باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ماقالدارى جانە ول جايلى ەل اۋزىنداعى اڭگىمەلەر

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات. مومىش ۇلى ماقالدارى ءومىرىنىڭ قاتەسىن ەشكىم دە ءوز اۋزىنان ايتىپ بەرمەيدى.

ءبىر ادامنىڭ ءومىرى مىڭ ادامعا ساباق.

ويلانباعان ورعا جىعىلادى.

قايرات قامال. بۇزادى.

ەر شەكىسپەي بەكىسپەيدى، ەسەر شەتىنەسپەي كەتىسپەيدى.

بۇگىنگى باتىردى قادىرلەۋ - ەرتەڭگى ۇرپاقتىڭ ۇرانىن ارداقتاۋ.

ۇلكەندى - ىزەتتە، كىشىنى - كۇزەتكە.

ايداندانا شاپقاننان اجال دا سەسكەنەدى.

قول كوتەرگەن دۇشپاننان گورى قورامساققا قولى جەتپەي ولگەن جاۋدى سىيلاۋ كەرەك.

قار ەرىگەنمەن، قاراتاۋ ەرىمەيدى.

ەر ولەدى، ەل قالادى.

ەسىمى ەل جۇرەگىندە ساقتالعان ەر عانا باقىتتى.

اقىلدىڭ ارتىقتىعى، كەڭەستىڭ كوپتىگى جوق.

اقشا ءوز وڭەشىمدى تىعىنداۋ ءۇشىن عانا جينالمايدى.

ەلىن سىيلاعان ەر جۇتامايدى.

ارا- تۇرا دۇنيەدەن تارىقپاعان ادام دۇنيەنىڭ قادىرىن بىلمەيدى.

جارا جارالىنى قينايدى.

اركىم جەتكەن جەرىنە دەيىن بارادى، جەتكەن جەرىندە قالادى.

ارىستان بوپ قيمىلسىز جاتقاننان تىشقان بولىپ جورعالاپ جۇرگەن ارتىق.

اۋرۋ بولساڭ، اكىمدىكتەن نە پايدا؟

ءبىر جارالىعا جاردەم بەرىپ، ونى امان الىپ قالعان جاۋىنگەر - ون ۇل تاپقان انادان ارتىق.

ءسوز شىندىعى - قايراتتى قارۋ.

ارميا - مەنىڭ ەكىنشى انام.

انانىڭ ءالديىن بىلمەگەن ۇل بولمايدى. ۋستاۆتى بىلمەگەن سولدات بولمايدى.

سۇڭقارلار قاناتتاس سامعايدى، تۇلپارلار قابىرعالاس زىمىرايدى.

ەلىن سۇيگەن جاۋىنگەر ەر بولادى.

جىگەرسىز ءسوز جۇرەككە جەتپەيدى.

باسقا جازۋشىلار قاعازعا جازسا، ءبىز جاۋىنگەرلەردىڭ جۇرەگىنە جازامىز. باسقالار سيامەن جازسا، ءبىز قانىمىزبەن جازامىز.

ءتارتىپ - جاۋىنگەردىڭ ءبىرىنشى قارۋى.

كومانديردىڭ بۇيرىعى - باعىنىشتىلارعا زاڭ.

كوماندير - اسكەري پەداگوگ.

ءوز حالقىن قۇرمەتتەپ، سۇيمەگەن ادام وپاسىز، وڭباعان ادام.

جاۋعا دەگەن وشپەندىلىك پەن وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى (.. .) * ءار كومانديردىڭ جۇرەگىنە ەكتىم.

ارداقتى انانى قادىرلەيمىن. ارى بار ازاماتتى ارداقتايمىن. تالابى بار جاستى قۇرمەتتەيمىن. ماڭعازسىنعان اعانى ۇناتپايمىن. كوزگە ماقتاپ كولگىرسيتىن ءىنىنى جەك كورەمىن.

شىن دوس سىرتىڭنان ماقتايدى.

اركىمگە ءبىر ءولىم حاق.

سىن ايتۋ ءۇشىن - شىن ايتۋ كەرەك. بيلىك ايتۋ ءۇشىن - ءبىلىپ ايتۋ كەرەك.

بىلمەي ايقان بيلىك - بىلشىل.

وقيعانى وي بولجايدى.

وي ىرعاعىن ءسوز جەتكىزەدى.

سانالى ەر ءسوزسىز ساناسىز سالماقتايدى.

جىعىلساڭ - ارپالىسا جىعىل، قۇلاساڭ - ناردان قۇلا.

ەرلىك - ەلدىڭ قاسيسەتى. جۇرەكتىلىك - جىگىتتىڭ قاسيەتى.

ەرسىز ەل بولمايدى. جۇرەكسىز جىگىت بولمايدى.

سوعىس - ادامزات ءومىرىنىڭ ەڭ ۇلى تراگەدياسى.

سوعىس - ادام ءومىرىن قينايتىن ەڭ اۋىر، ەڭ اشى ازاپ.

سوعىس - تىرىلەردىڭ تامۇعى.

ايەلدى قورلاعان ەركەكتى ءومىر وكىنىشسىز جىبەرمەيدى.

ايەل - ءومىردىڭ اناسى، ال اسىل پەرزەنت اناسىن ەشكىمگە قورلاتپايدى.

ايەل - كيەلى حالىق، ونىڭ كيەسى ءوزىن قورلاعان ەركەكتى ءبىر اتپاي كەتپەيدى.

قۇداي مەنى مىنەز جاعىنان سىيىمسىز عىپ جاراتقان. ايەلدەرىمە مەن سوندىقتان سىيمادىم. ال سىيعان ايەلىم مەنىڭ ماڭدايىما سىيمادى.

ادامدى بۇزاتىن - اتاق، اقشا، اراق. ءتورتىنشىسى ايەل دەمەيمىن. العاشقى ۇشەۋىنىڭ بۋىنا ءبورتىپ، ايەلدەردى ءبىز - ەركەكتەر بۇزامىز.

كومپليمەنتتى قاتىندار عانا جاقسى كورەدى.

سايقال عانا بەتىڭە قاراپ قىلمىڭدايدى.

ايەلدىڭ سايقالى ءبىردى عانا اربايدى، ادەبيەت سايقالىنىڭ مىڭعا زيانى تيەدى.

باۋىرجان مومىش ۇلى جايلى ەل اۋزىنداعى اڭگىمەلەر

ب. مومىش ۇلى كالينين قالاسىندا تۇرعاندا جاتىن بولمەسىنىڭ كىشىگىرىم تەرەزەدەي فورتوچكاسى بولعان. ول قىستى كۇنگى ايازداردا ونى اشىپ تاستاپ ۇيىقتايدى ەكەن. ءبىر كۇنى سول سۋىق بولمەگە جاۋىنگەر سەرىكتەرىنىڭ ءبىرى كىرىپ، «مىناۋ قازاق جاتاتىن ورىن ەمەس، قاسقىر جاتاتىن جەر عوي» دەپ ەكىنشى بولمەگە قاراي قاشا جونەلىپتى.

مومىش ۇلى كۋباعا بارعان كەزدە ەل ىشىندە جولاۋشى جۇرگەن كۋبانىڭ قارۋلى كۇشتەر ءمينيسترى راۋل كاسترو وعان سالەم ايتىپ: «كۋبانى ءوز ۇيىندەي كورىپ، مەن بارعانشا جايعاسىپ جاتا بەرسىن» دەيدى. باۋىرجان «كۋبانى ءوز ۇيىمدەي كورەرمىن، ءبىراق قوناق ەكەنىمدى دە ەشقاشان ەستەن شىعارماسپىن» دەپ جاۋاپ قايتارادى. راۋل كاسترو مينيسترلىككە قايتىپ كەلىپ، مومىش ۇلىن كابينەتىندە قابىلدايدى. سوندا باۋىرجان ءمينيستردىڭ انادا ايتقان ء«وز ۇيىندەي كورسىن» دەگەن سالەمىنە وراي، پيدجاگىن شەشىپ، ورىندىقتىڭ يىعىنا ءىلىپ، گالستۋگىن الىپ، كويلەگىنىڭ تۇيمەلەرىن اعىتىپ، اسىقپاستان مينيستر نۇسقاعان ورىندىققا وتىرادى. بار ءسان- سالتاناتىمەن كيىنىپ وتىرعان مينيستر باۋىرجاننىڭ بۇل قىلىعىن ۇناتپاي، ءبىراز ءۇنسىز وتىرادى دا:

- كۋبا جەرىندە قالاي تۇرىپ جاتىرسىز، پولكوۆنيك؟ - دەپ سۇرايدى. سوندا باۋىرجان:

- مەن كۋبا جەرىندە ءوز ۇيىمدەگىدەي تۇرىپ جاتىرمىن، ءبىراق قوناق ەكەنىمدى ەشقاشان ۇمىتقان جوقپىن. ءبىزدىڭ قازاق جۇرتىندا: «قوناق از وتىرىپ، كوپ سىنايدى» دەگەن ماقال بار، - دەپ جاۋاپ بەرەدى.

- ءوز ۇيىڭدەي كور دەگەن ءوزىڭ عوي، مەن ءوز ۇيىمدەي كورسەم، سەن ونى قالاي كورەر ەكەنسىڭ؟ - دەپ ءمينيستردى سىنايدى.

ەلدىك پەن ەرلىكتىڭ كيەسىندەي، باتىرلىق پەن باتىلدىقتىڭ يەسىندەي، اسىلدىق پەن جاسىندىقتىڭ ۇلگىسىندەي اتى اڭىزعا اينالعان ءباھادۇر باتىر باۋىرجان مومىش ۇلى - تاۋ تۇلعا. ول كىسىنىڭ ءومىر جولى، سۇراپىل سوعىس جىلدارىنداعى جانقيارلىق ەرلىگى، وجەتتىگى مەن ورلىگى، العىرلىعى مەن كورەگەندىگى - بىلە بىلگەنگە ۇلى تاربيە، ۇلكەن ونەگە مەكتەبى. باتىر باۋىرجان مومىش ۇلى - الماس قىلىشتاي وتكىر دە قايسار، دانا دا دانىشپان، شەشەن ءارى اقىن، ء«سوز ءقادىرىن ءوز ءقادىرى، ءوز قادىرى ەل قادىرى» دەپ باعالاعان ايبىندى ازامات. وسىناۋ دارا تۇلعانىڭ بۇكىل سانالى عۇمىرى، عيبراتقا تولى ىستەرى، ءجۇرىس- تۇرىسى، سويلەگەن سوزدەرى، تەرەڭ ماعىنالى ويلارى اركىمنىڭ كوكەيىندە.

ب. مومىش ۇلى - ادامگەرشىلىكتىڭ، ازاماتتىقتىڭ، پاتريوتتىقتىڭ، يماندىلىقتىڭ سيمۆولى، كوركەم بەينەسى ىسپەتتى. باتىر اتامىز ب. مومىش ۇلى جەكە باسى ويشىلدىعىمەن، وتانشىلدىعىمەن، ۇلتجاندىلىعىمەن، قاھارماندىلىعىمەن، دارىندىلىعىمەن، جوعارى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىمەن ەلەۋلى. باۋكەڭ - الەم حالقىنىڭ ورتاق پەرزەنتى دارەجەسىنە دەيىن كوتەرىلگەن ازامات.

باۋىرجان مومىش ۇلى - سوعىستى ءوز كوزىمەن كورگەن جازۋشى. ول - سۋرەتكەر. باتىر باۋىرجاننىڭ ايتار ويى، جازار تاقىرىبى - سوعىس شىندىعى. ول ءوز شىعارماسىنىڭ كەيىپكەرى، ءوزىنىڭ وبرازدارىمەن تۇتاسىپ كەتكەن تۇلعا. بارلىق وقيعالاردىڭ بەل ورتاسىندا ءوزى بولعاندىقتان اۆتور انگىمەنى ءوز اتىنان ايتادى. ول سىرت باقىلاۋشى ەمەس، بەلسەندى قاتىسۋشى.

قازاقتىڭ باۋىرجان مومىش ۇلىنداي ۇلى پەرزەنتىن تانىستىرىپ جاتۋ ارتىق. ەل ونىڭ ەرلىگىن، جازعان كىتاپتارىن بىلەدى. ونىڭ ءمىردىڭ وعىنداي قاناتتى سوزدەرى دە حالىقتىڭ اۋزىندا ءجۇر. سويتسە دە سول سوزدەردى جۇيەلەپ بەرىپ، جيناقتاسا، ول جاڭا ءبىر سيپاتقا ەنىپ، حالقىمىزدىڭ باتىر ۇلىنىڭ ابىزدىق قىرىن اشا تۇسەدى.

سوعىستا 207 رەت شابۋىلعا شىعىپ، بىرنەشە رەت جارالانىپ ءتىرى قالعانى، ءومىر بويى ەشكىمگە باس يمەي تەك ءوز ار- نامىسىنىڭ عانا قۇلى بولعانى، حالقىنىڭ قامىن ويلاپ، بولاشاعى ءۇشىن كۇرەسىپ وتكەنى، ومىردەگى ءوزى ارقالاعان اۋىر جۇگىن، قوعام الدىنداعى ءوز پارىزىن تەرەڭ تۇسىنگەنى - وسىنىڭ ءبارى باۋكەڭ شىعارعان قاناتتى سوزدەردىڭ قاينار بۇلاعى. باۋكەڭنىڭ ناقىل سوزدەرىنە اينالعان، ونىڭ باسىنان كەشكەن جايتتارى عانا ەمەس، ومىردەن كورىپ بىلگەنى، كوكىرەك- كوڭىلىنە تۇيگەنى، جۇرەگىنە ۇيالاعانى، قوعامعا، بولاشاققا دەگەن وي- پىكىرلەرى.

ال بۇل ويلاردى جيناقتاپ، ماقال - ماتەل دەڭگەيىنە دەيىن كوتەرىپ، بولاشاققا وسيەت رەتىندە جازىپ قالدىرۋ - تەك باۋىرجان مومىش ۇلى سياقتى تالانتتى تۇلعانىڭ عانا قولىنان كەلەتىن ءىس.

باتىردىڭ وسيەت سوزدەرىنىڭ كوبى ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە ورىس تىلىندە جازىلعان، سەبەبى بۇكىل سوۆەت ارمياسىنىڭ كومانديرلەرىنە ارنالعان. قازىرگى ۋاقىتتا بۇل وسيەتتەر ەكى تىلدە دە قولدانىسقا يە. باتىردىڭ ارتىنا قالدىرعان وسيەت سوزدەرىن توپتاي كەلە، تاقىرىپ جاعىنان اۋقىمى كەڭ ەكەندىگىنە كوز جەتكىزۋگە بولادى «ەلىم» دەپ ەڭىرگەن ەر ۇلت، وتان، ءومىر، باتىلدىق، ءتىل تاعدىرى، ەڭبەك، وقۋ- ءبىلىم ت. ب. تاقىرىپتاردا ءوزىنىڭ دارا، دانا ويىن جەتكىزۋگە تىرىسقان. وسى وسيەت سوزدەرىنىڭ ىشىندە كوبىرەك قالام تەربەگەنى قولباسشىلىق، ساردارلىق، اسكەري بورىش جايىندا جازىلعان افوريزمدەرى ەكەن.

باتىردىڭ ءوزى ، سەگىز قىرلى ءبىر سىرلى «ەل دەپ ەڭىرەگەن ەر» بولعاندىقتان، بار بىلگەنىن، بار تاجىريبەسىن وسيەت رەتىندە ارتىنا قالدىرعان. بۇل وسيەتتەردىڭ زور قۇندىلىعى جان تەبىرەنتەتىن بىلگىرلىكتە. باتىر تەك قانا ەۋروپالىق جانە رەسەيلىك اسكەري عىلىممەن، اسكەري ونەرگە سۇيەنبەيدى، ءوز اتا- بابالارىمىزدىڭ جاۋىنگەرىلك داستۇرلەرىنە ارقا تىرەيدى. «بىلەك ءبىردى جىعادى، اقىل- ايلا مىڭدى جىعادى»، «ەر نامىسى - ەل نامىسى»، «ەردى نامىس، قوياندى قامىس ولتىرەدى» سەكىلدى اتالارىمىزدىڭ ۇشقىر سوزدەرىن باۋىرجان مومىش ۇلى ورىندى پايدالانعان. سوندىقتان باتىردىڭ وسيەتتەرى قازاق جاۋىنگەرلەرىنە وتە جاقىن، ويلارىنا ازىق، بويلارىنا قۋات بەرىپ تۇرادى..

قاناتتى سوزدەر جايدان- جاي تۋمايدى جانە ونى ايتىپ قالدىرۋ كىم بولسا سونىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. ول ءۇشىن عۇلاما، تەرەڭ ويشىل، ۇلكەن فيلوسوف، اقىنجاندى جانە ءوز باسى كۇندەلىكتى كۇيكىلجىڭ ومىردەن جوعارى تۇراتىن ءىرى تۇلعا بولۋى كەرەك. باۋكەڭ، مىنە، سونداي ادام. ول كىسىنىڭ ناقىلدارى سان الۋان تاقىرىپقا ارنالعان: سوعىس جانە بەيبىت ءومىر، ءتارتىپ پەن تاربيە، پارىز بەن قارىز، ءتىل مەن ادەبيەت، سالت پەن ءداستۇر، تاعى سول سياقتى بولىپ جالعاسا بەرەدى. «نامىستى نانعا ساتپا»، «ەردىڭ تۋى - نامىس». «تىزە بۇگىپ ءتىرى جۇرگەننەن، تىكە تۇرىپ ولگەن ارتىق»، «ۇشقىنسىز وت تۇتانباس»، «ءوزىن سىيلاماعان باسقانى سىيلاۋعا قابىلەتسىز»، «تارتىپكە باعىنعان قۇل بولمايدى، ءتارتىپسىز ەل بولمايدى»، «ءتىل تازالىعى ءۇشىن كۇرەس ەشقاشان تولاستاماق ەمەس» ت. ب. سوزدەرى جاستىڭ دا، كارىنىڭ دە ساناسىندا جاتتالعان ۇلاعاتتى سوزدەر.

قازاقتىڭ ءسۇت بەتىندەي قايماعى بار،

وزىندىك پاراساتتى بايلامى بار

باۋكەڭنىڭ ەرلىكتەرى ءوز الدىنا

ەلگە ايتقان ءار ءسوزىنىڭ ايعاعى بار

باتىر، باتىل، كەمەڭگەر، كەمەل بابام،

بولمايدى ەشقاشان دا تومەن باعاڭ

تالاي جىل، تالاي عاسىر وتسەداعى

ەرلىگىڭدى ۇمىتپاس كەلەر قوعام.

باۋكەڭنىڭ داڭقى، رۋحى وزىنە كەرەك ەمەس، ول بىزگە، ۇلتىمىزعا، كەلەر ۇرپاعىمىزعا كەرەك. باۋكەڭنىڭ داڭقىمەن، رۋحىمەن، دانا وسيەت سوزدەرىمەن تاربيەلەنگەن ۇرپاق وسال ۇرپاق بولمايتىنى ايدان انىق.

ماڭدايداعى ناركەسكەننىڭ ءوزىسىڭ

ەرلىگىڭمەن، ورلىگىڭمەن ءىرىسىڭ،

حالقىڭمەنەن بىرگەسىڭ سەن، جان اتا

ۇمىتىلمايدى ونەگەلى ۇلى ءىسىڭ

قورىتا ايتقاندا، باۋىرجانداي الىبىمىزدى ارداقتاي بىلەيىك، ۇلتىمىزعا ۇران بولعان ۇلى تۇلعامىزدى ۇلىقتاي بىلەيىك. تەك قانا قارا ءدۇرسىن سوزبەن ەمەس، باۋكەڭنىڭ اتىن دارىپتەيتىن يگى ىستەرمەن، تياناقتى تىرلىكتەرمەن دالەلدەۋگە تىرىسايىق.