كورەرمەنگە «دەشتى- قىپشاق: قۇپيا بەلگىلەر» اتتى دەرەكتى فيلم جول تارتتى - فوتو
ق ر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ باستاماسىمەن تۇسىرىلگەن فيلمنىڭ سسەناري اۆتورى ءارى جوبا رەجيسسەرى - باقىت قايىربەكوۆ.
«ءبىزدىڭ فيلمدە قىپشاق ءتىلىنىڭ 14 - عاسىرداعى داۋىرلەگەن تۇسىنان وتە كوپ ماعلۇمات بەرەدى. مىسالى، يتاليادا قولجازبا تابىلدى، وندا ۆەنەتسيا كوپەسىنىڭ بالاسىنا جازعانى بار:
«ساۋداعا شىقپاس بۇرىن، ۇزاق جولعا دايىندالۋىڭ كەرەك. سوندىقتان قارا تەڭىزدەن ءوتۋ ءۇشىن پارسى ءتىلىن عانا ەمەس، ۇلى جىبەك جولىنا ءتۇسۋ ءۇشىن دەشتى قىپشاق ەلىنىڭ ۇلكەن اۋماعىنان وتەسىزدەر جانە قىپشاق ءتىلىن مەڭگەرۋلەرىڭ قاجەت» دەيدى.
فيلمدى ءتۇسىرۋ بارىسىندا ارمەنياعا باردىق. وندا دا ارمەنيالىق قارىپتە، ءبىراق قىپشاق تىلىندە جازىلعان دۇنيەلەر تابىلدى. كەيىن ءبىز يتالياعا، ۆەنەتسياعا جول تارتتىق. وندا قىپشاق جازۋىنىڭ ەڭ ءىرى ەسكەرتكىشى، قۇندى دۇنيەسى «كودەكس كۋمانيكۋس» ساقتاۋلى جاتىر. ول كىتاپ وركەندەۋ ءداۋىرىنىڭ ۇلى اقىنى فرانچەسكو پەتراركاعا تيەسىلى بولعان»، - دەيدى ب. قايىربەكوۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، پەتراركا قالا ەسەبىنەن كۇن كورۋ ءۇشىن وسى كىتاپتى قالا اكىمشىلىگىنە سىيعا تارتقان جانە ول پەتراركانى كوز جۇمعانعا دەيىن قاراجاتپەن قامتاماسىز ەتكەن.
«قىپشاق تىلىنەن تىكەلەي قازاق ءتىلى تاراپ وتىر. ول بۇگىنگى اعىلشىن ءتىلىنىڭ تانىمالدىلىعىمەن بىردەي بولاتىن. قىپشاق ءتىلى مادەنيەتتەردى جالعايتىن حالىقارالىق ءتىل رەتىندە سانالاتىن»، - دەيدى رەجيسسەر.
قىپشاق تايپالارى وڭتۇستىك جانە باتىس قازاقستان، پوۆولجە، كاۆكاز جانە قارا تەڭىز جاعالاۋى اۋماقتارىن مەكەن ەتە باستاعان. ورىس حالقىنا ولار پولوۆەتستەر (قىپشاقتار) دەگەن اتپەن بەلگىلى بولدى. شىڭعىس حان شاپقىنشىلىعىنا دەيىن التاي مەن ەدىل اۋماعىندا تۋىسقان تۇركى حالىقتارىنىڭ بىرىگۋ پروتسەسسى ءجۇرىپ جاتتى. بۇل پروتسەسس قازاق حالقىنىڭ حالىق رەتىندە قالىپتاسۋىنا سەبەپشى بولدى دەيدى تاريحشىلار.
فيلم وسى كەزەڭدى قامتىعان. وندا قازاق حالقىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحى، ەتنوگەنەزدىڭ پايدا بولۋى، ۇلتتى قۇراعان تايپالار جايىندا كەڭىنەن باياندالادى.