يندۋستريالاندىرۋدىڭ ەكىنشى بەسجىلدىعىندا جاھاندىق تەحنولوگيالىق ترەندتەرگە مەيلىنشە ءمان بەرىلەدى
ايتا كەتەرلىگى، يندۋستريالاندىرۋدىڭ ءبىرىنشى بەسجىلدىعىندا ۇلتتىق ەكونوميكا سيپاتى ءبىرشاما سەرپىندى وزگەرىستەرگە يەلەندى. قازاقستاندا بۇرىن شىعارىلماعان جاڭا تاۋار تۇرلەرى ءوندىرىلىپ، ەلىمىزدىڭ ەكسپورتتىق قۋاتىن ۇلعايتاتىن نىساندار بوي كوتەردى.
ەڭ باستىسى، ءبىرىنشى بەسجىلدىق اياسىندا جۇرتشىلىق جاڭا جۇمىس ورىندارىمەن قاۋىشتى. دەگەنمەن، ءبىرىنشى بەسجىلدىق اياسىندا سالىنىپ، ءالى قۋاتىنا مىنبەگەن يندۋستريالىق جوبالار بار. كورسەتكىشتەر بويىنشا ايتساق، يندۋستريالاندىرۋ باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا ەلىمىزدە 770 جوبا ىسكە قوسىلعان. دەگەنمەن، ولاردىڭ ىشىندە 200 جوبانىڭ وندىرىستىك قۋاتى ءالى دە تولىق پايدالانىلماي كەلە جاتىر. ەندەشە وسىنىڭ ءبارى ەلدىڭ ەرتەڭگى يگىلىگىنە اينالىتىنى ءسوزسىز.
ەندىگى باستى ماسەلە - ەكىنشى بەسجىلدىق. بۇگىنگىدەي قيىن- قىستاۋ كەزەڭدە يندۋستريالاندىرۋدىڭ قانداي باعىتىنا باسا نازار اۋدارۋ قاجەت؟ شىندىعىندا، يندۋستريالاندىرۋدىڭ قازىرگى كەزەڭى ۇلكەن كەدەرگىلەرگە، ءتۇرلى قيىنشىلىقتارعا تۇسپا تۇس كەلىپ وتىرعانى راس. ويتكەنى، بۇگىنگى كۇنى الەمدىك ەكونوميكا كۇردەلى احۋالدى باستان كەشىرۋدە. ءتۇرلى- ءتۇرلى گەوساياسي قاتەرلەر قاپتاپ، قازاقستاندىق باسىمدىق بولىپ تابىلاتىن شيكىزاتتىق رەسۋرستارعا، سونىڭ ىشىندە مۇناي مەن مەتالل باعا قۇلدىراۋدا. الەمدىك ەكونوميكادا نەگىزگى ويىنشىلار سانالاتىن ەلدەردە ءبىر- بىرىنە قارسى سانكسيالار ءوربىپ، جاھاندىق ساۋدا تەتىگىنىڭ بەلدى مۇشەسى بولىپ وتىرعان قىتايدا ەكونوميكا ءوسىمى شاباندادى. وسىنىڭ ءبارى اينالىپ كەلگەندە قازاقستانداعى يندۋستريالاندىرۋعا دا ءوز كەسىرىن تيگىزبەي قويمايتىنى اقيقات.
دەگەنمەن، وسىنداي الماعايىپتارعا قاراماستان وتاندىق ەكونوميكا ءوسىمى جالعاسىپ كەلەدى. ماسەلەن، يندۋستريالاندىرۋ كۇنىنە ارنالعان جيىن بارىسىندا سويلەگەن سوزىندە ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ ءمينيسترى اسەت يسەكەشيەۆ بيىلعى جىلدىڭ 5-ايىندا ونەركاسىپتىك ءونىم كولەمى 0,5 پايىزعا، تاۋ- كەن ونەركاسىبىندە 1 پايىزعا، وڭدەۋ ونەركاسىبىندە 0,2 پايىزعا وسكەنىن العا تارتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، كورشىلەس قىتايدان مەتاللعا دەگەن سۇرانىستىڭ ازايۋىنا قاراماستان، مەيلىنشە ماڭىزدى مەتالل تۇرلەرىندە، اتاپ ايتقاندا، مىس بويىنشا 41,5 پايىز، اليۋميني بويىنشا 10 پايىز، فەررو قورىتپا بويىنشا 6,5 پايىز، گلينوزەم بويىنشا 0,5 پايىز ءوسىم كورسەتكىشتەرىنە قول جەتكەن. بۇل نەگىزىنەن مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ ارقاسىندا ورىن العان بولاتىن. بۇدان بولەك، ەلىمىزدىڭ ينۆەستيتسيالىق احۋالىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان رەفورمانىڭ ناتيجەسىندە قازاقستانعا شەت مەملەكەتتەردەن كەلىپ جاتقان تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردىڭ قارقىنى ساقتالىپ وتىر. ماسەلەن، ونەركاسىپتىك وندىرىسكە اعىلعان مۇنداي ينۆەستيتسيالار كولەمى وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 48 پايىزعا وسكەن.
يندۋستريالاندىرۋدىڭ ەكىنشى بەسجىلدىعىندا اتقارىلاتىن ماسەلەلەرگە توقتالا كەلە مينيستر اسەت يسەكەشيەۆ، مۇندا دا شەتەلدىك ينۆەستيتسيانىڭ ماڭىزدىلىعىن العا تارتادى. ونىڭ ايتۋىنشا، «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ ىسكە قوسىلۋى، ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن استانادا وڭىرلىك حالىقارالىق قارجى ورتالىعىن قۇرۋ ماسەلەسى، قازاقستاننىڭ قىتاي قولعا العان «جىبەك جولىنىڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋى» جوباسىنا قوسىلۋى ەلىمىزگە شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ كەلۋىنە جاڭا مۇمكىندىكتەر اشپاق. وسىلايشا، قازاقستان وڭىرلىك ينۆەستيتسيالىق حابقا اينالادى.
«بيىلعى جىلى ءبىز 700 دەن استام شەتەلدىك ينۆەستورلارمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزدىك. سونىڭ ناتيجەسىندە 100-دەن استام مەموراندۋمعا قول قويىلدى. 26 ءىرى ترانسۇلتتىق كورپوراتسيالارمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلىپ، ولاردىڭ 10-ىمەن ناقتى كەلىسىمگە قول جەتتى. وسى جارتىجىلدىقتىڭ ىشىندە شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ قاتىسۋىمەن 7 جوبا پايدالانۋعا بەرىلەدى» ، - دەيدى اسەت يسەكەشيەۆ.
ال يندۋستريالاندىرۋدىڭ ەندىگى مىندەتى - ينۆەستيتسيالار تارتۋ ارقىلى جاھاندىق تەحنولوگيالىق ترەندتەرگە كوبىرەك ءمان بەرۋگە قاتىستى بولىپ تابىلادى. وسىعان وراي، مينيستر يسەكەشيەۆ قازىرگى جاعداي ونەركاسىپتىك سەكتوردىڭ باسەكەلەستىك قابىلەتىن ارتتىرۋ بويىنشا جۇيەلى جۇمىستارعا جاڭا كوزقاراسپەن قاراۋدى قاجەت ەتىپ وتىرعانىن العا تارتادى.
«ويتكەنى، الەمدىك نارىقتا ءبىرقاتار ماڭىزدى تاۋارلار باعاسى قۇلدىراۋدا. سوعان بايلانىستى ەكىنشى بەسجىلدىقتا ينۆەستيتسيالار تارتۋدا جاھاندىق تەحنولوگيالىق ترەندتەرگە كوبىرەك ءمان بەرىلمەك. وسىعان بايلانىستى بۇكىلالەمدىك بانكتىڭ كومەگىمەن رىنوكتارعا نەعۇرلىم ءوتىمدى 152 تاۋار تاڭداپ الىنعان. ول تاۋارلار شارتتى تۇردە ەكى توپقا جۇيەلەندى. ءبىرىنشى توپتاعى تاۋارلاردى يگەرۋ ءۇشىن ءبىرقاتار كاپيتال قاجەتسىنەتىن جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا تۋرا كەلەدى. بۇل رەتتە ءبىرقاتار ەرەكشە تەحنولوگيالارعا قول جەتكىزۋ جانە ولاردى جاھاندىق تىزبەككە تىركەۋ ءۇشىن ءىرى ترانسۇلتتىق كورپوراتسيالار تارتىلاتىن بولادى. ال ەكىنشى توپتاعى تاۋارلاردى وتاندىق بيزنەستىڭ ءوزى مەملەكەتتىك قولداۋ قۇرالدارىنا سۇيەنە وتىرىپ يگەرە الادى. سوندىقتان، ءبىرىنشى توپتاعى تاۋارلاردى يگەرۋ ۇلتتىق حولدينگتەرگە تاپسىرىلسا، ەكىنشى توپتاعى تاۋارلاردى يگەرۋدى «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى اكىمدىكتەرمەن بىرلەسىپ، قولعا الاتىن بولادى» ، - دەيدى مينيستر اسەت يسەكەشيەۆ.
بۇل رەتتە ۇكىمەت جەكە جوبالارعا ەمەس، يندۋستريالاندىرۋعا قاجەتتى جۇيە قۇرۋ ىسىمەن، اتاپ ايتقاندا، كەدەرگىلەردى جويۋمەن، ينفراقۇرىلىمداردى قالىپتاستىرۋمەن، قولايلى ينۆەستيتسيالىق احۋال تۋعىزۋمەن اينالىسادى.
«تۇتاستاي العاندا، يندۋستريالاندىرۋدىڭ ەكىنشى بەسجىلدىعى نەعۇرلىم يننوۆاتسيالىق بولادى. وسىعان بايلانىستى ءتورت باعىت تاڭداپ الىنعان. ونىڭ ءبىرىنشىسى - ونەركاسىپتىك سەكتورلارى بار كاسىپورىنداردى جاڭا تەحنولوگيالىق دەڭگەيگە شىعارۋ. ەكىنشىسى - وتاندىق عىلىمدى يندۋستريالاندىرۋ ءۇشىن قولدانبالى مىندەتتەردى شەشۋگە جۇمىلدىرۋ. وسىعان بايلانىستى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، عىلىمي زەرتتەۋلەردى قارجىلاندىرۋدىڭ ءادىس- تاسىلدەرىنە وزگەرىستەر ەنگىزىلەدى. ءۇشىنشىسى - ەكونوميكانىڭ جاڭا باعىتتارى ءۇشىن تەحنولوگيالىق نەگىزدەردى قالىپتاستىرۋ. مۇندا ترانسۇلتتىق كورپوراتسيالارعا باسىمدىقتار بەرىلەتىن بولادى. ءتورتىنشىسى - جوعارى تەحنولوگيالىق ستارتاپ- كومپانيالاردىڭ تىم جەتكىلىكسىزدىگى ماسەلەسىن شەشۋ. بۇل مىندەتتى شەشۋگە شەتەلدەردەن يننوۆاتورلار مەن زەرتتەۋشىلەر شاقىرىلادى. سولاردىڭ كومەگىمەن ستارتاپ- حاب قۇرىلادى»، - دەيدى اسەت يسەكەشيەۆ.
تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، قازىرگى تاڭدا يندۋستريالاندىرۋ باعدارلاماسىنىڭ الداعى بەسجىلدىعى شەڭبەرىندە باسىمدىعى بار التى سالا انىقتالعان. ولار: مۇناي وڭدەۋ جانە مەتاللۋرگيا كەشەنى، تاماق جانە حيميا ونەركاسىبى، ونەركاسىپتىك جابدىقتار جانە قۇرىلىس ماتەريالدارى ءوندىرىسى.
ال مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەلىمىزدەگى جۇمىس ىستەپ تۇرعان كاسىپورىنداردىڭ تيىمدىلىگى مەن ونىمدىلىگىن مەيلىنشە كوتەرۋدىڭ قاجەتتىلىگىن العا تارتادى. «بۇل ءۇشىن ۇقىپتى ءوندىرىس جۇيەلەرىن، روبوتتاندىرۋ جانە اۆتوماتتاندىرۋ ەلەمەنتتەرىن ەنگىزۋ، تەحنولوگيالىق جەلىلەردى جاڭعىرتۋ تالاپ ەتىلەدى. اسىرەسە بۇل ءبىزدىڭ مەتاللۋرگيا، مۇناي وڭدەۋ، حيميا سياقتى ءداستۇرلى سالالارىمىزعا قاتىستى بولىپ وتىر. جالپى قازاقستان ءۇشىن تۇبەگەيلى جاڭا - مۇناي- گاز حيمياسى، اۆتوموبيل قۇراستىرۋ جانە تاعى باسقا ونەركاسىپ سالالارىن قۇرۋ مەن دامىتۋ ماڭىزدى. ال، مۇنداعى شەشىمنىڭ ءمانى - جاھاندىق ويىنشىلارمەن بىرگە بىرنەشە ءىرى ستراتەگيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدا بولىپ تابىلادى»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
ال ول ءۇشىن قانداي قادامدار قولعا الىنادى؟ بۇل رەتتە پرەزيدەنت ۇكىمەتكە، ۇلتتىق حولدينگتەرگە شەتەلدىك الپاۋىتتارمەن بىرىگىپ جاسالاتىن جوبالاردىڭ تىزبەسىن انىقتاپ، ولاردى جۇزەگە اسىرۋعا جاۋاپتىلاردى بەكىتۋدى تاپسىردى. ال زاماناۋي تەحنولوگيالارعا، كومپەتەنتسيالار مەن جاھاندىق وتكىزۋ نارىقتارىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن 10 ترانسۇلتتىق كورپوراتسيا مەن «زاكىرلى» ينۆەستورلار تارتۋ قامتاماسىز ەتىلەتىن بولادى. تۇيىندەي ايتساق، ەلدەگى يندۋستريالاندىرۋ دا، «نۇرلى جول» باعدارلاماسى دا الداعى ۋاقىتتا ەل يگىلىگىن ارتتىرىپ، وڭىرلەردى ورگە وزدىراتىن جوبالار مەن الىپ ينفراقۇرىلىمداردى ىسكە قوسادى. سونىڭ ىشىندە ەلباسى ايقىنداعان 5 ينستيتۋتتىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى «100 ناقتى قادام» - ۇلت جوسپارى اياسىندا قۇرىلىس، جەر قويناۋىن پايدالانۋ، ەنەرگەتيكا جانە تاسىمالداۋ سالالارىنداعى رەتتەۋ ءىسى وزىق حالىقارالىق تاجىريبەلەرگە سايكەستەندىرىلمەك. ەندەشە مۇنداي رەفورمالار قازاقستاندى وزىق وتىز ەلدىڭ قاتارىنا قاراي دامىتا ءتۇسۋ ءۇشىن ساپالىق تۇرعىدان جاڭا جاعدايلار جاساۋعا سەپتىگىن تيگىزەتىنى ءسوزسىز.
اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى