ەرتەدە قازاقتار دالاداعى ءورتتى قالاي اۋىزدىقتاعان؟
قارسى وت قويۋ: جويقىن ءورتتى توقتاتۋدىڭ ءبىر امالى، ورتكە قارسى وت قويۋ. بۇل ءادىس وسى كۇنگە دەيىن ءوز كۇشىن جويعان ەمەس. قارسى وت قويۋ، ادامداردىڭ سوندىرۋىنە كۇش بەرمەي جالىنداعان وتتىڭ كەلە جاتقان باعىتىن باعامداپ، الدىن الا ۇزىنا اۋماقتى ادەيى ورتەۋ. قولمەن قويىلعان وت كوپ ادامنىڭ باقىلاۋىندا ۇستالىپ، لاۋلاپ، قوزىپ كەتۋگە جول بەرىلمەيدى. شامامەن ەنى ەكى، نە ءۇش مەتر جەردى ۇزىنا بويى ورتەيدى. جەردىڭ ءشوبى جانىپ ءبىتىپ، قارا كۇيەگە اينالعاندا بىقسىپ جانىپ جاتقان وتتى ارى قاراي جىبەرمەي ءوشىرىپ تاستايدى. مىنە ادامعا كۇش بەرمەي كەلە جاتقان نەگىزگى جويقىن ءورت، ادەيى ورتەلىپ، تىپ- تيپىل بولعان جەرگە كەلگەندە وزدىگىنەن وڭاي اۋىزدىقتالادى. ال كەيدە جەر جاعدايىنا بايلانىستى قارسى قويىلاتىن ءورتتىڭ ورتەنىپ كەلە جاتقان جاعىن وشىرمەي كەرىسىنشە، ءتىلسىز جاۋعا قارسى قويا بەرەدى دە، تەك ەكىنشى جاعىن عانا ارى قاراي دامىپ كەتپەس ءۇشىن ءسوندىرىپ تاستايدى. ءبىراق ورمان ورتەنۋ كەزىندە قارسى وت قويۋ وتە قيىن ءارى اسا كوپ ادامنىڭ قاتىسۋىن تالاپ ەتەدى.
تابىن ايداپ ءورتتى تۇمشالاۋ: جايىلىم جەر ورتەنگەن ۋاقىتتا ءورتتى ءىرى قارا مالدىڭ تۇياعى دا توقتاتا الادى. ءورت قاۋلاعان كەزدە ەل- جۇرت تۇگەلدەي ءىرى قارا مال اتاۋلىسىن ءورتتىڭ الدىنان كەسە كولدەنەڭ ايدايدى. سان مىڭداعان جىلقى، مىڭداعان تۇيە مەن سىيىردىڭ، قوي ەشكىنىڭ تۇياعى ءشوبى ونسىزدا قۋراپ، توزىپ تۇرعان جەردىڭ توپىراعىن شىعارىپ، اق شاڭ ەتەرى ءسوزسىز. لاۋلاي جايپاپ كەلە جاتقان ءتىلسىز جاۋ سول ساتىندە شاڭى اسپانعا شىققان توپىراق ارالاس جولاقتى جولدان وتپەي كىلت توقتايدى.
توعاننان سۋ جىبەرۋ، جەر جىرتۋ ارقىلى ءورتتى اۋىزدىقتاۋ: بۇل ءادىس، دالاداعى جايىلىم مەن ەگىستىك القاپتارى ورتەنگەن جاعدايدا نەمەسە ەگىن سالاتىن القاپتاردى ارام شوپتەردەن، زياندى قۇرت- قۇمىرسقا سىندى جاندىكتەردەن تازالاۋ ماقساتىندا قولدانىلادى. ورتكە نەمەسە قۋاڭشىلىققا دەپ ارنايى جاسالعان توعاننان سۋ جىبەرەدى. الاپات وت سۋ جايىلعان جەردەن ارى وتە الماي توقتايدى نەمەسە ءورتتى وزگە جاققا جىبەرمەس ءۇشىن ەگىس القاپتارىن اينالدىرا قارا توپىراعىن شىعارا جىرتىپ تاستاۋ ادەتى بولدى. بۇل ءادىس بىرىنشىدەن، القاپتا بولعان ءورتتى بىرىنەن ەكىنشىسىنە اۋىستىرماۋ ماقساتىندا قولدانىلسا، ەكىنشىدەن قۇرت- قۇمىرسقانىڭ قاۋلاۋىنان ساقتايدى.
سۋعا بوككەن كيىزبەن ءورتتى تۇمشالايدى: ەرتەدەگى ءورت سوندىرۋگە بايلانىستى تاعى ءبىر قىزىقتى دا، مىقتى امال، ول - جايىلىم قاۋلاپ جانعان ساتتە جۇيرىك ات پەن كيىز جانە ۇزىن ارقان دا تاپتىرماس قۇرال بولعان. ياعني، جۇيرىك اتقا مىنگەن جىگىت ۇزىن ارقاننىڭ ەكى ۇشىن ەردىڭ ەكى جاقتاما تاقىمىنا قايىرا قىسىپ، اتتىڭ ارتىنان شۇباتىپ تاستايدى دا، وعان ۇلكەن كيىزدى ورتاسىنان ەكى جاعىنا بۇكتەپ قايىرا ىلەدى. ارقانعا ىلىنگەن كيىزدى سۇيرەگەن كۇيى جاقىن جەردەگى اعىپ جاتقان وزەن نەمەسە بۇلاقتاعى سۋدى (كيىزگە جاقىن جەردە بولسا قۇدىقتىڭ سۋىن دا پايدالانادى) كەشىپ وتەدى. سۋعا مالىنىپ، ابدەن بوككەن كيىزدى سۋىن سورعالاتىپ اتپەن شاپقان بويى جانىپ جاتقان ءورتتى كولدەنەڭ ۇستىنەن نەمەسە ىرگەلەتىپ قاباتىنان شاۋىپ وتكەندە سورعالاعان سۋدان جانە اۋىر كيىزدەن جەردەگى ءشوپ پەن توپىراق باتپاقتانادى جانە وت تۇنشىعىپ جانۋ كۇشىنەن ايىرىلادى.
ورتكە قاتىستى ىرىم- تىيىمدار مەن شەشەندىك ءسوز: الاپات ءورتتى قازاق « ءتىلسىز جاۋ» دەپ تە اتاعان. ايتالىق، ءورت لاۋلاپ جانىپ باستاعاندا تەز باسىلسىن نەمەسە ارتى قايعىلى جاعداي ورىن الماسىن دەگەن ماقساتتا الدىنان شىعىپ اعارعان، ياعني ايران سىندى ءسۇت ونىمدەرىن شاشاتىن بولعان. ورتكە بايلانىستى تالاي- تالاي تىيىم سوزدەرمەن ماقال- ماتەلدەر دە ايتىلدى. ايتالىق، «شىعىسى جامان قامىستى، سۋ ىشىندە ءورت شالار»، «جاقسى ادام جۇرگەن جەرىنە كەن سالار، جامان ادام جۇرگەن جەرىنە ءورت سالار»، «وتپەن ويناما، كۇيەسىڭ»، «وت جاقپا، پىسەسىڭ»، - سىندى ماقالدار بار بولسا، «وت شىعارما، جامان بولادى»، «تاستى ءبىر- بىرىنە ۇرىپ ۇشقىن شىعارما شايتان كەلەدى (ءورتتى مەڭزەسە كەرەك) «، «شامدى جىقپا جامان بولادى»، «وشاقتى تەپپە»، «كۇلدى شاشپا»، - سىندى تىيىمداردىڭ ءتۇپ توركىنى ءتىلسىز جاۋدىڭ الدىن الۋدا اسا ساقتىقتى، وتە ىجداحاتتىلىقتى تالاپ ەتىپ تۇر.
munara.kz