سايرام شايقاسىنىڭ باتىرلارى ۇمىتىلماسا ەكەن
كوپتى كورگەن شەجىرە قارت ارعى- بەرگى تاريحتى قوزعاي وتىرىپ، تاۋكە حان تۇسىندا جويقىن جوڭعار شاپقىنشىلىعىنىڭ العاشقى ارىنىن باسقان، ءۇش جىل بويى ونىڭ جۇتقىنشاعىنا سۇيەك بولىپ قادالعان سايرام سوعىسىنىڭ ەل جادىندا ەلەۋسىزدەۋ قالىپ كەلە جاتقانىنا قىنجىلىس ءبىلدىردى.
سوناۋ ءيت ارقاسى قياننان ەكى مىڭ شاقىرىم جول ءجۇرىپ، 17 مىڭ قولمەن سايرام قالاسىن قورعاۋعا قاتىسقان اكەلى- بالالى شەكتى تىلەۋ باتىر مەن جولدى اياق باتىر تۋرالى، سول قالىڭ اسكەردىڭ ون ءبىر مىڭى اتامەكەنى ءۇشىن جوڭعارلارعا قارسى كەسكىلەسكەن شايقاستا قازا تاپقانىن ايتىپ بەردى.
«ءبىز بۇل شايقاستىڭ ماڭىزىن جەتە باعالاي الماي جاتىرمىز- اۋ، - دەدى قاريا. - سايرام قالاسى بۇرىن ۇلى ءجۇز تايپاسىنىڭ ورتالىعى بولعان. قالانىڭ باتىس جاعىندا - بوتبايلار، شىعىس جاعىندا وشاقتىلار تۇرعان. بۇل جاققا كوشپەلى وزبەكتەر كەيىن جولبارىس حاننىڭ كەزىندە كەلگەن». شىنىندا دا، جازۋشى ءابىش كەكىلبايەۆتىڭ «ۇركەر» رومانىندا: «اۋەلدەن ەنشى بولىسپەگەن ەن قازاقتىڭ ەنە قازانى سايرام بولعان دا، اياقتارىنىڭ ۇشىنان باسىپ، ايبىنىپ كىرەر اتا شاڭىراعى تۇركىستان- تۇعىن. ءپاتۋا سايرامدا بايلاسىلىپ، باتا تۇركىستاندا بەرىلەردى» دەپ سۋرەتتەيدى.
تاريحشى يرينا ەروفەيەۆانىڭ جازبالارىنا قاراعاندا، تاۋكە حاننىڭ كەزىندە قازاقتار كوشىپ- قونىپ قانا ءومىر سۇرمەگەن، سونىمەن قاتار سىرداريانىڭ ورتا جانە تومەنگى اعىستارىنىڭ بويىنا قونىس تەۋىپ، وتىرىقشى- ديقانشىلىقپەن جانە قولونەرشىلىك، ساۋدا- ساتتىقپەن اينالىسقان. ءسويتىپ، 32 قالاعا بيلىك جۇرگىزگەن. ول ۋاقىتتا قازاق حاندىعىنىڭ استاناسى تۇركىستان قالاسى بولعان دا، تاشكەنت، سىعاناق، سايرام، سوزاق، اققورعان، وتىرار، قارناق، يقان، ساۋران جانە باسقا دا قالالار جىل سايىن اقشالاي جانە تاۋارلار تۇرىندە سالىق تولەپ تۇرعان ەكەن.
ماسەلەن، وتىرىقشى تۇرعىنداردىڭ يەلىگىندەگى مالدىڭ ءاربىر بەسىنشىسى نەمەسە كۇزدە جينالعان ءونىمنىڭ وننان ءبىر بولىگى استىق سالىعى رەتىندە الىنىپ وتىرعان (ا. گونچاروۆ. «يستوريا بەز كونيۋكتۋرى.. .» الماتى، 2013 -جىل. 279-بەت). ال «قازاق ك س ر- نىڭ ەجەلگى داۋىردەن بۇگىنگە دەيىنگى تاريحى» اتتى 1943 - جىلعى باسىلىمىندا تاۋكە حان بيلىك قۇرعان العاشقى كۇننەن باستاپ، ءوزىنىڭ بارلىق كۇش- جىگەرىن قازاقتاردىڭ ساياسي بىرلىگى مەن قالماقتارعا قارسى سوعىسقا جىبەرۋگە ءماجبۇر بولعانىن ايتادى. قالماقتار 1681-1684 - جىلدارى قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىن تۇگەلدەي قاڭىراتىپ كەتكەن. قارسىلاستارىنىڭ كۇشىنىڭ ارتىقتىعىنان قازاق قالالارى بىرىنەن سوڭ ءبىرى شاپقىنشىلاردىڭ قولىندا قالا بەرگەن. ال سايرام قالاسى وسى ءۇش جىل بويى كۇشى باسىم جاۋمەن اياۋسىز شايقاسىپ، بەرىلمەگەن. تەك كۇشى سارقىلىپ، قارسىلىق توقتاعاننان كەيىن بارىپ، 1684 - جىلى قالماقتار قالاعا كىرە العان («قازاق ەلىنىڭ تاريحى» . 174-بەت. الماتى، 2012 -جىل).
ءۇش جىل بويى نەگە قالماقتار سايرام قالاسىن جاۋلاي المادى؟ وكىنىشكە قاراي، بۇل جونىندە جازبا تاريحتا مالىمەتتەر وتە از. ونى تۇبەگەيلى زەرتتەۋگە كەزىندە وتارلىق ەزگى دە، كوممۋنيستىك رەجيم دە مۇرسات بەرمەدى. ءۇش جىلدىق سايرام قورعانىسى حالىقتىڭ اۋىزەكى شەجىرەسىندە، اڭىز- اڭگىمەلەرىندە عانا ساقتالعان. «بۇل سوعىس قالاي ءوتتى، ەكى جاقتان قانشا ادام قاتىستى، كىمدەر قولباسشىلىق جاسادى، كىمدەر ەرلىك كورسەتتى؟» دەگەندەي سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ، ونى جازباشا دەرەكتەر ارقىلى نەگىزدەپ قويۋدىڭ مەزگىلى الدەقاشان جەتكەندەي.
بۇگىندە سايرام قورعانىسىن قازاقتىڭ اۋىزەكى شەجىرەسى، اڭىز- اڭگىمەلەرى مەن جىر- داستاندارى ارقىلى انىقتاۋعا تالپىنىس جاسالۋدا. اسىرەسە، مۇنى جازباشا تاريحپەن ۇشتاستىرا بايلانىستىرىپ، زەردەلەي زەرتتەپ، كوز جەتكىزە دالەلدەپ بەرۋگە عالىمدار بەلسەنە اتسالىسۋدا. ولاردىڭ قاتارىندا ق. جۇبانوۆ اتىنداعى اقتوبە ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى جۇمانازار اسانوۆ، جۋرناليست، عالىم، ديپلومات سەرىكقالي بايمەنشە، جاسى توقسانعا تاياپ قالسا دا، قاجىماس، قايتپاس قاريا «شەكتى تىلەۋ باتىر ايت ۇلى» مەيىرىمدىلىك قورىنىڭ ءتوراعاسى، حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامى پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى كەمەيدۋللا تولەۋباي ۇلى بار.
بيىلعى قاڭتار ايىندا و ق و ءماسليحاتىنىڭ شەشىمىمەن وبلىس اۋماعىنداعى رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار تاريح جانە مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ، قۇرىلىس سالۋدى رەتتەۋ جانە قورعالاتىن تابيعات لاندشافتى ايماقتاردىڭ شەكارالارى بەكىتىلدى. سولاردىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك قورعاۋعا الىنعان نىسانداردىڭ كوبىسى (7 نىسان) سايرام اۋدانىندا ەكەن. ال سايرام قالاشىعى بويىنشا 32,6 گەكتار جەرگە VIII- XVII عاسىرلاردان قالعان مۇرا رەتىندە قۇرىلىس جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە رۇقسات بەرىلمەيتىن بولدى.
شىنىندا دا، سونداي ءبىر بەلگى سايرام قالاشىعىنىڭ ورتالىعىندا ساقتالىپ قالعان. ول - بيىكتىگى 10-15 مەتردەن كەم تۇسپەيتىن، بەتكەيى ەكى- ءۇش ءۇيدىڭ اۋلاسىنداي كىشىگىرىم توبە. باتىس جاعىن بازار، تەرىسكەي تۇسىن مازار الىپ جاتىر. ورتانى اسفالت جول بولگەن. تاۋ بوكتەرىنە قيالاي سالىنعان تۇرعىن ۇيلەردىڭ قورا- جايلارى توبەگە ەنتەلەپ- اق تۇر. وتكەن جىلى ءبىر بيزنەسمەن جىگىت وسى توبەنى تەگىستەپ جىبەرىپ، ورنىن پايدالانباق بولعان. الايدا ەكسكاۆاتوردىڭ وجاۋى توبەگە العاشقى تۇسكەن بويدان ادامداردىڭ سۇيەكتەرىنە تاپ بولادى. سودان تاريحشى عالىمدار ارا ءتۇسىپ، قازىر ول جەر دە مەملەكەت قورعاۋىنا الىنعان. كەيىن ءوزىمىز دە بارىپ كوردىك. توبەنىڭ ءتىپ- تىكە قازىلعان بەتكەيىندەگى توپىراق قاباتىنان اقسوڭكە سۇيەكتەردى بايقاۋ قيىن ەمەس.
- بۇل توبەگە تەزدەتىپ زەرتتەۋ جۇمىستارىن باستاماسا بولمايدى، - دەيدى حالىقتىڭ تاريحي- تانىمدىق ماتەريالدارىنا ەرەكشە دەن قويىپ جۇرگەن ازامات، ۇلت جاناشىرى، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور يمانالى بايداۋلەتوۆ.
- ويتكەنى ەندى ەكى- ءۇش جىلدان كەيىن بۇل توبەنىڭ ءىزى دە قالماۋى مۇمكىن. قازاقتىڭ تاريحىندا ءىرىلى- ۇساقتى سوعىستار از بولماعان. سايرام سوعىسى جوڭعارلارعا قارسى كۇرەستەگى ەڭ ۇلكەن شايقاستاردىڭ بىرىنە جاتادى. بۇل توبە XVII عاسىرداعى سول قانقۇيلى ۇرىستاردىڭ بەلگىسى بولۋى دا ابدەن مۇمكىن.
يمانالى اعا شەكتى تىلەۋ باتىردىڭ سايرام وڭىرىندەگى ىزدەرىن تابۋعا بەل بۋىپ كىرىسكەندەي. ول كىسىنىڭ ويى سەرگەك، قيالى جۇيرىك. حالىقتىڭ شەجىرەسى مەن اڭىز- اڭگىمەلەرىندە ايتىلاتىنداي، ەگەر تىلەۋ باتىر ەكى مىڭ شاقىرىم جەردەن 17 مىڭ اسكەرمەن سايرام جەرىن جاۋدان قورعاۋعا كەلسە، جاۋىنگەرلەرىن تىنىقتىراتىن، ءال- قۋات جينايتىن، ۇرىسقا اتتاناتىن جەرى مىندەتتى تۇردە بولۋى ءتيىس قوي. ونداي جەردىڭ ءجون- جوباسى سايرام قالاشىعىنىڭ ءدال ىرگەسىندە بولماۋى دا ىقتيمال. قايتا سىرت كوزدەن تاسا، وڭاشالاۋ قونىپ- تۇستەنىپ، تىنىعىپ، ەر- تۇرمانىن رەتكە كەلتىرىپ، قايتا شابۋىلداۋعا ىڭعايلى، وتى- سۋى مول، جازىق الاڭ بولۋى كەرەك- اۋ.
يمەكەڭنىڭ پىكىرىنشە، ونداي جەر جوق ەمەس، بار. ول - سايرام قالاشىعىنىڭ كۇنشىعىس جاق بەتىندە، قازىرگى اۋدان ورتالىعى اقسۋكەنتتەن 10-15، ال سايرامنىڭ وزىنەن 40-45 شاقىرىمداي جەر. جانىندا اۋليەبۇلاق سايى بار. جەر جاعدايى، گەوگرافيالىق بەدەرى سالتاتتى جاساقتاردىڭ ورنالاسۋىنا قولايلى، الىستان جاۋ شولعىنشىنىڭ كوزىنە تۇسە قويمايدى. جان- جاعى كوك شالعىنمەن كومكەرىلگەن بۇل قىراتتى جەرگىلىكتى تۇرعىندار «تىلەۋتوبە» دەپ اتايتىن كورىنەدى. سول جەردە وزدەرىن «تىلەۋمىز» دەيتىن ءبىر توپ وتباسى بار ەكەن. مىنە، ءبىز سول وتباسىلارمەن سويلەسىپ قايتۋ ءۇشىن يمانالى بايداۋلەتوۆ اعامىزبەن بىرگە جولعا شىقتىق.
ءبىزدىڭ جولىققان العاشقى كىسىمىز ۇلكەن جولدىڭ بويىندا جاڭادان سالىنىپ جاتقان مەشىتتىڭ يمامى ءمۇسىرتاي ەرگەشوۆ بولدى. جولدىڭ جوعارى جاعى ارىس اۋىلدىق اكىمشىلىگىنە، ياعني قارابۇلاق اۋىلىنا قاراسا، تومەنگى تۇسى كولكەنت اۋىل اكىمشىلىگىنىڭ اۋماعىندا. مەشىت وسى ەكى اۋىلدىڭ توعىسار تۇسىندا.
مۇسەكەڭنىڭ داۋسىنان «ءو» دىبىسى باسىمىراق ەستىلىپ تۇردى. سوندىقتان «تىلەۋ» دەگەن ءسوز بە، «تەلەۋ» دەگەن بە، ايىرا المادىق. بۇل ەكى ءسوزدىڭ ءبىر- بىرىنەن پرينتسيپتى تۇردە ايىرماشىلىعى بار. ويتكەنى تەلەۋ - كىشى ءجۇزدىڭ جەتىرۋ تايپاسىنداعى بەلدى رۋلاردىڭ ءبىرى. ال تىلەۋ - كىشى ءجۇزدىڭ التى اتا ءالىم تايپاسىن قۇرايتىن شەكتى رۋىنىڭ باس باتىرلارىنىڭ ءبىرى. XVII عاسىردا ءومىر سۇرگەن، كەيىن ءوزى دە ۇرپاق جايىپ، ۇلكەن اتالىققا اينالعان رۋباسى. تەلەۋ رۋىن سوناۋ عۇن، ساق داۋىرىنەن باستاپ زەرتتەپ جۇرگەن جەرگىلىكتى تاريحشى سامارحان بايداۋلەتوۆ بۇل كىسىلەردى تەلەۋ رۋىنا جاتقىزادى. توبەنىڭ اتاۋى دا وسىدان شىققانىن ايتادى.
اقتوبەلىك كەمەيدۋللا اقساقال دا، لەڭگىرلىك قۇدايبەرگەن اقساقال دا بۇل ەكى رۋدى بىرىمەن- ءبىرىن شاتاستىرىپ الماۋ جاعىندا. ءبىز دە بۇعان تولىق كەلىسەمىز. راسىندا دا، تەرەڭىرەك زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى. ءبىراق جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ۋاقىت وتە كەلە وزبەكتەنىپ كەتكەنى سونداي، وزدەرىنىڭ تەك «تەلەۋ» ەكەنىن بىلەدى، ودان نە ءارى، نە بەرى تارقاتىپ بەرە المايدى.
«كەزىندە تىلەۋ باتىر باستاعان 17 مىڭ قول جوڭعارلارمەن شايقاسقاندا، 11 مىڭى قازا تاۋىپ، 6 مىڭى ءتىرى قالدى عوي. سولاردىڭ ءبارى بىردەي كەلگەن جاعى اقتوبەگە قايتتى دەيسىز بە، مۇمكىن وسى جاقتا قالىپ، ۇرپاق كوبەيتكەن دە شىعار. ءارى تىلەۋ بابانىڭ جاساعى تەك ونىڭ جەكە تۋىسقاندارىنان عانا تۇرعان جوق قوي. ءارتۇرلى رۋ، تايپا بولىپ بىرىكتى. سوندىقتان بۇل قازاقتاردىڭ اتا- بابالارىنىڭ سايرام سوعىسىنا قاتىسى بولۋى دا ىقتيمال» دەيدى يمانالى اعا.
- «تولەۋتوبە» دەپ نەگە اتالدى ەكەن؟ - دەپ سۇرادىق ءمۇسىرتاي يمامنان.
- مەنىڭ ەسىتۋىمشە، وسى جەرگە ەرتەرەكتە ءبىرىنشى بولىپ تولەۋلەر، قازاقتار كەلىپ وتىرعان. جاڭاعى ايتقان ىنتىقباي، الپىسباي، ءمازىباي.. . بۇلاردان باسقا نىشانباي دەگەن كىسىلەر سولاردىڭ ۇرپاقتارى.. . ءوزىم وزبەكپىن. بىزدە رۋ جوق. ارعى اتالارىمىز بۇل جەرگە ⅩⅨ عاسىردىڭ 70- جىلدارى كوشىپ كەلگەن ەكەن.. .
«تەلەۋتوبە» دەگەنىڭىز اۋماعى قوزىكوش جەردى الىپ جاتقان قىرات ەكەن. كولكەنت اۋىلىنىڭ تەڭ جارتىسى وسىندا قونىس تەپكەن.
2000 - جىلدىڭ تامىز ايىندا تۇركىستان قالاسىنداعى قوجا احمەت ياسساۋي اتىنداعى ح ق ت ۋ- دا ۇلكەن عىلىمي كونفەرەنسيا ءوتتى. سوندا XVII عاسىرداعى سايرام قورعانىسى جونىندە كوپ جايلاردىڭ بەتى اشىلدى. سۇيەگى قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنە جەرلەنگەن اكەلى- بالالى تىلەۋ ايت ۇلى مەن جولدىاياق باتىرلاردىڭ سايرام شايقاستارىنىڭ باستى قاھارماندارى ەكەنى سول جەردە العاش رەت ايتىلدى. سوندا ۋنيۆەرسيتەت پرەزيدەنتى، بۇگىندە قازاقستان عىلىم اكادەمياسىن باسقارىپ وتىرعان كورنەكتى عالىم، قوعام قايراتكەرى مۇرات جۇرىنوۆ ۇلتتىڭ بولاشاعى شەشىلەتىن تاريحي كەزەڭدە تىلەۋ بابانىڭ ەرلىك ءىسى مەن قىزمەتىنىڭ ەرەكشە ورىن الاتىنىن اتاپ كورسەتكەن.
كىشى ءجۇز شەكتىنىڭ ىشىندە تىلەۋ- قاباق بولىپ ۇلكەن رۋباسىعا اينالىپ كەتكەن تىلەۋ باتىردىڭ كەزىندە تاۋكە حاندى اق كيىزگە سالىپ، حان كوتەرۋگە قاتىسقانى، سوپى ءازىزدى ءپىر سايلاعانى جونىندە بىزگە حالىقتىق جىر تۇرىندە جەتكەن. باتىردىڭ ومىردە بار ادام ەكەندىگى، ونىڭ قازاق تاريحىنداعى ءرولى، اتا تەگى، كەيىنگى ۇرپاقتارى جونىندە بۇدان ءارى اڭگىمە قوزعاماي- اق قويايىق. بۇل جونىندە ورتالىق باسىلىمداردا ەلگە كەڭىنەن تانىمال عالىم- قايراتكەرلەر مىرزاتاي جولداسبەكوۆ، ءومىرزاق وزعانبايەۆ، مۇحتار قۇل- مۇحاممەد جانە باسقا دا ازاماتتار تالاي جازدى. «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتىندە دە كەمەيدۋللا تولەۋباي ۇلىنىڭ «سايرامدى ساقتاپ قالعان تىلەۋ باتىر» جانە جۋرناليست ايدار قۇلجانوۆتىڭ «ەنشىسى بولىنبەگەن قازاق ەدىك.. .» دەگەن ماقالالارى جارىق كوردى.
بىزگە مۇنىڭ ءبارى نە ءۇشىن كەرەك؟ ەڭ الدىمەن، قاشاندا ءوزىڭنىڭ مىنا كەڭ الەمدە بىرەگەي ءداستۇر- سالتى، مادەنيەتى بار، ءبىرتۇتاس ۇلت، ءبىر مەملەكەت بولىپ ءومىر سۇرگەنىڭدى دالەلدەۋ ءۇشىن قاجەت- اۋ. ۇلان- عايىر جەرگە يەلىك ەتسە دە، قازاقتار ءبولىنىپ كەتپەي، ەل باسىنا كۇن تۋعاندا ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارا ءبىلدى. «ءبىر الاشتىڭ بالاسىمىز» دەگەن يدەيا ولارعا قۋات بەردى، ءومىردىڭ ماعىناسىنا اينالدى، ولاردى جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتۋ قاۋپىنەن ساقتادى. ولار كۇشى باسىم جاۋمەن ارىستانشا ارپالىستى، جولبارىسشا جۇلقىستى. باستارىن بايگەگە تىگىپ، قاسيەتتى وتان ءۇشىن قۇرباندىققا باردى. مىنە، وسىنداي ەرلىك پەن قاھارماندىقتىڭ بىرەگەي ونەگەسى جادىدان ءوشىپ، ۇمىتىلۋعا ءتيىس پە؟ !
قۇدايبەرگەن وڭعاروۆ اقساقالدى بەيمازا كۇيگە ءتۇسىرىپ، جانىن اۋىرتاتىن دا وسى جاعداي. ول جاسى ۇلعايعانىنا قاراماستان، اياعى جەتەتىن جەردىڭ بارىنە بارىپ، ءسوزى وتەتىن جەردىڭ بارىنە ايتىپ، وسى تاريحي وقيعانى قايتا جاڭعىرتىپ، ەستە قالدىرۋ ءۇشىن بارلىق كۇش- جىگەرىن جۇمساپ ءجۇر. ەلدىڭ ءسوزىن ۇستاعان قادىرمەندى قاريانىڭ كوتەرگەن ماسەلەسىن وبلىس اكىمى اسقار مىرزاحمەتوۆ تە قۇلاق قويا تىڭداپ، قۇپتاپ، مۇمكىندىگىنشە كومەك كورسەتۋگە ۋادە بەرگەن.
جەرگىلىكتى بيلىك باسشىلارى دا كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن قاجەتتى وسىناۋ ۇلاعاتتى ىسكە سەرگەك قارايدى. تاريحي ەسكەرتكىش ورناتۋ ءۇشىن ارنايى جەر بولىنەتىن بولعان. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ حاتشىسى قۇدايبەرگەن ەرجانوۆ تا بۇل ىسكە ۇلكەن جاناشىرلىق تانىتىپ وتىر. حالىق قالاۋلىلارىنىڭ قولداۋىمەن ءتيىستى قارجى دا بولىنگەن. بۇگىندە سايرام اۋدانىنىڭ ءبىراز جەرى شىمكەنت قالاسىنا بەرىلدى. وسىعان وراي، وبلىستىق ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ باسشىسى بەرىك قۇرمانعالي دا تاريحي ەسكەرتكىشتىڭ ورنىن بەلگىلەۋگە بايلانىستى ءوز ويلارىن ايتتى. بۇل ىسكە تىلەۋ بابانىڭ ۇرپاقتارىن كەڭىنەن تارتۋ جايى دا اڭگىمە بولماي قالعان جوق.
«سوندىقتان دا سايرام اۋدانىنىڭ ورتالىعى اقسۋكەنتتەن جوڭعارلار شاپقىنشىلىعىنا قارسى اياۋسىز شايقاسقان اكەلى- بالالى تىلەۋ مەن جولدىاياق باتىرلارعا ارنالعان كەشەندى ەسكەرتكىش ورناتۋدى كەشىكتىرمەي قولعا الۋ كەرەك، - دەيدى ول. - مىندەتتى تۇردە وندا ەلدىڭ بىرلىگى، ۇلتتىڭ تۇتاستىعىن تانىتاتىنداي وتان- انانى قورعاۋ يدەياسى بەينەلەنسە دەيمىز» . ءدال وسى ويدى اۋزى دۋالى، ءسوزى ءۋاجدى، كوپتەگەن قوعام قايراتكەرلەرى دە ايتىپ وتىر. «تەگىندە، شەجىرەلى سايرام ءوڭىرىن جاۋدان قورعاپ شەيىت بولعان بابالاردىڭ ەرلىگىنە تاعزىم رەتىندە سول جەردەن ءبىر مەموريالدىق كەشەن تۇرعىزسا دا ارتىق بولماس ەدى» دەپ جازدى اكادەميك مىرزاتاي جولداسبەكوۆ («ەسىمى ۇرپاعىنا ۇران بولعان» . «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى، 14 - قىركۇيەك 2014 -جىل) .
ەلدىڭ بىرلىگى مەن ۇلتتىڭ نامىسى، ءارى- بەرىدەن سوڭ وڭتۇستىك ءوڭىرىنىڭ ابىرويىنا سىن بولعالى تۇرعان بۇل ءوتىنىشتى جەرگىلىكتى باسشىلار جەردە قالدىرماس دەپ ويلايمىز. سونداي- اق بۇل ماسەلە وبلىستىق ونوماستيكالىق كوميسسيانىڭ دا نازارىندا بولسا دەيمىز.
سۋحانبەردى ورازالى ۇلى، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى.