ءدىني توزىمدىلىك - قازاقتىڭ قانىندا بار قاسيەت
بۇگىندە ەلىمىزدە يسلام ءدىنى - r، پراۆوسلاۆيە - %9، كاتوليكتىك - %3، پروتەستانتتىق - ، قالعان ءدىني كونفەسسيالار %2 دى قۇرايدى. وسى ورايدا قازاقستاننىڭ بۇكىل الەم ءۇشىن كونفەسسياارالىق كەلىسىمنىڭ ۇلگىسى بولا الاتىنىن ايتا كەتكەن ءجون. رەسپۋبليكامىزدا يسلام جانە پراۆوسلاۆيە دىندەرى ەڭ ءىرى كونفەسسيالار بولعان جانە بولىپ قالا بەرەدى.
رۋحاني كەلىسىم كۇنىنە وراي عالىمداردىڭ سوزىنە جۇگىنگەندى ءجون كوردىك.
مەكەمتاس مىرزاحمەت ۇلى، ف. ع. د. پروفەسسور:
«بۇل مەرەكە ءبىزدىڭ قازاق حالقى ءۇشىن اتاۋلى كۇن. سەبەبى اتا-بابالارىمىز ءار ۋاقىتتا دا ءوز ومىرىندە ار مەن ۇياتتى جوعارى باعالاعان. سونىڭ ناتيجەسىندە بۇگىندە ەلىمىزدە ءتۇرلى ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ جانە ءارتۇرلى مادەنيەتتىڭ وكىلدەرى تاتۋلىقتا تۇرىپ جاتىر. ولاردىڭ وزدەرىن ەركىن سەزىنىپ، بەيبىر ءومىر ءسۇرۋى قازاق حالقىنىڭ بويىنا سىڭگەن دارحاندىق، مەيىرىمدىلىك پەن قوناقجايلىلىقتىڭ ارقاسى. حالقىمىزدىڭ بويىنداعى بۇل اسىل قاسيەت اتا-بابالارىمىزدىڭ قانىنان دارىعان. يسلامعا دەيىنگى تۇركىلەردىڭ دالالىق زاڭدارىندا ءبىر ادام قىلمىس نەمەسە قانداي دا ءبىر قاتەلىك جاسايتىن بولسا، ول بۇكىل رۋدىڭ نامىسى بولىپ سانالاتىن. سونىمەن قوسا ءبىر ادام قيىنشىلىققا تاپ بولسا، وعان بۇكىل ەل بولىپ جۇمىلا كومەك بەرەتىن. مىنە، وسى ىزگى قاسيەتتەر قازاق حالقى يسلام ءدىنىن قابىلداعان سوڭ دا جوعالماي، كەرىسىنشە دامىپ، قۋاتتانا ءتۇستى».
تاڭجارىق تۇرعانقۇلوۆ، ءدىنتانۋشى- عالىم:
«ءدىني توزىمدىلىك - ۇلت پسيحولوگياسىمەن ۇندەس ۇعىم. رۋحاني تاتۋلىق، ءدىنارالىق ديالوگ ءبىزدىڭ دارحان ەلىمىزدە، كەڭ-بايتاق جەرىمىزدە سان عاسىرلار بويى كورىنىس تاۋىپ كەلە جاتقان قۇبىلىس. وعان سان سالالى تاريحتىڭ قاتپارلى وقيعالارى كۋا. ءبىزدىڭ جەرىمىزدە بىرنەشە دىندەر مەن مادەنيەتتەردىڭ قاتار ءومىر سۇرگەنىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساقتالىپ كەلگەن ءتۇرلى ارحەولوگيالىق جادىگەرلەردەن دە كورۋگە بولادى. ءتۇرلى قازبا جۇمىستارى ناتيجەسىندە تابىلعان نەستوريان شىركەۋلەرىنىڭ، بۋددالىق حرامداردىڭ، ءتۇرلى قۇرباندىق شالاتىن راسىمدەر ورىندالاتىن ورىنداردىڭ قالدىقتارى - ەلىمىزدە و باستان كوپ دىندەر مەن مادەنيەتتەردىڭ بولعانىن ايعاقتايدى. قازاق حالقىنىڭ رۋحاني توزىمدىلىك، باسقا دىندەر مەن مادەنيەتتەردىڭ وكىلدەرىنە دەگەن سىيلاستىق كوزقاراس قانىمەن، گەنەتيكالىق جولىمەن بەرىلگەن قاسيەت دەسەم، ارتىق ايتپاعاندىق بولار ەدى.
تاياۋدا مەن مىناداي قىزىقتى وقيعانىڭ كۋاسى بولدىم. ءدىن مامانى رەتىندە زەرتتەۋ جۇمىستارىمەن جامبىل وبلىسى تالاس اۋدانىنا بارعانىمدا، كەڭەس زامانىندا (1962-63-جىلدارى) وسىندا قونىس تەپكەن، وزدەرىن «پراۆوسلاۆيە حريستيان سيونيستەرى» دەپ اتايتىن شاعىن ءدىني ءىلىمنىڭ وكىلدەرىن كەزدەستىردىم. سوندا ءبىر تاڭ قالعانىم - ولار ەرتەرەكتە ءدىني سەنىمدەرىنە بايلانىستى ۋكراينا جەرىندە قۋعىن كورىپ، ەلدەن قۋىلعان ەكەن.
سوسىن قازاق جەرىنە كەلگەن ولاردى سول كەزدەگى ەل ازاماتتارى مەن جەرگىلىكتى تۇرعىندار ءوز پاناسىنا الىپ، قورعاپ قالعان. ءدىن وكىلدەرى قازاق حالقىنا دەگەن ريزاشىلىقتارىن جاسىرمادى. ءتىپتى ءار ۇلتتان جيناقتالعان الگى ءدىني سەنىم وكىلدەرىنە جەرگىلىكتى حالىق ءوزىنىڭ ءبىر اتاسى (بەس اتالى رۋ ەكەن، سونىڭ التىنشى اتاسى) رەتىندە قاراپ، تويلارىندا تويباستارىن بەرسە، ءولىم-ءجىتىم، جانازاسىندا اتاعان مۇشەسىنەن دە قۇر قالدىرمايدى ەكەن. مىنە، قازاق حالقىنىڭ رۋحاني تاتۋلىقتى اۋەل باستان قولدايتىنىن، قانداي جاعداي بولسا دا، باسقا ءدىن وكىلى دەپ بولمەي، قويان-قولتىق ارالاسىپ، ءومىر سۇرەتىنىن وسىنداي ومىرلىك مىسالداردا-اق كورۋگە بولادى. سەبەبى حالقىمىزدىڭ ءداستۇرلى دۇنيەتانىمى قۇرانداعى: «ءبىر ادامدى ولتىرگەن، بۇكىل ادامزاتتى ولتىرگەنمەن تەڭ. ال، ءبىر ادامدى قۇتقارعان، بۇكىل ادامزاتتى قۇتقارمەن تەڭ...» دەگەن اياتىن، ياساۋي بابامىزدىڭ: «سۇننەت ەمەس، كاپىردە بولسا بەرمە ازار»، - دەگەن قاعيداسىن تەرەڭ سىڭىرگەن.
جانات قاپالبايەۆا