جاقىندا پاۆلوداردا تاريحي قۇپيالار اشىلماق
وندا ادامنىڭ قاڭقالارى مەن تۇرمىس زاتتارى تابىلدى. ماماندار ادام سۇيەكتەرىنە د ن ك ساراپتاماسىن جۇرگىزىپ، تولىق زەرتتەۋ جاساۋدا.
بۇل عاسىر جوباسى اتانعان «ورتالىق شىعىس» ترانزيتتىك جۇيەسىنىڭ نەگىزىندە سالىنىپ جاتقان پاۆلودار وڭىرىندەگى اۋقىمدى تاسجولدىڭ قۇرىلىسى. ءدال وسى اۋماقتاعى كەنجەكول اۋىلىنىڭ ماڭىندا ارحەولوگ عالىمدار وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن سەنساتسيالىق جاڭالىققا تاپ بولدى. ولار جول بويىنان قيماق- قىپشاق ءداۋىرىنىڭ كونە قورعانىن تاپتى. ءدال قازىر اتالعان اۋماقتى ارحەولوگتار قورشاۋعا الىپ، قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىر. ولاردىڭ ايتۋىنشا، ءدال وسى جەردەن ءالى دە بىرنەشە تاريحي ەسكەرتكىشتەر تابىلۋى مۇمكىن.
تيمۋر سماعۇلوۆ، ارحەولوگيالىق ورتالىقتىڭ جەتەكشىسى :
- تابىلعان ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىش عالىمدارعا ۇلكەن عىلىمي قىزىعۋشىلىق تۋعىزدى. بۇل جەردەن ءبىز كونە ءداۋىردىڭ ەرەكشە جادىگەرلەرىن كەزدەستىردىك. قازىر ءبىز ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ، كوپتەگەن قىزىقتى دەرەكتەردىڭ بەتىن اشپاقپىز.
قازبا جۇمىستارى بارىسىندا مۇندا كونە قورعاننان ادامنىڭ ەجەلگى زيراتتارى تابىلدى. سونىمەن قاتار ارحەولوگتار اتتىڭ سۇيەكتەرى مەن ابزەلدەرىن تاپقان. ال عالىمداردىڭ جۇرگىزگەن ساراپتاماسى بارىسىندا ونداعى ادامنىڭ باس سۇيەگىنەن حيرۋرگيالىق وتالاردىڭ ىزدەرى تابىلعان. وسىلايشا ارحەولوگ مامانداردىڭ ايتۋىنشا، قيماق قاناعاتىندا ەجەلدەن- اق مەديتسينا قاتتى دامىعان بولسا كەرەك. تابىلعان ادامنىڭ باس سۇيەگىندەگى وتا ىزدەرى وسىنىڭ ايقىن دالەلى بولا الادى.
تالعات ايلىبايەۆ، ارحەولوگيالىق ورتالىقتىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى - كەنجەكولدىڭ ماڭىندا تابىلعان زاتتاردىڭ ىشىندە ادام باس سۇيەگىنە جاڭا تريپوناتسيا جاسالعان بولاتىن. تريپوناتسيا دەگەن حيرۋرگيالىق جولمەن وپەراتسيا كەزىندە ادام ءتىرى قالعان. ودان كەيىن ءومىر سۇرگەن.
مۇنىڭ ءبارى ورتا عاسىرعا جاتادى. تاريحقا ۇڭىلسەك، ەركە ەرتىستىڭ بويىندا Ⅺعاسىردا قيماق قاناعاناتى بولعان. بۇل تۋرالى كوپتەگەن شەتەلدىك، وتاندىق عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرىندە جازىلعانى انىق. ال تابىلعان كونە قورعان عالىمداردىڭ عىلىمي جاڭالىق اشۋىنا سەبەپ بولىپ وتىر. ولاردىڭ ايتۋىنشا، ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىش تابىلعان كەنجەكول اۋىلىنىڭ ماڭىندا قيماق قاناعاتىنىڭ استاناسى بولۋى مۇمكىن. ت
يمۋر سماعۇلوۆ، ارحەولوگيالىق ورتالىقتىڭ جەتەكشىسى - ەرتىس وڭىرىندە قيماق قاعاناتىنىڭ بولعاندىعى تاريحتان بەلگىلى. ءبىز تاۋىپ جاتقان جادىگەرلەرگە قاراپ، قيماق مەملەكەتىنىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق جاعدايىنىڭ جاقسى بولعاندىعىن اڭعارۋعا بولادى.
كوپتەگەن تاريحي دەرەكتەردە ەرتىس ماڭىندا قيماق استاناسىنىڭ بولعاندىعى تۋرالى جازىلعان. سوندىقتان عالىمدار وعان ەشقانداي كۇمان كەلتىرمەيدى. قازىرگى ۋاقىتتا ارحەولوگتار تابىلعان جادىگەرلەردى زەرتتەپ، زەردەلەۋ ۇستىندە. ولارعا بۇل تۇرعىدا حيميالىق اناليز زەرتحاناسىنىنىڭ كومەگى ءتيىپ جاتىر.
ارحەولوگتاردىڭ قازبا جۇمىستارى بارىسىندا تاپقان تاريحي جادىگەرلەرى وسىناۋ حيميالىق اناليز زەرتحاناسىنا اكەلىنىپ تاپسىرىلادى. مۇندا تاريحي زاتتار حيميالىق جولمەن تازارتىلىپ، قايتا قالپىنا كەلتىرىلەدى. مىسالعا، مىنا اشەكەي كونە قورىمنان تابىلعان ات ابزەلى. ونى ماماندار حيميالىق ادىسپەن تازالاپ، ونىڭ التىننان جاسالعانىن انىقتاعان.
بيىلعى جاز ماۋسىمى پاۆلودارلىق ارحەولوگتار ءۇشىن تابىستى بولدى. ايتا كەتكەن ءجون، پاۆلوداردىڭ شارباقتى وڭىرىندە قىپشاق ۇلىسىنىڭ كوسەمى سۇلتانبەتتىڭ ۇرپاقتارى قانعوجا، بوپى، ارىنعازى سۇلتانداردىڭ جەرلەنۋى مۇمكىن ايماق تابىلعان بولاتىن. وسىنداعى كونە زيراتتى مارالدى كولىنىڭ سۋى شايىپ، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى اۋرە- سارساڭعا تۇسىرگەن ەدى. الايدا ارحەولوگتاردىڭ جەدەل ارەكەتىنىڭ ارقاسىندا قازىر اتالعان اۋماق نازارعا الىنىپ، وندا زەرتتەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر.
وسىلايشا پاۆلودارلىق عالىمدار الداعى ۋاقىتتا قيماق قاعاناتىنىڭ تاريحي سىرلارىن تولىقتاي اشۋعا قۇشتارلىق تانىتىپ وتىر. ولاردىڭ ايتۋىنشا، جاقىن ۋاقىتتا سان عاسىرلىق قۇپيالار بەلگىلى بولماق.
«حابار» تەلەارناسى