ءبىلال قۋانىش: شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى اتاجۇرتقا جەتكىزۋدى - ۇلتتىق ساياساتقا اينالدىرۋعا ءتيىسپىز
- ەلباسىنىڭ ەۋروپا ەلدەرىنە جاساعان رەسمي ساپارىنا جۋرناليستەر توبىمەن بىرگە سىزدە بارىپ قايتتىڭىز. ادەتتە، پرەزيدەنتتىڭ رەسمي ساپارلارىنا ءداستۇرلى مەملەكەتتىك ب ا ق وكىلدەرى عانا ىلەسەتىن. قۇپيا بولماسا ايتىڭىزشى، تاۋەلسىز «قامشى- اقپارات» قوعامدىق قورىنىڭ باسشىسى بۇل پۋلعا قالاي ءوتتى؟
- قۇپيا دەيتىن ەشتەڭەسى جوق. شىنىمدى ايتايىن، اندا- ساندا كوزگە ءتۇسىپ قالماسا ءداستۇرلى مەملەكەتتىك ب ا ق- تى ۇنەمى قاداعالاپ وتىرمايمىن. سوندىقتان دا، پرەزيدەنتتىڭ شەتەلگە رەسمي ساپارالارى تۋرالى تاۋەلسىز ب ا ق تاراتقان اقپاراتتارمەن عانا شەكتەلەتىنمىن. وسى جولى ق ر پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنىڭ وكىلدەرى وسى پۋلعا قاتىسۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتقاندا ءوزىم دە تاڭ قالدىم. ويتكەنى، «قامشىنىڭ» مەملەكەتتىك ساياساتتى ماقتاعانىنان گورى «داتتاعانى» كوپ. ارينە، «دوس جىلاتىپ ايتادى» دەگەن ۇعىمدا ايتىپ وتىرمىن... سونىمەن ءوز كوزىممەن كورىپ قايتۋعا، ەلىمىزدىڭ باس ساياساتكەرىمەن ساپارلاس بولۋعا بەل بۋدىم. ءسويتىپ، ەلباسىمىزدىڭ ۇلىبريتانيا مەن فرانسياعا جاساعان رەسمي ساپارىنىڭ قۇرامىندا بولىپ قايتتىم.
«قامشىنىڭ» بۇل پۋلعا قوسىلۋىنا سايتتىڭ قازاق ءتىلدى ينتەرنەت كەڭىستىكتەگى رەيتينگى مەن وقىرماندار اراسىنداعى تانىمالدىعى جانە قوعامدىق پىكىر تۋعىزا الاتىن ىقپالى ەسكەرىلسە كەرەك... رەسمي بيلىكتىڭ «قامشى» پورتالى سياقتى تاۋەلسىز اقپارات كوزدەرىنە سەنىم ارتا باستاعانى قۋانتارلىق جايت دەپ بىلەمىن. بۇل ءبىر جاعىنان «اقوردانىڭ» تاۋەلسىز اقپارات كوزدەرى ءۇشىن قاتىپ قالعان قامال ەمەس ەكەنىن كورسەتكەندەي بولدى. ياعني، بيلىك تاراپىنان «مەملەكەتتىك ساياساتتى ماقتاماعان» باسپا ءسوز «ەلدىڭ جاۋى» دەپ قارايتىن كوزقاراستىڭ وزگەرگەنىن، سەڭنىڭ بۇزىلعانىن اڭعارتسا كەرەك. بيلىكتىڭ ءيميدجىن جاقسارتاتىن مۇنداي قادامداردىڭ جاسالۋى پرەزيدەنتتىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىندەگى بىلىكتى باسشىلاردىڭ دۇرىس شەشىمى دەپ بىلەمىن.
- وسى ساپار بارىسىندا شەتەلدىك ارىپتەستەرمەن پىكىرلەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى مە؟ ولاردىڭ ءوزىڭىز بايقاعان ەرەكشەلىگى نەدە، كەمشىلىك- ارتىقشىلىقتارى قانداي؟ جالپى، بيلىك پەن ب ا ق وكىلىنىڭ ارا قاتىناسى، شەتەلدىك ارىپتەستەردىڭ رەسمي باسشىلار الدىنداعى ءوزىن ءوزى ۇستاۋى قالاي؟
- مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى رەسمي ساپار بولعاندىقتان، بارلىعى جوسپارلانىپ قويىلعان ەكەن. ياعني، شەتەلدىك ارىپتەستەرمەن پىكىر الماسۋدىڭ ءساتى تۇسپەدى. ۋاقىت تىعىز، مۇمكىندىك از، ماقساتىمىز اقپاراتتى تەز جەتكىزۋ عانا بولدى. ءبىر بايقاعانىم، شەتەلدىك ارىپتەستەرىمىز وتە ەركىن جانە وزىنە ءتيىستى اقپاراتتى الۋدا ەڭ ءبىرىنشى بولۋعا تىرىسادى. ءبىر عانا مىسال، ەلباسىنىڭ دەۆيد كەمەرونمەن كەزدەسۋىندە ۇلى بريتانيالىق ارىپتەستەرىمىز پرەمەر- ءمينيسردىڭ №10 ۇيىنە بىزدەن بۇرىن كەلىپ الىپتى. ياعني، فوتوعا، ۆيدەوعا تۇسىرۋگە ەڭ وڭتايلى ورىندارعا جايعاسقان ەكەن. قوناق رەتىندە، شەتەلدىك ارىپتەستەرى رەتىندە بىزگە ورىنىن ۇسىنعان جۋرناليستى كورمەدىم. ياعني، ولار ءۇشىن ەڭ باستى ماقسات - وزىنە قاجەتتى اقپارات پەن فوتوعا ەڭ ءبىرىنشى قول جەتكىزۋ مەن ونى تاراتۋ.
ال، بيلىك وكىلدەرى وتە «قولجەتىمدى» بولسا كەرەك دەگەن ويعا كەلدىم. دەۆيد كەمەروننىڭ №10 ءۇيىنىڭ سونشالىقتى «جۇتاڭدىعى» مەن ونىڭ كەڭسەسىنە قاراپايىم ازاماتتار تۇگىلى ءۇي مىسىعى دا كىرىپ- شىعىپ ءجۇر. ال، ەسىگىندە تۇرعان قاراۋىل كەز كەلگەن اداممەن كۇلە امانداسىپ، سۋرەتكە تۇسۋمەن «ەسى شىقتى» . سول كۇنى ۇلىبريتانيانىڭ ورتا ازيا بويىنشا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى، ۇلىبريتانيا پارلامەنتىنىڭ مۇشەسى توبياس ەللۋدتىڭ كەڭسەسىندە بولدىق. ءمينيستردىڭ قابىلداۋىنا كىرۋگە بىزدەگى سياقتى باسىڭنان باقايىڭا دەيىن تەكسەرۋ بولعان جوق. ەكىنشىدەن، ءمينيستردىڭ كابينەتى وتە قاراپايىم. الەم- جالەم ەشتەڭەسى جوق. كونەتوز ۇستەل، ءبىر ديۆان عانا بار. فرانسياداعى ەليسەيسكي سارايى دا سولاي. جۋرناليستەرگە قاتتى تەكسەرۋ بولعان جوق. سارايدىڭ الدىنا ۇساق شاعىل تاستار توگىلگەن. پرەزيدەنتتەر سونىڭ ۇستىمەن ءجۇردى.
ەندى قاراڭىز، سونداي قاراپايىم ورتا، قولجەتىمدى بيلىك، جۇرت قاتارلى باسشىنى كورگەن جۋرناليستەر قانداي بولادى؟ ولاردىڭ ءوزىن كەز كەلگەن بيلىك وكىلىمەن تەڭ ۇستايتىنىن، «ولاردان جاسقانۋ» دەيتىن تۇيسىكتىڭ جوق ەكەنىن انىق اڭعاردىق. بىزگە كەرەك- اق!
- «قامشى» پورتالى قازاق سايتتارىنىڭ رەيتينگتىك كورسەتكىشىندە الدىڭعى قاتاردا. قازىرگى اقپاراتتىق باسەكەلەستىك زامانىندا ۇزدىكتەر قاتارىنان تابىلۋ وڭاي ەمەس. ەندەشە، سىزدەردىڭ پورتالدىڭ وتىمدىلىگى نەدە؟
- «قامشى» پورتالى قازاق ينتەرنەت كەڭىستىگىنە 2012 -جىلى قوسىلدى. سايت ءاۋ باستا الەم قازاقتارىنا ءۇش الىپبيدە (لاتىن، توتە، كريلليتسا) اقپارات تاراتۋمەن ەرەكشەلەندى. ءوزىڭىز ايتقانداي، سايتىمىز قازىر قازاق سايتتارىنىڭ رەيتينگىندە الدىڭعى قاتاردان كورىنىپ ءجۇر. ونىڭ بەس ءتۇرلى سەبەبى بار دەپ ويلايمىن.
بىرىنشىدەن، «قامشى.kz» - قازاق ينتەرنەت كەڭىستىگىنە ەرتە قوسىلعان تاۋەلسىز اقپارات كوزدەرىنىڭ ءبىرى. ياعني، 3 جىلدان بەرى قالىپتاسقان ءوز وقىرماندارى بار.
ەكىنشىدەن، سايتتىڭ ۇرانى - «ۇل بولساڭ قولىڭدا، قۇل بولساڭ توبەڭدە وينايدى». ياعني، ەلىمىزدە بولىپ جاتقان ەلەۋلى وقيعالارعا ۇلتتىق ۇستانىم تۇرعىسىنان قاتقىل ءۇن قاتىپ وتىرامىز.
ۇشىنشىدەن، قازاق ەلىنىڭ بولاشاعىن الەم قازاقتارىنىڭ ەرتەڭىمەن ۇشتاستىرىپ وتىراتىن ساناۋلى اقپارات كوزدەرىنىڭ ءبىرىمىز. ياعني، ءبىزدى دۇنيەجۇزىندەگى بار قازاق نازارىندا ۇستاپ وتىرادى دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس.
تورتىنشىدەن، وزگەرمەيتىن قاعيدامىزدىڭ ءبىرى - مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ كەمشىلىكتەرىمەن قاتار جەتىستىكتەرىن دە نازاردان تىس قالدىرمايمىز. سوندىقتان بولسا كەرەك، ءارتۇرلى كوزقاراستاعى وقىرماندار «قامشىدان» وزىنە قاجەتتى اقپاراتتى تاۋىپ وتىرادى.
بەسىنشىدەن، حالىقارالىق دەڭگەيدە وتكىزىپ وتىرعان «قازاق حاندىعىنا 550 -جىل»، «قازاق داۋىسى» سىندى اۋقىمدى ءىس شارالارمەن قاتار جىل سايىن وزگەرىپ وتىراتىن جاڭا ديزاين دا سايت رەيتينگىنە وڭ اسەرىن تيگىزىپ وتىر.
مىنە، الدا كەلە جاتقان 11 -جەلتوقسان كۇنى «قامشى» پورتالى ۇيىمداستىرعان «قازاق داۋىسى» حالىقارالىق ءان بايقاۋىنىڭ گالا- كونسەرتى الماتىداعى ستۋدەنتتەر سارايىندا وتەدى. بۇل دا سايت رەيتينگىنە، تانىمالدىعىنا اسەر ەتەتىن ايتۋلى شارالاردىڭ ءبىرى.
- جۋرناليستيكانىڭ قازانىندا قايناپ جۇرگەن ازامات رەتىندە ايتىڭىزشى، قازاق جۋرناليستيكاسى ءۇشىن قازىرگى تاڭدا قانداي تاقىرىپتار وزەكتى، قانداي تاقىرىپتار ءوتىمدى؟ وقىرمان تالعامى جايلى نە ايتاسىز؟
- قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ مايتالماندارى قازاق باسپا ءسوزى ۇلتتىق پارتيانىڭ ءرولىن اتقارىپ جاتىر دەپ سانايدى. بەلگىلى دەڭگەيدە مۇنداي پىكىرمەن كەلىسەسىڭ. ارينە، ءارتۇرلى باعىتتى ۇستانعان قازاق ءتىلدى ب ا ق- تىڭ قاتارى ارتىپ جاتىر دەسەك تە، ۇلتتىق ماسەلەگە كەلگەندە كوبىسىنىڭ ءۇنى ءبىر جەردەن شىعادى. ياعني، جۇرتتى الاڭداتقان ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق، ورتاق ۆاليۋتا، رەسەيدىڭ ىقپالى، تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى، ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىنىڭ ساقتالماۋى ت. ب. تاقىرىپتار ءدال قازىرگى ۋاقىتتىڭ وزەكجاردى ماسەلەلەر. دەگەنمەن، وقىرمان تالعامىنىڭ ءبارى وسىعان ساي دەسەك قاتەلەسەمىز. مىسالى، ورتاق ۆاليۋتا تۋرالى ماقالا مەن قايرات نۇرتاستىڭ ايەلىنىڭ بار- جوعى تۋرالى وسەكتىڭ «وقىلىم سانىن» سالىستىرا المايسىز. قازىرگى قازاققا ەكىنشىسى ماڭىزدى سەزىلەدى. ونى سايت بەتىنەن كۇندەلىكتى كورىپ وتىرمىز. حالىق ساياسي تاقىرىپتاردان الشاقتاعان، باس اۋىرتقىسى كەلمەيدى نەمەسە تەلەديدار مەن شەتەل باسپا ءسوزىنىڭ ىقپالى بولۋ كەرەك، «توبىرلىق ساناعا» بەيىمدەلگەن.
- «قازىر جەدەل اقپارات بەرۋگە، سەنساتسيا ارقىلى ۇپاي جيناۋعا اسىعاتىن (اسىرەسە ينتەرنەت پورتالداردىڭ جۋرناليستەرى) ارىپتەستەر ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارمايدى، جۋرناليست ەتيكاسىن ەسكەرمەيدى، ايعايلاعان تاقىرىپقا اۋەس» دەگەن سىن ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. بۇل ماسەلەگە قاتىستى كوزقاراسىڭىز، ۇستانىمىڭىز قالاي؟
- بۇل پىكىرىڭىزبەن تولىق كەلىسەمىن. سايتتاردىڭ كۇن كورىسى نەگىزىنەن جارناماعا تاۋەلدى. كەيدە مەملەكەتتىك تاپسىرىستىڭ دا رەتى كەلەتىنى بار. ءبىراق سونىڭ بارلىعى رەيتينگكە كەلىپ تىرەلەدى. جوعارىدا ايتقانىمداي قازاق وقىرمانىنىڭ كوپ ساندىسى سالماقتى، سارابدال تاقىرىپتان گورى ايعاي- شۋعا بەيىم. كەيبىر ساياسي تاقىرىپتاردى تەك سول «ادىسپەن» عانا وقىتا الاسىز. مىسالى، «پۋتين ورتاق ۆاليۋتا تۋرالى ۇسىنىس ايتتى» دەگەنگە قاراعاندا «رەسەي ۇسىنعان ورتاق ۆاليۋتا - قازاق تاۋەلسىزدىگىنىڭ جانازاسى» دەپ بەرسەڭىز قازاق وقىرمانى سوندا عانا سەلت ەتەدى. سونىڭ وزىندە تاقىرىبىن عانا تالقىلاپ كەتەتىنى بار. ال، ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز سول تاقىرىپتار ارقىلى ماقالانىڭ تولىق مازمۇنىن وقىتۋ.
اينالىپ كەلگەندە، قازاق ءتىلدى سايتتاردا رەيتينگ جيناۋ مەن قازاق وقىرمانىنىڭ تالعامىن كوتەرۋ ۇدەرىسى قاتار ءجۇرىلىپ جاتىر. ءمولدىر اۋەلبەكوۆانىڭ كۇيەۋگە شىعاتىنى تۋرالى جازىپ، وقىرماندى سايتقا «تارتساق» ، سول ماتەريالدىڭ استىنداعى قازاقستانداعى رەسەي پوليگوندارى تۋرالى ماقالا نازارىنا ىلىگەتىن شىعار، سول ارقىلى «جۇلدىزقۇمار» وقىرماننىڭ ساياسي ساناسىندا سىلكىنىس بولار دەگەن تىلەك بىزدىكى.
- سىزدەردىڭ پورتالدىڭ وقىرماندارىنىڭ ءبىراز بولىگىن شەتەلدىك قانداستارىمىز قۇرايتىنىن بىلەمىز. بۇل تۇرعىدا، سىرتتاعى اعايىندى ەلدەگى قانداي ماسەلەلەر الاڭداتادى، وزدەرىنىڭ قانداي ماسەلەلەرىنىڭ قازاقستاندىق ب ا ق بەتتەرىنەن كورگىسى كەلەدى؟
- دۇرىس ايتاسىز. «قامشىنىڭ» ءبىراز وقىرماندارى - شەتەلدەگى قازاقتار. دەگەنمەن، جاقىندا عانا سايتتىڭ «گۋگل اناليتيكستەگى» مالىمەتتەرىن قاراپ، تاڭعالدىم. سايتتىڭ شەتەلدەگى وقىرماندارى 3 پايىز عانا ەكەن. نەگىزگى تۇتىنۋشىلار - الماتى مەن استانا قالاسىنا شوعىرلانىپتى.
ءوزىڭىز ايتقانداي، الىستاعى اعايىننىڭ داتىن ەلگە جەتكىزىپ، ولاردى قازاق ەلىندەگى جاڭالىقتارمەن سۋسىنداپ وتىرۋ - «قامشىنىڭ» ءاۋ باستا اشىلعانداعى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى بولاتىن. ءالى دە سول ۇستانىمنان اۋىتقىعان جوقپىز. سەبەبى، ءاربىر ءۇشىنشى قازاق ءوز وتانىنان جىراقتا ءجۇر. مەملەكەتتىڭ شاڭىراعى بيىك، كەرەگەسى كەڭ بولسىن دەسەك سول قانداستارىمىزدى اتاجۇرتقا جەتكىزۋدى - ۇلتتىق ساياساتقا اينالدىرۋعا ءتيىسپىز.
سول ءۇشىن دە «قامشىنىڭ» نەگىزگى تاقىرىپتارىنىڭ ءبىرى - قازاق كوشى. ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە، قازىرگى ۋاقىتتا شەتەلدەگى قازاقتارعا كەرەگى - قارجىلىق قامقورلىق ەمەس، وتاننىڭ «جىلى قاباعى» مەن قۇجاتتىق جەڭىلدىكتەر. سوڭعى 5 جىل بويى «كوشى- قون» تۋرالى زاڭنىڭ ولقىلىقتارى سالدارىنان كوش ءبىر جولا توقتادى دەسەك تە بولادى. ەندىگى قادام - قازاق ەلىنىڭ ازاماتى بولعىسى كەلگەن قازاققا بارلىق كەدەرگىنى الىپ تاستاۋ. بۇل ۇسىنىس - ءماجىلىس پەن سەنات قابىلداپ، پرەزيدەنتتىڭ قول قويۋىنا جىبەرگەن «كوشى- قون» تۋرالى زاڭنان ءبىرشاما كورىنىس تاپتى.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت. ەڭبەكتەرىڭىز جەمىستى بولسىن.
سۇحباتتاسقان شولپان راقىم قىزى
دەرەككوزى: zanmedia.kz