قىتايدىڭ قۋاتى السىرەدى مە؟

استانا. قازاقپارات - شيرەك عاسىر توقتاۋسىز ءوسىم بەرگەن اجداھا ەلىنىڭ ەكونوميكاسى بىلتىردان بەرى باياۋلادى.

ءتىپتى بيىل 7 پايىزدىق كورسەتكىشكە دە جەتپەي قالادى دەگەن بولجام بار. ارينە، بولجامنىڭ وزەگىندە شىندىق جاتقانى انىق.

 ويتكەنى قىتاي قور بيرجاسىنداعى سەرگەلدەڭ، يۋاننىڭ دەۆالۆاتسياعا ۇشىراۋى، ەكسپورتپەن يمپورتتىڭ شەكتەلۋى، سىرتقا سالىناتىن ينۆەستيتسيانىڭ قىسقارۋى -  قىسقاسى اجداھا ەلى ەكونوميكاسىنىڭ الەۋەتى السىزدەنگەنىن كورسەتەدى. Lombard Street Research زەرتتەۋ- تالداۋ ورتالىعىنىڭ دەرەگىنە قارايتىن بولساق، سوڭعى جىلدا قىتايدان سىرتقا 800 ميلليارد دوللار كەتكەن. ءتىپتى سوڭعى توقساندا تاعى دا 224 ميلليارد دوللار سىرتقا جىلىستاپتى.

بۇل از قارجى ەمەس. قىتاي قانشا الپاۋىت دەسەك تە، ءار نارسەنىڭ وزىندىك شەگى بولسا كەرەك- ءتى. الداعى جاعداي قالاي بولماق؟ مۇنى اجداھا ەلىنىڭ ءوزى دە بولجاي الماي وتىر. التىن ۆاليۋتا قورى «4 تريلليون دوللار» دەپ ەسەپتەلگەنمەن، شىعىن ارتا بەرسە، قوردىڭ دا سارقىلار كەزى الىس ەمەس. وتكەن تامىز ايىندا قىتايدىڭ رەزەرۆتەگى قارجىسى 94 ميللياردقا كەمىگەن. بۇل سوڭعى ءۇش جىل ىشىندە بولماعان رەكوردتىق كورسەتكىش. ءقازىر قورداعى قالعان قارجىنىڭ جالپى كولەمى 3,557 تريلليون دوللار دەپ ەسەپتەلۋدە.

دەمەك، الەمدى تاڭداندىرعان قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ دا باسەڭدەۋ كەزى باستالدى. مۇنىڭ سوڭى نەگە سوقتىرۋى مۇمكىن؟ ارينە، قىتاي ەلىمەن ءىرى كەلىسىمشارت جاساسقان ەلدەرگە سالماق تۇسەرى حاق. ماسەلەن، اجداھا ەلى مۇشەسى بولىپ سانالاتىن بريكس توبى جاپا شەگۋى ىقتيمال. قازىردىڭ وزىندە رەسەي مەن قىتاي اراسىنداعى گاز كەلىسىمى توقىراي باستاعان. نەگە دەسەڭ، ەكونوميكاداعى قيىندىق قىتايدىڭ كوگىلدىر وتىندى از تۇتىنۋىنا الىپ كەلدى.

بۇل ءوز كەزەگىندە رەسەيلىك «گازپروم» مەن قىتايلىق CNPC كورپوراتسياسى اراسىندا قول جەتكىزىلگەن «التاي» گاز قۇبىرىنىڭ توقتاۋىنا اكەلىپ سوقتىردى. مۇنىڭ سالقىنى ەكى ەل اراسىندا 400 ميلليارد دوللارعا كەلىسىم جاسالعان «ءسىبىر كۇشى» گاز تاسىمالىنا دا ءتيۋى مۇمكىن.

قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ توقىراي باستاۋى ب ر ي ك س-تىڭ قۇرامىنداعى وزگە ەلدەرگە دە سوققى بولماق. سوڭعى ون جىلدا افريكا، لاتىن امەريكاسى، وڭتۇستىك شىعىس ازيا ەلدەرى، تاياۋ شىعىس مەملەكەتتەرىنە، سونداي- اق يران مەن ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىنا سالىنعان، ءالى دە سالىنۋى ءتيىس ينۆەستيتسيانىڭ كۇرت ازايۋىنا الىپ كەلمەك. ەگەر اسپاناستى ەلىنىڭ الەۋەتى كەمىپ، ەكونوميكاسى شاتقاياقتاي باستاسا، الەمدى جاڭا ءبىر داعدارىس قىسپاققا الادى دەي بەرۋگە بولادى. دەگەنمەن، بۇل پىكىرمەن كەلىسپەيتىندەر دە بار.

ولار «قىتاي -  الپاۋىت مەملەكەت. ونىمەن الەمنىڭ كەز كەلگەن ەلى ساناسادى. ويتكەنى بۇل ەل سوڭعى 20 جىلدا بارلىق سالا بويىنشا باس اينالدىراتىن تابىسقا جەتتى. ماسەلەن، ءى ج ءو 12,6 ەسەگە، ءوندىرىس 19 ەسەگە، ەكسپورتقا شىعارىلاتىن وندىرىستىك تاۋارلار 28 ەسەگە ارتقان. سىرتتان 1 تريلليون دوللاردان استام ينۆەستيتسيا تارتىلعان. الەمدەگى

ەڭ ءىرى 500 كورپوراتسيانىڭ 37 سى وسى ەلدە ورىن تەپكەن. سونداي- اق دۇنيەجۇزى بويىنشا ەڭ الىپ 50 تەڭىز پورتىنىڭ 17 سى وسى ەلدە» دەگەن ءۋاج ايتادى.

ال قىتايدىڭ سۇڭعىلا ساياساتىنان قورقاتىنداردىڭ پىكىرى وزگەشە. AB Marches كومپانياسىنىڭ پرەزيدەنتى انتۋان بريۋنە قىتاي قانداي دا ەلدىڭ فيزيكالىق اكتيۆتەرىنىڭ باسىم بولىگىن ساتىپ الىپ، ونى كەلەشەگىنەن ايىرىپ، قۇلدىراۋعا يتەرمەلەيدى دەپ ەسەپتەيدى. «قازىر قىتاي السىرەگەن ۆەنەسۋەلا، نيكاراگۋا، كۋبا، ارگەنتينا، گرەتسيا سياقتى مەملەكەتتەردىڭ ماڭايىن اينالشىقتاپ ءجۇر. ولار قۇلار قۇزدا تۇر، قارىزدارى بەلشەسىنەن اسقان، اكتيۆتەرسىز قالدى. سوندىقتان ولار وزدەرىنىڭ تاۋەلسىزدىكتەرىنەن باس تارتىپ، قانداي دا ۇلى دەرجاۆالارعا - قىتاي، رەسەي مەن ا ق ش- قا باس ءيۋى عانا قالدى. ءبىراق قىتايدىڭ قالتاسى كەڭ بولۋى سەبەپتى، ول ەلدەردى قىتاي ءوزىنىڭ گەوساياسي وربيتاسىنا تارتىپ الۋى قيىنعا سوقپايتىنى بەلگىلى».

بۇل دا ساراپشىلاردىڭ ويى. ال ەندى ەلىمىزدىڭ قىتايمەن قارىم- قاتىناسىنا كەلەتىن بولساق، سوڭعى ءۇش جىلدا 10 شاقتى قازاقستان- قىتايلىق جوبالار ىسكە اسىرىلدى. وندا لوگيكالىق ورتالىقتار، گاز قۇبىرلارى، كومىر وڭدەۋ دە بار. قىركۇيەكتىڭ باسىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ وسى ەلگە رەسمي ساپارى كەزىندە تاعى دا 25 ميلليارد دوللارلىق كەلىسىمشارتقا قول قويىلدى. سونداي- اق الداعى ۋاقىتتا اجداھا ەلى قازاقستانداعى 45 كاسىپورىندى قارجىلاندىرادى دەگەن دە اقپارات بار.

وسىدان- اق، كەلەشەكتە قىتاي ءبىزدىڭ ونەركاسىپتىك ساياساتىمىزعا ارالاسۋ مۇمكىندىگىن تەرىسكە شىعارۋعا بولمايتىن سياقتى. وسى جەردە قىتايدىڭ قازاقستاننىڭ ونەركاسىپ ساياساتىنا ارالاسۋى ءتۇبى ۇلكەن ءبىر قاتەرگە الىپ كەلمەي مە دەگەن وي تۋادى. «قازاقستان ەكونوميكاسىندا قىتايدىڭ ۇلەسى جەتەرلىك. ونى ەشكىم جاسىرمايدى. ونداعان ميلليارد دوللاردى قۇرايتىن كەلىسىمشارتتارىمىز بار. ءبىراق ودان نە جاماندىق كورىپ جاتىرمىز. ءبىز ءۇشىن ءقاۋىپتى نارسە - بەرىلگەن اقشانى توكپەي- شاشپاي جۇمساي بىلۋدە» دەيدى ساياساتتانۋشى ءازىمباي عالي.

دەگەنمەن، كەيبىر ساراپشىلار: «قىتاي وڭاي شاعىلار جاڭعاق ەمەس. بۇگىندە ەكونوميكالىق قۋاتى ا ق ش پەن بارابار ەل. اسكەري قۋاتى دا ولشەۋسىز وسۋدە. باتىسقا ۇقسامايتىن وزىندىك دامۋ جولى بار. وزگە ەلگە اگرەسسيا جاساۋعا قۇلىقتى ەمەس. عۇلاما كۋن-فۋ-تسزىنىڭ (كۇڭزىنىڭ - رەد.)«ءبىر عاسىردا ءبىر قادام العا جىلجى. سونىڭ ءوزى جەڭىس» دەگەن ساياساتتى ۇستانىپ وتىرعانى انىق.

قىتاي ءبىر وق شىعارماي- اق، 1991 -جىلى قيىر شىعىستاعى رەسەيدىڭ دامان ارالىن قايتارىپ الدى. ال قىرعىز ەلى تيان-شان تاۋىنداعى 12 شارشى شاقىرىمدى قىتايعا بەردى. سول سەكىلدى تاجىكستاندا شىعىس پاميردەگى 1000 شارشى شاقىرىمدى اجداھاعا «سىيلاۋعا» ءماجبۇر بولدى. وسىلايشا، قىتاي جان- جاعىنداعى ەلدەرمەن «ەسەپ ايىرىسۋدا». جالپى، «قىتاي ەكونوميكاسى السىرەدى دەگەن بوس ءسوز. قازىر ول ەل ساياساتتا جانە ەكونوميكادا رەفورما جاساۋدا. بۇل سودان تۋعان ىركىلىس. قىتاي ءوزىنىڭ قۋاتىن 2020 -جىلداردان باستاپ كورسەتە باستايدى. ناعىز قىتاي ەكسپانتسياسى سول كەزدە باستالادى» دەيدى. مۇمكىن.

سەيسەن امىربەك ۇلى

«ايقىن»