ريزابەك نۇسىپبەك ۇلى. اتامەكەنگە اتباسىن تىرەگەن جاستار ەرتەڭگى باقىتتى ۇرپاقتىڭ باستاۋى
اۋىلدىڭ ءبىر شەتىندە تاۋ سۋلارىنان باستاۋ الاتىن ءمولدىر شىڭگىل وزەنى، ەندى ءبىر شەتىندە موڭعول جەرىنەن كەلەتىن بۇلعىن وزەنى اعادى. ەكى وزەن ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ءسال تومەن جاعىنان بارىپ قوسىلىپ، ارناسى ونان ءارى كەڭەيىپ، بۋىرقانىپ ۇلكەن وزەنگە اينالىپ كەتەدى. سول ۇشىندە ءبىزدىڭ اۋىلدى «قۇيعان» دەپ تە اتايتىن. شىڭگىل وزەنى ءموپ- ءمولدىر بولسا، بۇلعىن وزەنى اقجال تولقىندارمەن سۇرلانىپ جاتاتىن. ەكى وزەن قوسىلعاننان كەيىن دە ءبىراز جەرگە دەيىن تولىق ارالاسىپ كەتە الماي ءوز تابيعاتتارىن ساقتاپ، قاتارلاسا اعاتىن. ءمولدىر وزەن مولدىرلىگىنەن ايىرىلعىسى كەلمەگەنىمەن، بىرتىندەپ تاعدىرىنا مويىنسال بولىپ، بۇلعىن وزەنىنىڭ اقجال تولقىندارىمەن ارالاسىپ كەتەدى.. . بۇل وزەندەر ماعان ءومىر جولىن ەلەستەتەدى . تاعدىرىڭدى سۇيرەگەن ءومىر وزەنى تالاي ادامدار مەن ءار - ءتۇرلى ورتامەن جولىقتىرادى. بويىڭداعى ءسابي كۇنىڭنەن قالىپتاسقان مولدىرلىك، تازالىق جاقسىلىعى مەن جاماندىعى قاتار جۇرەتىن قاتىگەز قوعامنىڭ قۋلىعى مەن سۇمدىعىنان بىرتىندەپ كىرلەي باستايتىن سەكىلدى. وسىندايدا ساناڭدى سەلت ەتىزىپ سىلكىپ الار سەرگەكتىگىڭ بولماسا، جۇرەگىڭدى سۋارىپ، تازارتىپ وتىرار يمان نۇرى بولماسا بۇلىڭعىر قوعامعا ءسىڭپ جوعالىپ كەتەرىڭ ءسوزسىز. سول ءۇشىن دە اباي اتامىز ايتقانداي ءوز وزىڭنەن ەسەپ الىپ جۇرگەنىنڭ ابزال...
توبەسى كوك تىرەگەن سۇلۋباي شوقىسىمەن يىق تىرەسكەن تاۋلار اۋىلىمىزدى قورشاپ تۇراتىن. تاۋدىڭ تۇبىندە ءموپ- ءمولدىر وزەن اعىپ جاتىر. جاعالاي وسكەن نۋ ورمان وزگەشە كوركەمدىك سىيلايدى. ءار كۇنى اعارىپ اتقان تاڭ ساۋلەسى ءبىرىنشى بولىپ وسى سۇلۋباي شوقىسىنىڭ ماڭدايىن سۇيەتىن. كۇن كوتەرىلە كەلە ءمولدىر شىڭگىل وزەنىنە شۋاعىن توگىپ، ءبىزدىڭ ۇيگە قاراي جىلجيتىن. كەشتە كۇن وسى بيىك تاۋدىڭ ارقاسىنا قاراي اۋناپ بارىپ باتادى. كۇن ەڭكەيگەن سايىن كوز الدىمدا بۇل اسقار تاۋ ونان ارى بيىكتەپ، باتىردىڭ تۇلعاسىنداي اسقاقتاي بەرەتىن. مەن ءار كۇنى وسى سۇلۋ كورنىستىڭ كۋاسى بولىپ ءوستىم. «تاۋ بالاسى تاۋعا قاراپ وسەدى» دەمەكشى، وسى الىپ تاۋعا قاراپ بيىك مۇرات، اسقاق ارمان ارقالايتىنمىن. ءمولدىر وزەن، نۋ ورمانعا قاراپ ەلجىرەگەن تابيعات انانىڭ مەيرىمىن سەزىنەتىنمىن. قانشاما قارلى بورانداردا ەڭسەلى تاۋلار وسى اۋىلعا قورعان بولىپ، جەل وتىندە ءالى كۇنگە قاسقايىپ تۇر. سىلدىراپ اققان ءموپ- ءمولدىر شىڭگىل وزەنى دە تۋعان اۋىلىمنىڭ توسىندە جاعاسىن جاسىل كىلەمگە بولەپ، انانىڭ مەيىرىمىندەي جەر بەتىنە ءنار بەرىپ اعىپ جاتىر. قازاق ەجەلدەن تابيعاتتىڭ اجىراماس بولشەگىندەي بىتە قايناسىپ وسكەن عوي. اتا- انامنىڭ بويىندا وسى ۇلى تابيعاتتىڭ اسقارلىعى، ءمولدىر تازالىعى مەنمۇندالاپ تۇرادى.
مەن اكەمدى سول سۇلۋباي شوقىسىنا ۇقساتسام، انامدى باۋرايىنداعى وسى ءموپ- ءمولدىر شىڭگىل وزەنىنە ۇقساتامىن. اتا- بابالارىمىز «اكە - اسقار تاۋ، انا - ءمولدىر بۇلاق» دەپ وسىندايدا ايتسا كەرەك. اكەمىز جۇرەگىمىزدە ەرەكشە اسقار، ماڭگى بيىك تۇلعا بولىپ قالىپتاستى. ال، انامىز مەيىرىمى ماڭگى سارقىلمايتىن ءمولدىر الەم. مەن اكەنىڭ قورمالدىعىن سەزىنىپ، انامنىڭ مەيىرىمىنە شومىلىپ، اعا- باۋىردىڭ، اپكە- قارىنداستىڭ باۋىرمالدىعىن كورىپ ءوستىم. جالپى، تۋىستىق سۇيىسپەنشىلىكتىڭ ادامعا سىيلايتىن ءلاززاتىن سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ قيىن.
مەن ورتا مەكتەپتە وقىپ جۇرگەنىمدە قازاقستان تۋرالى اڭگىمەلەردى ءجيى ەستي باستادىم. قازاق ەلى جايلى اقپاراتتارعا ۇنەمى قۇلاق ءتۇرىپ، ول جاقتاعى وقۋ ورىندارى تۋرالى مالىمەتتەردى ىزدەدىم. قولىما تۇسكەن قازاق اقىن- جازۋشىلارىنىڭ كىتاپتارىن جاتا- جاستانا وقىيتىن ەدىم. جوعارى ءبىلىمدى قازاقستاننان السام دەگەن وي مەنىڭ كوكەيىمنەن كەتپەي قويدى. وتباسىمىزدا قازاقستانعا كوشۋ نەمەسە ءبىزدى اتا- جۇرتقا جەتكىزىپ، سول جاقتان وقىتۋ تۋرالى ءجيى كەڭەس بولاتىن. اتا- انامىز: «اتامەكەنگە وتباسىمىزبەن ءبىرجولا قونىس اۋدارا الماساق تا، بالالاردىڭ بىرەۋىن بولسادا سولاي جىبەرەيىك. قازاق ەلىندە ءوسىپ، ءونسىن»، - دەيتىن.
وسىلاي اتاجۇرتتى ارمانداپ جۇرگەنىمدە مەنىڭ قازاقستانعا كەلىپ وقۋىما اكەمنىڭ ءىنىسى ورىنبەك بەگاسىل ۇلى قولداۋ كورسەتىپ، اق جول تىلەپ اتتاندىرىپ سالدى. ءسويتىپ 2004 -جىلدىڭ كوكتەمىندە ءبىر اۋلەتتىڭ ءۇمىتىن ارقالاپ قازاق ەلىنە ات باسىن بۇردىم. ارينە، تۋىپ وسكەن جەر، قۇلىن- تايداي تەبىسىپ بىرگە وسكەن دوستار، اعا- باۋىر تۋىستاردى قيىپ كەتۋ كىمگە دە بولسا وڭاي بولماسى انىق. ءبىراق، اتامەكەنگە دەگەن ارمان، ساعىنىش ءبارىن ۇمىتتىردى...
«ولەڭ دەگەن تۋمايدى جايشىلىقتا، ولەڭ دەگەن تۋلايدى قايشىلىقتا» دەگەندەي، اۋىلدان اتتانىپ بارا جاتىپ، مىنا ءبىر ولەڭ جولدارىن جازعانىم ءالى ەسىمدە. بۇل تۋعان جەرگە دەگەن قيماستىق پەن اتاجۇرتقا جەتسەم دەگەن ارماننىڭ اسەرى بولسا كەرەك...
كەتىپ بارام تۋعان جەردەن الىستاپ،
الىس قالدى قيماس دوستار، تانىس باق.
ارمان قۋىپ كەتىپ بارام ەلىمە،
تاعدىرىمدى تاڭىرىمە تابىستاپ.
اسقار تاۋىم، قوش بول، تۋعان اتا- انام،
ۇزاق ءومىر، قۋات بەرسىن جاساعان.
ۇكىلەگەن ۇمىتىڭنەن شىعارمىن،
كورە الماستار وق اتپاسا تاسادان.
ال، امان بول - مەنىڭ سىرلاس دوستارىم،
ءارقاشان دا اشىق بولسىن اسپانىڭ.
ماعان دەگەن سەنىمنەن اداسپاڭدار ،
ءبىر كۇن، بالكىم، جارىق ەتەدى اسپانىم.
قوش بول مەنىڭ قاسيەتتى كەڭ ولكەم.
قازاعىمنىڭ ۇلى بولام مەن ەرتەڭ.
اباي، ساكەن، ماعجان تۋعان مەكەننىڭ.
ارمانىم نە، مەرەيىنە بولەنسەم؟ !
تۋعان جۇرتىم قاتىگەز مەنى دەمە سەن.
كەشەگى وتكەن كەر زامانعا ەگەسەم.
تۋعان ولكە قيىپ سەنى كەتەم بە،
قارا شاڭىراعىم - قازاقستان دەمەسەم!
مىنە، بۇل ناعىز جالىنداپ تۇرعان جيىرما جاسقا جەتە قويماعان كەز ەدى. اتامەكەنگە دەگەن ساعىنىش، تۋعان جەرگە دەگەن قيماستىق سەزىمدەردىڭ ءبىر- بىرىمەن ارپالىسىنا ءوز- ءوزىم بوپ ازاماتتىق شەشىم شىعارىپ، بولاشاق جولىمدى تاڭداعان سىندارى ساتتەردىڭ ءبىرى ەدى...
اتاجۇرتتى اڭساعان جۇرەك اداستىرماي ەلگە جەتكىزدى. «الماتى - ارمان قالا، كوك جاسىل ورمان قالا، ماڭگى وت بوپ جانعان قالا، الماتىم جۇرەگىمدە...» ، دەگەن اۋەنمەن قۇلاعىمدا سان مىڭ رەت قايتالانىپ، سانامىزدا اڭىز بولعان الماتى قالاسىنا كەلدىم. مۇلدە باسقا الەم. ءار جەردەن ەركىندىكتىڭ سيمۆولىنداي جەلبىرەگەن اسپان تۇستەس كوكبايراق كوزگە وتتاي باسىلادى. باسىنان قار كەتپەس اقباستى الاتاۋ، اقىن- جازۋشىلاردىڭ، باتىرلادىڭ اتىمەن اتالعان كوشەلەر ءبارى- ءبارى قاتتى جىلى سەزىلدى. العاشقى سەزىم، اساۋ كوڭىل ءبارىن كورسەم، ءبارىن بىلسەم دەگەن كوڭىل- كۇي.. .
تامىرىندا تازا قازاق قانى بار،
جىگەرى بار، نامىسى بار، ارى بار.
قانى تارتىپ كەلدى، مىنە، ءبىر ۇلىڭ،
قارسى ال، ەلىم، ۇرپاعىڭدى تانىپ ال.
بۇل مەنىڭ اتامەكەنگە كەلگەن العاشقى تەبىرەنىستەردەن تۋعان ولەڭ جولدارى ەدى.
ەڭ الدىمەن الماتىداعى جوعارى وقۋ ورىندارىمەن تانىستىم. قۇجاتتارىمدى رەتتەدىم، ول كۇندەر قىزىعى مەن شىجىعى مول كۇندەر ەدى. جاڭا ورتاعا ۇيلەسۋ، ورىن تەۋىپ ورنالاسۋ، ءبارى وڭايعا تۇسكەن جوق. مەن كەلگەن سول 2003-2004 -جىلدارى وقۋ ماقساتىمەن قازاقستانعا كەلگەن جاستاردىڭ قاتارى كوپ بولدى. ءبىر ويلاسام اتامەكەنگە ات باسىن تىرەگەن ءبىز قاتارلى ءبىر ۇرپاق ءارى قيىنشىلىق كورگەن، ءارى باقىتتى جاندار. ولاي دەيتىنىم، تۋعان جەرىنەن اتا- اناسىنان الىستاپ، جات جەردە جاڭا ءبىر تىرلىكتى باستاۋ اركىمدەر ءۇشىن وڭايعا تۇسپەدى.
سول كەزەڭدە شەتەلدەن كەلگەن قانداستار ءۇشىن ارنايى قاراستىرىلعان دايىندىق فاكۋلتەتىنە ءتۇسىپ، جوعارى مەكتەپكە ەمتيحان تاپسىرۋ ءۇشىن نەشەمىڭداعان ورىمدەي جاس الماتىنىڭ ءار تۇكپىرىندە پاتەر جالداپ كۇن كوردى. تۋىسى بارى - تۋىسىن، تانىسى بارى - تانىسىن پانالادى. ءبىر قاتارى وسىلاي قينالا ءجۇرىپ، مەملەكەت گرانتىمەن ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى. ال وقۋعا تۇسە الماعاندارى جەكە كاسىپكەرلىكپەن اينالىسىپ، بيزنەسىن دوڭگەلەتىپ كەتتى.
مەن ءوزىمنىڭ العا قويعان ماقساتىمدا بەرىك تۇرىپ، ءار كۇنىمدى بوس جىبەرمەۋگە تىرىسىپ، دايىندالىپ، ۋنيۆەرسيتەتكە ەمتيحان تاپسىردىم. باعىما وراي، تاڭداعان وقۋىما ءتۇستىم. ءسويتىپ، ەل ارمانداعان سارىارقانىڭ تورىندەگى، ەركە ەسىلدىڭ جاعاسىندا ورىن تەپكەن، تالايلار ءبىر كورۋدى ارمانداعان استانا قالاسىنان ءبىلىم الىپ، جۇمىسقا ورنالاستىم. بۇگىندە 95 جىلدىق تاريحى بار قازاقپارات حالىقارالىق اقپاراتتىق اگەنتتىگىندە قىزمەت ەتىپ جاتىرمىن. اقپارات سالاسىندا تاجىريبەسى مول ءبىلىمدى اعا- اپالاردان ۇيرەنىپ، بىلىكتىلىگىمدى شىڭداۋعا، وسى سالاعا وزىمدىك ۇلەسىمدى قوسۋعا تالپىنىپ كەلەمىن.
كوز الدىمدا قازاقتىڭ ەلورداسى - جاس قالامىز كۇننەن- كۇنگە تۇرلەنىپ، دامىپ كەلەدى. دابىرالى تويلاعان تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعى، استانانىڭ 10 جىلدىعى سەكىلدى ۇلكەن- ۇلكەن مەرەيتويلاردىڭ كۋاسى بولدىم. كۇللى الەم كوز تىككەن قازاق ەلىنىڭ، رۋحىڭدى تاسىتاتىن اسكەري پاراتىن ءوز كوزىمىزبەن كورۋ باقىتىنا يە بولدىم. قاسيەتتى وتانىم - قازاقستاننىڭ ءار سالاداعى جەتىستىكتەرىنە بىرگە قۋانىپ كەلەمىن. ءار ۋاقىتتا ۇلتىمنىڭ بۇگىنگى كۇنىنە شۇكىرلىك ەتىپ، ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى باياندى بولۋىن شىن جۇرەكتەن تىلەيمىن.
ءومىر بولعان سوڭ قىزىعى مەن قىيىندىعى قاتار جۇرەتىنى بەلگىلى. ءبىر بىلەرىم - اتامەكەنىم قازاقستاندا تۋماسام دا، مەنىڭ ۇرپاعىم قاسيەتتى قازاق ەلىندە تۋىپ- ءوسىپ، وسى توپىراقتا ارمانىنا قول سوزادى. ۇرپاعىم دەپ ءومىر سۇرەتىن ۇلتىمىز ءۇشىن - بۇدان ارتىق قانداي قۋانىش بولۋعا ءتيىس. ءبىر ۇرپاق باقىتتى ءومىر كەشىپ، مامىق جاستانىپ، تال بەسىكتە تەربەلۋى ءۇشىن، ءبىر ۇرپاقتىڭ قيىن كۇندەر كەشىپ، تاس توسەنىپ، اعاش جاستانۋى زاڭدىلىق. ءبىز بولاشاق باقىتتى ۇرپاقتىڭ باستاۋىمىز. بىزدەردى اتا- انامىز اۋلەتىمىزدىڭ جالعاسى قازاق جەرىندە ءوربىسىن، تامىرىن جايسىن دەپ جىبەردى. سول ءۇشىن بارلىق ىسكە بەلسەنە ارالاسىپ، قازاق ەلىنە ءبىر كىسىلىك ۇلەسىمىزدى قوسۋدى قاسيەتتى بورىشىمىز دەپ سانايمىن.
قازاق ەلىندە بولاشاق جارىمدى جولىقتىرىپ، وتباسىلى بولدىم. قازىر ەكى بالانىڭ اكەسىمىن، اتا- انام ارمانداعان سول اۋلەتتىڭ ۇرپاعى قازاق جەرىندە ەرجەتىپ كەلەدى. تاۋەلسىز ەلدە ءوسىپ كەلە جاتقان سابيلەرىمنىڭ شات كۇلكىسىنىڭ الدىندا وتكەن كۇندەردىڭ قىيىندىعى تۇككە تۇرعىسىز ەكەن. تاۋەلسىز ەلدىڭ ارايلاپ اتقان تاڭىن كورىپ، شاپاعىنا بولەنۋ قانداي عانيبەت. سەزىنە بىلگەن جانعا بۇدان ارتىق باقىت بولماس.
ريزابەك نۇسىپبەك ۇلى