قىتايدىڭ التى دۇركىن چەمپيونى اتانعان قازاق
ازىرشە قازاقستان قورجىنىندا بىردە-ءبىر التىن مەدال جوق. مەدال الا ما دەپ ۇمىتتەنگەن قىز-جىگىتتەر التىنعا جەتپەي كۇمىس، قولانى قاناعات تۇتۋدا. وسكەمەننەن كەلگەن ولگا رىپاكوۆا ءتورتىنشى ورىندى العان كەزدە قاتتى وكىندىك. ەندىگى ءۇمىت -بوكسشىلاردا.
ءدال سول كۇنى بەيجىڭنىڭ سالتاناتى كەلىسكەن سپورت سارايىندا سەرىك ساپيەۆ، باقىت سارسەكبايەۆ جانە قىتايداعى قانداسىمىز قانات يسلام رينگكە شىعىپ، ۇشەۋى دە قارسىلاستارىن ايقىن باسىمدىقپەن جەڭدى.
مەن 15 كۇن بويى قازاقتىڭ باتىر ۇلى ابىلسەيىت ايحانوۆپەن «يۋ-يانگ» دەگەن جاڭادان سالىنعان قوناق ءۇيدىڭ ءبىر بولمەسىندە جاتتىم. جەرلەستەرىمىز سايىسقا تۇسەتىن كۇنى جۇبىمىزدى جازباي ستاديوندارعا جۇگىرەمىز. سونداي قۋانىشىمىز قوينىمىزعا سىيماي تۇرعان ءساتتىڭ بىرىندە جانىمىزعا كەڭ جاۋىرىندى، قىران تۇمسىق، جاس مولشەرى ەلۋدەن اسقان جىگىت اعاسى كەلىپ سالەم بەردى.
- اسسالاۋماعالايكۇم، ابىلسەيىت اعا! ءسىزدى ءبىر كورسەم دەپ ارمانداۋشى ەدىم. ءدال قازىر ەرەكشە باقىت قۇشاعىندا تۇرمىن. مەن شىنجاڭنىڭ ۇرىمجىسىنەن كەلدىم. ايدارحان قابدوللا ۇلى دەگەن ءىنىڭىزبىن، - دەپ ارسالاڭداپ كەلىپ ابىلسەيىت اعانى قۇشاعىنا الدى.
- شىنجاڭدا ايدارحان دەگەن قانداسىمىز تۇرادى، ءوزى قىتايدىڭ دزيۋدودان التى دۇركىن چەمپيونى، ۋنيۆەرسيتەت پروفەسسورى دەپ ەستىگەنمىن. قازاق جاستارىن قازاقشا كۇرەسكە دە باۋلىپ ءجۇر دەپ ايتقان دوستارىم. كەلشى، ءوزىڭدى قۇتتىقتاپ قويايىن، - دەپ ايحانوۆ اعامىز وتىرعان جەرىنەن كوتەرىلدى. تاڭعالعانىم، ابىلسەيىت اعا بويىمنىڭ ۇزىندىعى 197 سانتيمەتر، ال سالماعىم قازىر 150 كەلى تارتادى دەپ اعىنان جارىلعان. انىق بايقادىم، ايدارحاننىڭ بويى ءسال قىسقا، دەنەسى دە ابەكەڭە قاراعاندا شاعىن بولعانىمەن، شىمىر كورىندى. مۇنىڭ الدىندا عانا اتاقتى بالۋانىمىز ءوزىنىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ وتكەن.
ءبىر كورگەن ءبىلىس، ەكى كورگەن تانىس دەگەندەي، بۇدان كەيىن دە ايدارحانمەن جارىس ءوتىپ جاتقان ارەنالاردا سان مارتە جولىقتىق. ءبىر ريزا بولعانىمىز، جانىندا ءتورت بالانى سىيلاعان ومىرلىك جارى حاديشا بىرگە ءجۇردى. ول كىسى مەكتەپتە ۇستازدىق ەتكەن، جوعارى دارەجەلى ۇستاز ەكەن.
بوكسشى باقىت سارسەكبايەۆ التىننان القا تاعىنعاندا ايدارحان قاسىمىزعا كەلىپ، ءبىزدى قۇتتىقتادى. سول جولى قىتاي قۇراماسى ساپىندا جۇدىرىقتاسقان قانات يسلامنىڭ دە جۇلدىزى جانىپ، قولا مەدالدى يەلەنگەن ەدى. ءبىر ارەدىكتە ابىلسەيىت اعا، جانكۇيەرلەر بار قاناتپەن تىلدەسكەنىمىزدە، ول اتا-جۇرتقا قونىس اۋدارعىسى كەلەتىنىن، قازاقستان ازاماتتىعىن الىپ، ەلدىڭ نامىسىن قورعاعىسى كەلەتىنىن سەزدىرگەن.
بىرەر جىلدان كەيىن قانات ەلگە ورالدى، سان مارتە حالىقارالىق جارىستارعا قاتىسىپ، توپ جاردى. الايدا، تالانتتى بوكسشى ءوز ەلىندە ءوزىن وگەي سەزىندى، كاسىبي بوكسقا اۋىسىپ كەتتى. قاناتتىڭ ءالى دە بەرگەنىنەن بەرەرى كوپ ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.
جاقىندا وزەندەر ورنەكتەگەن وسكەمەندە قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى اياسىندا كەتبۇقا نويان مەن تولەگەتاي بابامىزعا اس بەرىلىپ، قۇران حاتىم ءتۇسىرىلدى. قازاقستاننىڭ بىرنەشە وبلىستارىنان، ءتىپتى شەتەلدەردەن كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ اراسىندا ايدارحان قابدوللا ۇلى دا بار. ول بىزبەن ەسكى تانىستارداي قۇشاق جايا امانداستى.
- وسكەمەندە دوستارىم كوپ. اتاقتى باپكەر ءجانادىل اتايەۆ، ەلىمىزدە قول كۇرەسى مەن گىر سپورتىنىڭ نەگىزىن قالاعان، ەرەسەكتەر اراسىندا قول كۇرەسىنەن الەمنىڭ جانە ازيانىڭ چەمپيونى مۇحامەدوللا اعزاموۆ قىتايدان كەلگەن قوناقتاردى قارسى الدى، قوشەمەت كورسەتىپ جاتىر.
بابالارعا ارنالعان استىڭ ءتالىم-تاربيە بەرەتىن ونەگەلى جاقتارى كوپ. جاڭا عانا اتاقتى بالۋاندارىمىز ايبەك پەن مۇحيتتىڭ بەلدەسۋىن كوردىم. قازاق كۇرەسىنىڭ قۇپياسىن تەرەڭ مەڭگەرگەن ەكەۋىنىڭ تاجىريبەسىن كەيىنگى تولقىن جاستارعا ۇيرەتسە وڭ بولار ەدى. قازىر قازاق كۇرەسىمەن الەمنىڭ 50 دەن استام مەملەكەتتەرى شۇعىلدانادى ەكەن. الايدا، كۇرەستىڭ بۇل ءتۇرىن وليمپيادا ويىندارى نەمەسە ازيا ويىندارى باعدارلاماسىنا ەنگىزۋ ءۇشىن كوپ جۇمىس جاساۋ قاجەت.
ءتىپتى الىسقا بارماي-اق، وزبەكتىڭ كۋراشىن الايىق. وزبەك ءوز اعام دەمەكشى، ولار ۇلتتىق سپورت ءتۇرىن ازيا چەمپيوناتىنا ەنگىزىپ وتىر. ال ءبىزدىڭ قازاق كۇرەسىن الايىق. جاپوندار قازاق كۇرەسىن وزدەرىنىڭ دزيۋدوسىنان كەم كورمەيدى. جامباسقا سالىپ لاقتىرۋ، ىشتەن شالۋ، باسقا ءادىس-تاسىلدەر قازاق كۇرەسىنىڭ مارتەبەسىن ارتتىرا بەرمەك.
- كورشى ەلدە قازاق كۇرەسىن ناسيحاتتاپ ءجۇر دەپ ەستىگەن ەدىك. گازەت وقىرماندارى ءسىز جايىندا بىلگىسى كەلەدى.
- مەن 1954-جىلى شىنجاڭ-ۇيعىر اۆتونوميالى رەسپۋبليكاسىنا قاراستى التاي ايماعىنىڭ سارىسۇمبە قالاسىندا دۇنيەگە كەلدىم. اكەلەرىمىز اۋمالى-توكپەلى زاماندا ەرىكسىز وسى جاققا قونىس اۋدارىپتى. شىنجاڭ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم الىپ جۇرگەنىمدە دزيۋدومەن، قازاق كۇرەسىمەن شۇعىلداندىم. ونى ءتامامداعان سوڭ باپكەر بولىپ، جاستاردى جاتتىقتىرا باستادىم.
شاكىرتتەرىم اداق، سەرىك، قاھارمان، بەرىكبول دزيۋدودان وتكەن حالىقارالىق جارىستاردا توپ جاردى. بۇل سالادا 40 جىل ەڭبەك ەتىپ كەلەمىن. وتىزعا تارتا سپورت شەبەرىن، جيىرمادان استام قىتاي ەلىنىڭ چەمپيوندارىن باپتادىم. قىتايدا ءتورت جىلدا ءبىر رەت سپورتتىڭ بارلىق تۇرىنەن سپارتاكيادا ءوتىپ تۇرادى. ونىڭ دەڭگەيى الەم چەمپيوناتىمەن بىردەي دەۋگە كەلەدى.
2009-جىلى وتكەن ءدۇبىرلى سايىستا شاكىرتتەرىم ەرلان كاتەي ۇلى 62 كەلىدە ەركىن كۇرەستەن چەمپيون اتاندى، ال 90 كەلى سالماقتا قۋاتبەك باقىتحان ۇلى كۇمىس القاعا يە بولدى، - دەپ ايداربەك ءبىراز جايدان ماعلۇمات بەرە كەتتى.
ايدارحان قابدوللا ۇلى قازىر دزيۋدودان ۇكىمەتتىڭ باس باپكەرى بولىپ قىزمەت ەتۋدە. ايدارحاننىڭ قازاق كۇرەسىن دامىتۋعا سىڭىرگەن ەڭبەگى ەرەكشە. شىنجاڭدا جىل سايىن قازاق كۇرەسىنەن جارىستار وتكىزىپ تۇرادى. وعان ەلىمىزدەن تالانتتى سپورتشىلاردى شاقىرادى.
1995-جىلى ابايدىڭ تۋعانىنا 150 جىل تولۋىنا وراي وتكىزىلگەن قاراۋىلداعى ۇلان-اسىر تويعا ايدارحان ەرەكشە سىي جاسادى. ول ءوز قالتاسىنان 50 مىڭ ا ق ش دوللارىن سالىپ، 500 جۇپ كيمونو مەن كروسسوۆكانى قازاق كۇرەسى فەدەراتسياسىنا سىيعا تارتتى. اتىمتاي جومارت ازاماتىمىز بۇدان كەيىن دە سان مارتە قايىرىمدىلىق شارالارىنا بەلسەنە ارالاستى. سول جىلدارى باۋىرجان جانالين، مارات جاقيتوۆ، ديقانباي بيتكوزەۆ سياقتى قازاق سپورتىنىڭ تانىمال ازاماتتارىمەن بىرگە قازاق كۇرەسىنىڭ ەرەجەسىنە وزگەرىستەر ەنگىزگەنى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.
- 2013-جىلى قىتايدىڭ گانسۋ ولكەسىنىڭ اقساي اۋدانىندا قازاق كۇرەسىنەن توعىزىنشى ازيا چەمپيوناتى ءوتتى. ال كەلەسى جىلى سەمەيدە وتكەن ونىنشى ازيا چەمپيوناتىندا باس تورەشى بولدىم. جاقىندا عانا قىتايدىڭ التاي ايماعىندا قازاق كۇرەسىنەن 11- ازيا چەمپيوناتى ءوتتى.
وعان شامام كەلگەنشە اتسالىستىم. التايعا 19 مەملەكەتتەن بالۋاندار كەلىپ، كۇش سىناستى. سوڭعى كەزدە موڭعوليانىڭ بالۋاندارى قازاق ەلىنىڭ قازاقشا كۇرەس شەبەرلەرىن ەڭسەرە باستادى. سوڭعى كەزدەرى ەلدەرىڭىزدە وتكەن ءدۇبىرلى سايىستاردا ەكىنشى ورىنعا سىرعىپ كەتكەندەرىڭىز، العا جىلجۋ ەمەس، كەيىنگە شەگىنگەندى اڭعارتسا كەرەك. دەمەك، قازاق كۇرەسىنىڭ بەدەلىن ارتتىرۋ، ونى وليمپيادا ويىندارى باعدارلاماسىنا ەنگىزۋ ءۇشىن كوپ ىزدەنىس قاجەت، - دەيدى ايدارحان قابدوللا ۇلى.
ايدارحان قابدوللا ۇلى قازىر شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، ازيا قازاق كۇرەسى فەدەراتسياسى پرەزيدەنتىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارىپ ءجۇر. ايدارحان مەن حاديشانىڭ ءتورت بالاسى دا جوعارى ءبىلىمدى. اراي، ارىستان، شولپان، جاينا دەگەن ۇل- قىزدارى ونەگەلى جاستار.
اراي قىتاي تىلىندە ءان سالۋدان دۇنيەجۇزى بويىنشا «التىن مەدالدى» جەڭىپ الدى. قالعان بالالارى ءار سالادا جەمىستى قىزمەت ەتۋدە. مىنە، قيلى تاعدىر يەسى، جات جۇرتتا تۇرسا دا جۇرەگى قازاعىم، ەلىم دەپ سوققان، قازاعىمدى ابىرويعا بولەيمىن دەپ كۇندىز-ءتۇنى شاپقىلاپ جۇرگەن ۇلكەن جۇرەكتى ازامات ايدارحان قابدوللا ۇلىنىڭ ونەگەلى جولدارى وسىنداي.
didar-gazeti.kz