اتاجۇرتقا ينۆەستيتسيا اكەلەمىن دەسە، وعان كىم قارسى بولماق؟ شىن نيەتتەنگەن ادام ەلگە كوشىپ كەلىپ تە، نەمەسە سوندا وتىرىپ تا جاردەمىن تيگىزە الادى. بۇعان ەشقانداي كەدەرگى جوق.

- تاۋەلسىزدىكتىڭ 24 -جىلىندا ەلگە ورالعان 1 ميلليون قازاققا كىم يە بولىپ وتىر؟ جاسىراتىنى جوق، اركىم ءار توپتىڭ ارتىندا ءجۇر. شەتەلدىڭ عىلىم- بىلىگىن يگەرىپ كەلگەن اعايىندى قازاق بيلىگىنە نەگە كوپتەپ تارتپاسقا؟ تىم قۇرىسا، ءوز وتانىندا عانا بيىككە جەتە الاتىنىن ەسكەرسەك كەرەك ەدى.. .

 -  قازىر ەلىمىزدىڭ ءبىلىم جانە عىلىم جۇيەسىندە، مەملەكەتتىك قىزمەتتە، شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سالاسىندا تابىستى جۇمىس ىستەپ جاتقان ورالمان باۋىرلارىمىز وتە كوپ. ءتىپتى جەرگىلىكتى قازاقتار سول قانداستارىمىزدان ۇلگى الىپ، كاسىپكەرلىككە بەت بۇرىپ جاتقانى دا شىندىق. بۇگىنگى قازاق قوعامىنا كىرىگىپ كەتكەنى سونشالىق، ولاردى ورالمان ەدى دەپ ايتۋدىڭ ءوزى قيىن. سوندىقتان، اتامەكەنگە ورالعان قانداستارىمىزدىڭ وتانىمىزعا تيگىزىپ جاتقان پايداسى جەرگىلىكتى قازاقتاردان كەم ەمەس دەپ ەسەپتەيمىن. وسى ينتەگراتسيالىق ارالاس- قۇرالاستىق ءبىزدى تەك قانا بيىككە باستايدى. وسى ورايدا ايتارىم، «ورالمان» اتاۋىنا رەنىش بىلدىرسە دە، قانداستارىمىز ءۇشىن بۇل شىندىعىندا ءتيىمدى بولىپ وتىر عوي، سول ارقىلى جەڭىلدىكتەرگە قول جەتكىزەدى، ءۇي الادى.

 ارينە، ادام بولعان سوڭ، اراسىندا ءارتۇرلى مىنەز- قۇلىق پەن الۋان ءتۇرلى نيەت- پيعىل يەلەرى كەزدەسەدى. ماسەلەن، ءبىر كەزدە قوعامدىق قابىلداۋ كەزىندە مەن اقمولا وبلىسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى ءبىر كاسىپكەرمەن اڭگىمەلەستىم. ونىڭ ايتۋىنشا، جۇمىس باستان اسادى، ال ونى ىستەيتىن ادام تابۋ قيىن ەكەن. ارتىنشا قابىلداۋعا ەكى جۇمىسسىز ورالمان ايەل كەلدى. ءبىر مەكەمەنىڭ ەدەنىن جۋىپ جۇرسە كەرەك. ولارعا بىردەن جاڭاعى ازاماتتىڭ جۇمىسقا ادام ىزدەپ جۇرگەنىن ايتسام، «جوق، ءبىز ءوزىمىز مالدان قاشىپ كەلدىك، قايتادان مالعا بارا المايمىز» دەپ قاراپ تۇر. وزدەرى جاقسى تۇرمىستى قالايدى، ءبىراق لايىقتى جۇمىستى قالامايدى. بۇعان ەندى نە ايتۋعا بولادى؟ !

ا ق ش- تىڭ ايگىلى ساياساتكەرى، ەلدىڭ 35- پرەزيدەنتى دجون كەننەديدىڭ «امەريكا ماعان نە بەردى دەپ ەمەس، مەن امەريكاعا نە بەردىم دەپ سۇرا» دەگەن قاناتتى ءسوزى بار ەمەس پە؟ قازاقستان ازاماتى بولعان سوڭ، وعان قىزمەت ەتۋ، ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭۋ، دامۋىنا بارىنشا ۇلەس قوسۋ - بارشامىزدىڭ پارىزىمىز.

جالپى، ەشكىم الاقانعا ەشتەڭە سالىپ بەرمەيدى. ءبىر نارسەنى تۇسىنگەن ءجون: مەملەكەت سىزگە جەر بەرگەندە قاجەتتى نەگىزگى ينفراقۇرىلىمدى عانا جاساپ بەرەدى، ال قالعانىن ءوزىڭىز جۇزەگە اسىرۋىڭىز كەرەك قوي. ءبىز مەملەكەت ۇسىنعان مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ، ءوزىمىزدى جەتىلدىرۋگە، وزگەدەن وزىق بولۋعا تالپىنۋىمىز كەرەك. ال ۇسىنىلعان مۇمكىندىك، ارناۋلى باعدارلامالار جوق ەمەس. ءوزىمىز مىقتى بولساق، مەملەكەتىمىز دە قۋاتتى بولا تۇسەدى. ەلباسى ايتقانداي، «اركىم ءوزىنىڭ يگىلىگىنە ەڭبەك ەتسىن، سوندا مەملەكەتتىڭ دە يگىلىگى ارتادى» .

اڭگىمەلەسكەن ءبىلال قۋانىش

"قامشى" سىلتەيدى