ءسۇيىنبايدىڭ ءا. قاستەيەۆ سالعان سۋرەتى سولتۇستىك قازاقستاندىق مۇراجايدان تابىلدى

استانا. قازاقپارات - جەتىسۋ اقىندارىنىڭ التىن دىڭگەگى، جامبىلدىڭ ءپىرى - ءسۇيىنباي ارون ۇلىنىڭ قازاق بەينەلەۋ ونەرىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى ءابىلحان قاستەيەۆ سالعان سۋرەتى سولتۇستىك قازاقستان وبلىستىق مۇراجايىنان تابىلدى.

بۇل تۋرالى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى «سيرەك سۋرەت رەسپۋبليكالىق ونەر مۋزەيىندە ەمەس، وبلىستىق مۇراجايدا تۇر» دەگەن ماقالاسىندا جازعان.

كوزى تىرىسىندە قازاق بەينەلەۋ ونەرىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى رەتىندە مويىندالعان ءابىلحان قاستەيەۆتىڭ تالانتىنا باس يمەيتىن جان كەمدە-كەم. ول ماسكەۋ قالاسىنداعى كرۋپسكايا اتىنداعى كوركەمسۋرەت ستۋدياسىندا وقىپ، ن. حلۋدوۆ، ي. برودسكي سەكىلدى ءبىلىمپازداردان ءدارىس العان. وسىلايشا تابيعي دارىنىن تەوريالىق جاعىنان تولىقتىرىپ، بەينەلەۋ ونەرىنىڭ قىر-سىرىن تەرەڭ مەڭگەرىپ شىققان. كەسكىندەمە، گرافيكا جانرلارى بويىنشا ءبىر مىڭنان استام كوركەم دۇنيەلەر قالدىرىپ، وزىندىك قولتاڭباسىمەن دارالانعان. ونىڭ مەملەكەتتىك ونەر مۇراجايىنىڭ التىن قورىندا ساقتاۋلى جامبىل جابايەۆ، اباي قۇنانبايەۆ، امانگەلدى يمانوۆ، شوقان ءۋاليحانوۆ، كەنەسارى قاسىموۆ سەكىلدى قازاق حالقىنىڭ ءبىرتۋار ۇلدارى جايلى پولوتنولارى شەديەۆرلەر گالەرەياسىنا قوسىلادى. وسىلاردىڭ اراسىندا ءجۇز جاساعان جامبىل: «مەنىڭ ءپىرىم -ءسۇيىنباي، ءسوز سويلەمەن سىيىنباي»، دەپ قاناتتى ءسوز ارناعان، مۇحتار اۋەزوۆ: «جەتىسۋ اقىندارىنىڭ التىن دىڭگەگى»، دەپ باعالاعان، ەلدىكتى، ەرلىكتى، بىرلىكتى جىرلاپ وتكەن اتاقتى اقىن ءسۇيىنباي ارون ۇلىنىڭ حالىقتىق بولمىسىن ءتۇپ نۇسقاعا ۇقساستىرىپ بۇگىنگى شىندىقپەن بەدەرلەۋى ايگىلى سۋرەتشىنىڭ ەپيكالىق قارىم-قابىلەتىن ايعاقتاسا كەرەك.

ەندى نەگىزگى اڭگىمەگە ورالايىق. ءبىزدى قىزىقتىرعانى وسى پورترەتتىڭ سولتۇستىك قازاقستان وبلىستىق بەينەلەۋ ونەرى مۇراجايىندا ساقتالۋى بولدى. ونىڭ كەلۋ «تاريحىن» مەكەمەنىڭ قىزمەتكەرى جىبەك جۇزەنوۆا ايتىپ بەردى.

 - قازاقستاننىڭ حالىق سۋرەتشىسىنىڭ ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ كوسەمى امانگەلدى يمانوۆتىڭ پورترەتىن قالاي سالعانى جايلى اڭىزعا بەرگىسىز اڭگىمەلەر كوپ. جۇرتتىڭ ەسىندە قالعان باتىردى سالۋ ءۇشىن تورعاي ەلىن بىرنەشە اي بويى ارالاپ، دەرەكتەر جيناعان. كوزكورگەن زامانداستارىمەن كەزدەسكەن. ابايدىڭ بەينەسىن كەسكىندەگەندە شىڭعىستاۋعا بىرنەشە مارتە بارعان. ول جايىندا بيىل «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە جاريالانعان «قاستەيەۆتىڭ بەيمالىم تۋىندىسى» ماقالاسىندا سەمەيدەگى اباي مۇراجايى ديرەكتورىنىڭ عىلىمي جۇمىستار جونىندەگى ورىنباسارى مەيرامگۇل قايرامبايەۆا جاقسى بايانداعان.

ءسۇيىنباي ارون ۇلى سىندى شەشەندىگىمەن، جىرشىلىعىمەن، قايراتكەرلىگىمەن اتى شىققان ايتۋلى جاننىڭ پورترەتىنىڭ  قىزىلجار وڭىرىندە ساقتالعانىن سولتۇستىك قازاقستاندىقتار ماقتانىش ەتەدى. مۇندا ءا. قاستەيەۆتىڭ 5 كەسكىندەمە جانە 3 گرافيكا تۋىندىلارى قويىلعان.

جامبىلدىڭ ۇستازىنىڭ سۋرەتى 1972-جىلى سالىنعان. ⅩⅨ عاسىردا جەتىسۋ وڭىرىندە ءومىر سۇرگەن اقىننىڭ فوتوسۋرەتى بولماعاندىقتان كەسكىن-كەلبەتىن ونىڭ ۇرپاقتارىنىڭ ايتۋىمەن اينىتپاي كەلتىرگەن. ول تۋرالى سۋرەتشى 1972-جىلدىڭ 23- ماۋسىمىندا «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە جارىق كورگەن «ءسۇيىنبايدىڭ سۋرەتى» اتتى ماقالاسىندا: «الاتاۋداي اقيىق اقىننىڭ سۋرەت بەينەسىن جاساۋمەن شۇعىلدانعانىما، مىنە، جىلدان استى. اقىننىڭ ءومىرى مەن تۆورچەستۆوسىنا قاتىستى دەرەكتەردىڭ بارىمەن تۇگەلدەي دەرلىك تانىستىم. ءسۇيىنبايدىڭ فوتوپورترەتى جوق. سوندىقتان بۇدان 80 جىل بۇرىن ءومىر سۇرگەن اتاقتى ادامنىڭ قاس-قاباعى، ماڭدايى، كوزى، مۇرىن ءبىتىسى، ەرىن، جاق، يەك، تاعى باسقا اناتوميالىق كەسكىندەرى قانداي ەدى دەگەن سۇراقتارعا جەكە-جەكە انكەتالىق انىقتامالار الدىن الا بەرىلدى. سودان سوڭ ولاردىڭ بارلىعى ءبىرتۇتاس كۇيگە كەلتىرىلدى»، - دەپ شىعارماشىلىق لابوراتورياسى جايلى اقپارات بەرەدى.

ىزدەنۋ كەزىندە نەمەرە قىزى ۇكىجان سىپاتايەۆا مەن اتالاسى مىرزاباي ساتايەۆپەن اقىلداسقانىن، اقىننىڭ بەت-الپەتى، ءپىشىن-كەلبەتى نەمەرە ۇلى - توعىزباي مالىبايەۆقا كەلەتىنىن، ونىڭ دا فوتوسۋرەتىن جان-جاقتى زەرتتەگەنىن، وزگە دە تۋعان-تۋىستارىنىڭ كەسكىن-كەلبەتىن نازاردان تىس قالدىرماعانىن، وتباسىلىق ورتاق بەلگىلەرىن انىقتاعانىن تىلگە تيەك ەتەدى. قىلقالام يەسىنىڭ باستاعان ءىسىن قاشان اياقتاعانشا جۇمىس ورنىنان تۇرمايتىن ادەتى بولعان. سوڭعى نۇكتەسى قويىلىپ، بوياۋى كەپپەگەن پورترەتتى اقىننىڭ تۋعان-تۋىستارىنا كورسەتكەندە ۇكىجان سىپاتايەۆا: «ءسۇيىنبايدىڭ كەسكىن- كەلبەتىنە ءدال كەلەدى. مەن وسى بەينەنى ءسۇيىنباي دەپ تانيمىن»، دەپ جىلاپ جىبەرسە كەرەك. اقىننىڭ زور ىزدەنىسپەن دۇنيەگە كەلگەن ءتۇپ نۇسقالىق پورترەتىنىڭ وبلىسىمىزدا ساقتالۋى ابىروي ەكەنى تالاسسىز. وسىنداعى «جوڭعار تاۋلارى» (1965-جىلى)، «سۇدىگەر جىرتۋ» (1961-جىلى )، «جايلاۋدا»، «كولحوز قىرمانى»، «الماتى وزەنىنىڭ كورىنىسى» جانە «ناتيۋرمورت» (1961-جىلى )، «ا. ايتيلەنوۆتىڭ پورترەتى» (1951-جىلى ) اتتى كارتينالارى دا مۇراجايدىڭ جاۋھارىنا اينالعان.

ج. جۇزەنوۆانىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا وبلىستىق بەينەلەۋ ونەرى مۇراجايلارىنىڭ قورىن الماتى مەن ماسكەۋ قالالارىنىڭ سۋرەتشىلەر وداعى جاساقتاپ وتىرعان. سول كەزدە جەرگىلىكتى مۇراجاي قازاقستاننىڭ عانا ەمەس، وزگە ەلدەردىڭ دە بەلگىلى سۋرەتشىلەرىنىڭ تۋىندىلارىمەن تولىققان.

بۇل ءداستۇر ەلىمىز ەگەمەندىك العانعا دەيىن جالعاسقان. «ءسۇيىنباي» پورترەتى جانە جوعارىدا اتى اتالعان كارتينالاردى پەتروپاۆل قالاسىنا وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارى قازاق ك س ر سۋرەتشىلەر وداعى جانە كوركەمونەر كورمەلەرى باسشىلىعى امالسىزدان جىبەرگەن. قارجىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن وسىنداي قادامعا بارىپ، جەر-جەرلەرگە تاراتقان. بۇل سۋرەتتىڭ تاريحى مۇنىمەن اياقتالمايدى.

تاۋەلسىزدىك سالتانات قۇرعاننان كەيىن كارتينانىڭ ەكىنشى تىنىسى اشىلدى دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. كوك بايراعىمىز جەلبىرەپ، ۇلتتىق ۆاليۋتا -تەڭگەمىز اينالىمعا شىقتى. 1993-جىلى 15- قاراشادا اينالىمعا شىققان تەڭگەنىڭ العاشقى نۇسقاسىنداعى 3 تەڭگەدە ءسۇيىنبايدىڭ پورترەتى بەدەرلەنگەن. بانكنوت جاسىل- سۇر ءتۇستى. ونىڭ وڭ جاعىندا حالىق اقىنى ءسۇيىنبايدىڭ پورترەتى ورنالاسقان. بۇل دا بولسا، ءا. قاستەيەۆتىڭ قىلقالامىنان تۋعان سۋرەتتىڭ تاريحي ماڭىزىن كورسەتسە كەرەك، - دەدى ءسوزىنىڭ سوڭىندا مۇراجاي قىزمەتكەرى.