اساۋ بۇركىتتى جۋاسىتۋ

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قولعا تۇسكەن ءتۇز بۇركىتىنە ەڭ اۋەلى توماعا كيگىزىلىپ، اياقباۋ تاعىلادى. ەگەر ءتۇز قۇسى قىستا قولعا تۇسسە تاكاپپار دا، تاعى ءتۇز قۇسى ءىشقۇسالانىپ، كۇيىنىپ ءولىپ كەتپەسى ءۇشىن سىقپالاعان قار، مۇز بەرەدى، باسقا ماۋسىمدا سۋ جۇتقىزادى.

ويتكەنى قولعا تۇسكەن تاعى قۇس ادامنان زارەسى ۇشىپ، جەمساۋىنداعى جەمدى قورىتا الماي قالادى.

ءتۇز بۇركىتىن تەز جۋاسىتۋ ءۇشىن سۋعا سالىپ، كوڭگە اۋناتىپ، كوڭ شاشىپ، سابىندى سۋمەن جۋىپ قۇستىڭ تۇزدىك ءيىسىن كەتىرەدى. ال قۇسبەگىنىڭ ءوزى جاعىمسىز ءيىس- قوڭىستان اۋلاق بولماسا بۇركىت تە ونى قابىلدامايدى.

ونان سوڭ اساۋ قۇس ادامعا اياق سالىپ جارالاماس ءۇشىن بۇركىتتىڭ اياقتارىن جىڭىشكە قايىسپەن تۇساپ بايلاپ قويادى. وعان جىلى قاباق تانىتىپ، ادامنىڭ جاۋ ەمەس، دوس ەكەنىن «ۇقتىرادى». قۇسبەگى تاعى ءتۇز بۇركىتىنىڭ وقىس قىلىقتارى مەن قياڭقىلىعىنا اسقان توزىمدىلىك تانىتىپ، اشۋلانباۋى كەرەك. قۇسبەگى ءوزى دە قۇستان ءجون- جوسىقسىز قورقا بەرمەۋى كەرەك. سەبەبى ادامنىڭ قورىققانىن بۇركىت دەرەۋ سەزەتىن اسا سەزىمتال جانۋار. سوندىقتان دا ەرەسەك ءتۇز قۇسىن ۇيرەتۋدىڭ كەز كەلگەن كەزەڭىندە قۇسبەگى قولعا وتىرعىزعان كەزدە ادامنىڭ ءوزى جۇرەكتى، اقىلدى، بايقاعىش كەشىرىمدى، سەزىمتال جانە ءتوزىمدى بولۋ تالاپ ەتىلەدى.

بۇل ادىستەرگە كوندىكپەسە ىرعاققا وتىرعىزادى. كوبىندە ءتۇن ۋاقىتىندا اۋىل ادامدارىن جيناپ، ءان سالىپ، كۇي تارتقىزىپ، دۋىلداتىپ ۇيقىسىن الدىرىپ شارشاتادى. وڭدى- سولدى قوزعالعان، ويناقشىعان اتكەنشەك - ىرعاقتا جىعىلىپ قالماس ءۇشىن بۇركىت قارمانىپ، تىرتىسىپ وتىرادى دا اقىرىندا (اسقان اساۋلارى 3-4 كۇن وتكەندە) ۇيقىسى قاشىپ، سوڭىندا بولدىرىپ مەڭ- زەڭ بولىپ قالجىراعان كۇيگە تۇسەدى. وسىدان كەيىن- اق ادامعا ءۇيىر بولىپ جۋاسىپ، ىرىققا كونىپ، تىپىرلاپ، قارسىلاسۋىن ازايتادى. اۋشى قۇس وتە كەكشىل كەلەتىندىكتەن بۇركىتتىڭ ساۋساقتارىن تاراي اشىپ، شەڭگەلىن قىسىپ وتىرماۋعا داعدىلاندىرادى. قولعا ۇيرەتۋدىڭ قيمىل ارەكەتتەرىنە توزبەي سەمىزدىكتەن، اساۋلىقتان تۇتىگىپ قىزىلماي بولۋى ءتىپتى زارىعىپ ءولىپ كەتۋى مۇمكىن. وندايدا جەمساۋىنا تۇتىكپەن ازداعان سۋىق سۋ، قارا شاي قۇيادى نەمەسە مۇز جۇتقىزىپ، ءىشىن سالقىنداتىپ وتىرادى.

اساۋ، تەگى دەگدار قۇس ادام قولىنان ءتورت- بەس كۇن ءنار تاتپاسا، ساپتىاياقتىڭ ەرنەۋىنە ءبىر شەڭگەل قىزىل (ەت) قويسا، اش ەكەندىگى ويىنا ءتۇسىپ، جەلكە شۋداسى ءدۇرديىپ قۇرىلدايدى دا، ەتتى قاقشىپ جەيدى. ەگەر جەمەسە اياق باۋىنان باسىپ تۇرىپ، ۇستىنە اتشا ءمىنىپ، توپشىلارىن ەكى قولمەن باسىپ، وراق تۇمسىعىن جوعارى كوتەرىپ، اۋزىنا اشتىرادى دا، كومەيىنە بىرنەشە ءتۇيىر ەت تاستايدى.

وسىنداي ارەكەت امالداردى قولدانعان سوڭ ءبىرشاما جۋاسىپ، ارىنى قايتقان بۇركىتتىڭ اياعىنا باۋ تاعىپ، تۇعىرعا قوندىرىپ، جايلى ورىنعا بايلايدى.

باباقۇمار قينايات

«نامىس»