رەجيسسەر قاليلا وماروۆ: «قازاقتىڭ باۋىرجانى» فيلمىن ءتۇسىرۋىم تاعدىرىمدا ۇلكەن بەتبۇرىس تۋدىردى

استانا. قازاقپارات - ءبىز ءسوز قوزعاعالى وتىرعان ونەر يەسىنىڭ وتىز جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى تىنباي تەر توگىپ ءتۇسىرىپ كەلە جاتقان تۋىندىلارىنىڭ قازاق كينوسى، ونىڭ ىشىندە دەرەكتى كينوسى سالاسىندا الار ورنى ايرىقشا.

ونىڭ ماعجان جۇمابايەۆتىڭ، ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ، باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ءومىر جولىن بەينەلەگەن «الاش تۋرالى ءسوز»، «الاشورداشىلار»، «ءمىرجاقىپتىڭ ورالۋى»، «ماعجان»، «قازاقتىڭ باۋىرجانى» دەرەكتى فيلمدەرى قازاقتىڭ دەرەكتى كينو ونەرىندەگى تۇڭعىش دۇنيەلەر بولدى.

ال 1990 -جىلى الەمگە ايگىلى سپورتشى، قازاقستان تاەكۆوندو فەدەراتسياسىنىڭ (WTF) نەگىزىن قالاۋشى، ءبىرتۋار پەرزەنتىمىز مۇستافا وزتۇرىك العاش رەت قازاق جەرىنە كەلگەن كەزدە ونىڭ قاسىندا ءجۇرىپ، «بارىپ قايت، بالام، اۋىلعا» دەرەكتى ءفيلمىن ءتۇسىردى.

قازاقتىڭ باسىنان كەشكەن اشارشىلىق تۋرالى «ناۋبەت» فيلمىنىڭ زار زاماننىڭ كورىنىستەرىن شىنايى بەينەلەگەن كارتينا رەتىندە ويىپ تۇرىپ الاتىن ءوز ورنى بار.

باتىس وڭىرىمىزدەگى قازاق مۇنايشىلارى تۋرالى تۇسىرگەن دەرەكتى فيلمدەرى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە. كورەرمەنگە كەيىنگى جىلدارى جول تارتقان «تەمىربەك جۇرگەنوۆ»، تەاتر سىنشىسى اشىربەك سىعاي تۋرالى «سىن ساردارى» اتتى دەرەكتى فيلمى دە وسى قاليلا وماروۆتىڭ قولىنان شىققان كەسەك دۇنيەلەر.

سونىمەن، قازاقتىڭ وتكەن- كەتكەن تاريحىن تەرەڭىنەن زەردەلەپ، دەرەكتى فيلم جانرىنىڭ جالاۋىن ۇستاپ جۇرگەن قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى (2009).  Ⅱ دارەجەلى «قايسار» وردەنىنىڭ جانە «باۋىرجان مومىش ۇلى» قۇرمەت بەلگىسىنىڭ يەگەرى، بەلگىلى كينورەجيسسەر-دوكۋمەنتاليست، وپەراتور قاليلا وماروۆپەن سۇحباتتاسۋدى ويلاعاندا، ەل تاريحىنا، تانىمال تۇلعالارعا قاتىستى ەلۋگە جۋىق فيلمنىڭ اۆتورىن، جان-جاقتى تالانت يەسىن ءارقايسىسى ءبىر-ءبىر سۇحباتقا جۇك بولارلىق قاي تۋىندىسى تۋرالى اڭگىمەگە تارتساق دەپ كوپ تولعاندىق. ويلانا كەلە، بۇگىنگى تاڭدا قولعا الىپ جاتقان جوبالارى، بولاشاققا جوسپارلارى تۋرالى بىلمەككە بەل بۋدىق.

- قاليلا نەماتۋللا ۇلى، دەرەكتى كينو سالاسىن تاڭداۋىڭىزعا نە سەبەپ بولدى؟ ءوزىڭىز كوركەم فيلمدەر تۇسىرۋگە بەت بۇرۋعا قالاي قارايسىز؟

 - جالپى، دەرەكتى كينوعا كەلۋىمە بالا كەزىمنەن كىتاپتاردى كوپ وقۋىمنىڭ پايداسى ءتيدى دەپ ەسەپتەيمىن.  قىزىلوردا وبلىسىنىڭ جاڭاقورعان اۋدانىندا تۋىپ- ءوستىم، مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزىمدە قازاق، ورىس، الەم كلاسسيكاسىنان وتە كوپ كىتاپتار وقىدىم. 9 -سىنىپ وقىپ جۇرگەنىمدە اۋداندىق «كوممۋنيزم جولى» گازەتىنىڭ شتاتتان تىس ءتىلشىسى بولدىم. شاعىن- شاعىن سۋرەتتەمەلەر مەن وچەركتەر جازاتىنمىن.

سوندىقتان جۋرناليست نە جازۋشى بولاتىن شىعارمىن دەپ ويلاۋشى ەدىم. ءبىراق لەنينگرادقا وقۋعا تۇسۋگە بارعانىمدا لەنينگراد وبلىستىق مادەني اعارتۋ ۋچيليشەسىنىڭ كينو-فوتو بولىمىنە وقۋعا ءتۇستىم، سولاي دەرەكتى كينو سالاسىنا كەلدىم. ارينە، جاس كەزىمدە كوركەم كينو تۇسىرگىم كەلدى. وزىمشە سەناري دە جازىپ جۇرگەن بولاتىنمىن. ەڭ قىزىعى، تۇسىمدە ىلعي كوركەم كينو كورەتىنمىن. ءبىراق دەرەكتى كينونىڭ تاقىرىبى قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇددەسىنە ارنالعان سوڭ شامام كەلگەنشە ءومىرىمدى سوعان ارناپ وتىرمىن. كوركەم كينو ءتۇسىرۋ، ارينە، ارمان عوي.

 - ءار دەرەكتى فيلمدى ءتۇسىرۋ ۇلكەن ىزدەنىستى، ەرەن ەڭبەكتى تالاپ ەتەدى. ءسىزدىڭ كەي فيلمدەرىڭىزدى جىلدار بويعى شىعارماشىلىق ىزدەنىس پەن ۇلكەن ازىرلىكتەن سوڭ عانا تۇسىرگەنىڭىزدەن حاباردارمىز. ءتۇسىرىلۋ بارىسى ەڭ اۋىر، ەڭ قيىن بولعان، جان دۇنيەڭىزدە، ومىرلىك كوزقاراستارىڭىزدا ەرەك وزگەرىستەر، تىڭ سەرپىلىستەر تۋدىرعان تۋىندىلارىڭىز رەتىندە قايسىلارىن اتار ەدىڭىز؟

 - ۇلى تۇلعالار تۋرالى كينو تۇسىرگەن كەزدە ولاردىڭ كوزى ءتىرى كەزىندە ولارعا جاسالعان قيانات بولاتىن بولسا، ومىردەن وتكەن سوڭ ولاردىڭ شىندىعىن ايتۋ - رەجيسسەردىڭ سۋرەتكەرلىك تالانتىنا، ازاماتتىق پوزيتسياسىنا وتە ۇلكەن سىن. مىنە، بۇل تۇرعىدان قاراعاندا، كەز كەلگەن تۋىندىمنىڭ استارىندا تاريحي شىندىق جاتىر، دەگەنمەن باۋىرجان مومىش ۇلى تۋرالى فيلمىم ماعان وتە ۇلكەن اسەر ەتتى، تاعدىرىمدا ۇلكەن بەتبۇرىس تۋدىردى.

«الاشوردا» فيلمى دە سونداي. بۇل فيلمدەردىڭ اۋىرتپالىعى - ولاردىڭ تاقىرىبىنا وراي قازاق قوعامىندا بولىپ جاتقان قۇبىلىستارعا وزىندىك كوزقاراس رەتىندە ارشىلماعان اقتاڭداقتاردى ارشۋىما تۋرا كەلدى.

بىزدە مىناداي قالىپتاسقان جامان ادەت بار - قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇددەسىنە قاتىستى ماسەلەنى رەسەي يمپەرياسىنا، رەسەي پاتشالىعىنىڭ وتارلىق ساياساتىنا، ماسكەۋدىڭ ساياساتىنا جاۋىپ، كوپتەگەن نارسەنى سولاي قاراي سىلتەي سالامىز. بۇل ۇيرەنشىكتى جاعداي سياقتى قابىلدانادى. ال ەندى قازاقتىڭ باسىندا بولىپ جاتقان كوپتەگەن وقيعالاردىڭ شيەلەنىسىنىڭ ءتۇپ- تامىرىندا جاتقان نەگىزگى سەبەپتەرى تەك قانا ماسكەۋ جاقتان كەلىپ جاتقان جوق، ول قازاقتىڭ وزىنەن، ءبىزدىڭ ۇلتتىق مەنتاليتەتىمىزدەن دە تۋىنداپ جاتقانىن ەسكەرمەيمىز.

مىنە، وسى جەرگە كەلگەن كەزدە كوپتەگەن ءفيلمنىڭ ويداعىداي شىعۋىنا كەدەرگىلەر پايدا بولادى. ياعني ول قازاقتىڭ ۇلتتىق ساناسىنىڭ، قازاقتىڭ رۋلىق ساناسىنىڭ اراسىنداعى قاراما- قايشىلىقتان كەلىپ تۋىندايدى. كەز كەلگەن ءفيلمنىڭ كەيىپكەرىنىڭ تاعدىرىن اشقان كەزدە ونىڭ قازاق ۇلتى ءۇشىن جاساعان ەرلىكتەرى بولماسا ءومىرىنىڭ ءبىر ساباقتارى بار عوي، مىنە، سول تۇستا قينالاسىڭ. ويتكەنى، ءقازىر ماسەلەن، قازاق حاندىعىنا 550 جىل دەپ جاتساق، ءبىزدىڭ سانامىزدا رۋلىق سانا مىڭداعان جىلدار بويى قالىپتاسقان. مىڭداعان جىلداردىڭ ارعى جاعىندا جاتىر ول. قاڭلى مەملەكەتىنە قازىر ءۇش جارىم، ءتورت مىڭ جىل بولدى دەپ جاتىر قازىر. نايمان مەملەكەتى دەيمىز، قىپشاقتار مەملەكەتى دەيمىز. بۇلار انشەيىن رۋلاردىڭ جيىنتىعى ەمەس قوي، ولار ءوز الدىنا كادىمگىدەي مەملەكەت بولعان. سول مەملەكەتتىڭ نەگىزىن قۇراعان ۇلتتاردان رۋ، رۋدان قازىرگى قازاق ۇلتىنا كەلىپ وتىرمىز. مىنە، وسى ترانسفورماتسيا كەزىندە قانشاما قۇندىلىقتار بىرەسە جويىلىپ، بىرەسە قايتادان جاڭا ءبىر تۇرگە ەنىپ وتىرادى. وسى تۇرعىدان قاراعاندا، بىزدە ءالى زەرتتەۋلەر جوق. مەن وسىعان تاڭ قالامىن. تارازىنىڭ ءبىر باسىنا قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن، ءبىر جاعىنا رۋلىق سانانى قويامىن، وسى ەكەۋىن قويعان كەزدە وكىنىشكە وراي، رۋلىق سانا كوبىنە جەڭىپ كەتىپ جاتادى.

- ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، قازىرگى قازاقتىڭ دەرەكتى ءفيلمىنىڭ بەت- باعدارى قانداي؟ وسى سالانى ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن بىزگە نە جەتىسپەيدى؟

- ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك يدەولوگياسىن ايقىندايتىن «مادەني مۇرا» جوباسى بويىنشا ىسكە اسىرىلعان ۇلكەن جوبا بار. ونىڭ نەگىزىندە كوپتەگەن شارالار جاسالىپ، قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇددەسىنە بايلانىستى اشىلماي جاتقان قانشاما اقتاڭداقتار اشىلىپ، حالىققا ۇسىنىلدى. دەگەنمەن، بۇل بۇكىل قازاق قوعامىندا بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردى تولىققاندى اشتى دەپ ەسەپتەمەيمىن. ويتكەنى، سالىستىرمالى تۇردە ايتاتىن بولساق، كەڭەس وداعى كەزىندە مەن جۇمىس ىستەگەن «قازاقتەلەفيلم» ستۋدياسى ءوزىنىڭ شىعارماشىلىعى جاعىنان بۇكىل وداق بويىنشا ون بەس رەسپۋبليكانىڭ اراسىندا ماسكەۋ، كيەۆتەن كەيىن ءۇشىنشى ورىن الاتىن. شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» ستۋدياسىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، «قازاقتەلەفيلم» ستۋدياسىنىڭ ءوزى قوعامىمىزدا بولىپ جاتقان سان سالالى قۇبىلىستار تۋرالى الدىن الا جوسپارلى تۇردە تاقىرىپتاردى ەنگىزىپ، سونى بىزگە الدىن الا بەكىتىپ قوياتىن. مىسالى، قازىرگى قوعامداعى كوزگە كورىنىپ تۇرعان ماسەلەلەردى ايتايىقشى. جاستار اراسىندا وزىنە- ءوزى قول سالۋ ءجيى بايقالۋدا.

وسىنداي سياقتى بۇكىلحالىقتىق، بۇكىل الەمدىك پروبلەماعا ۇشتاسىپ جاتقان كۇردەلى ماسەلەلەر تەليەۆيدەنيەدە، گازەتتەردە، جۋرنالداردا ايتىلۋى مۇمكىن، ءبىراق دەرەكتى كينونىڭ ماماندارى، كاسىبي رەجيسسەرلەردىڭ وسى تاقىرىپتارمەن اينالىسىپ جاتقانىن كورىپ جاتقان جوقپىن. ويتكەنى، كەز كەلگەن حابار ءبىر اپتانىڭ ىشىندە ءتۇسىرىلىپ، ەفيرگە شىعادى. ال سۋيتسيد سياقتى وسىنداي كادىمگى ۇلكەن پسيحولوگيالىق، وتە كوپ استارلى جانە ارنايى زەرتتەۋلەردى قاجەت ەتەتىن تاقىرىپتى اشۋ ءۇشىن دەرەكتى كينودا مىسالى، 3 اي، 6 ايعا دەيىن ۋاقىت قاجەت، مەن كەيبىر كينولارىمدى ءتۇسىرۋ ءۇشىن 1-2 جىلعا دەيىن ۋاقىت ءبولىپ جۇمىس ىستەيمىن عوي، مىنە، سول تۇرعىدان ايتىپ وتىرمىن. ياعني، مەديتسينانى، پسيحولوگيانى تۇسىنەتىن رەجيسسەر جانە وزىنە كەرەكتى مامانداردى، كەڭەسشىلەردى الا وتىرىپ، وسى تاقىرىپتى ەگجەي- تەگجەيلى زەرتتەۋى كەرەك، سودان كەيىن بارىپ ونى كورەرمەندەرگە ۇسىنادى.

تەلەارنالاردىڭ جۇمىسىنا كوپ باعا بەرە المايمىن. ءبىراق تەلەارنالاردا ءتۇسىرىلىپ جاتقان دەرەكتى فيلمدەر وتە تىعىز ۋاقىت مەرزىمىندە تۇسىرىلەدى جانە ولار كوپتەگەن قارجى قىسىمىندا بولعاندىقتان، كوپ جەرلەرگە بارا المايدى. سوندىقتان فيلمدەرى فورماسى جاعىنان قازىرگى زامانعا لايىقتى بولۋى مۇمكىن، ءبىراق ىشكى تاقىرىپتى اشىپ كورسەتۋ، ونىڭ ءار ءتۇرلى ۋاقىتتارداعى دامۋ پروتسەسى جاعىنان كورسەتۋدە ولار ۇتىلىپ وتىر.

قازىر اركىم ءوزى ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ جاتقان زامان. سوندىقتان قازاق قوعامى وسى الەمدىك ۇلكەن تولقىندا جاعاعا شىعىپ قالماۋى ءۇشىن كوپ نارسە ءبىلۋ كەرەك، كوپ نارسەنى ۇيرەنۋ كەرەك.

- «اكە كورگەن وق جونار»، دەمەكشى، بالالارىڭىز قۋانىش پەن مۇحتار دا جولىڭىزدى قۋىپ، وسى سالاعا ازدى- كەمدى ۇلەستەرىن قوسىپ ءجۇر. ءتىپتى، ءسىزدىڭ ءومىر جولىڭىز، كينو ونەرىنە دەگەن قۇشتارلىعىڭىز تۋرالى فيلم دە ءتۇسىردى. اتالمىش باعىتقا بەت بۇرعان جاستاردىڭ بويىندا ەڭ الدىمەن تۇلعا رەتىندە قانداي قاسيەتتەر بولۋى ءتيىس؟

 - ۇلكەن ۇلىم قۋانىش مەن تۋرالى «فورتوچكادان قونعان باق» دەگەن فيلم ءتۇسىردى. بولات ءمۇرسالىم اعاسى وعان ۇلكەن كومەك بەردى. العاشقى تۋىندىسى بولعان سوڭ مەن ونشا ارالاسقان جوقپىن. قولىنان نە كەلەتىنىن كورەيىن دەدىم. ودان كەيىن ول اتاسى - مەنىڭ اكەم نەماتۋللا تۋرالى كينو جاسادى. بىلايعى ەل ونى اۋىلداعى قاراپايىم ادام رەتىندە قابىلدايتىن. مۇندا قاليلا سياقتى رەجيسسەردىڭ دۇنيەگە كەلۋىندە اكەسىنىڭ قانداي ۇلەسى بارى ەكەنى اشىلعانداي بولدى، ياعني قاراپايىم ادامنىڭ بويىنداعى ۇلىلىق قاسيەتتەردى قۋانىش اشا ءبىلدى. قازىر قۋانىش كەنەسارى تۋرالى فيلم تۇسىرمەككە ماتەريالدار جيناپ جاتىر. مەن دە جۇرگەن جەرىمنىڭ بارىندە جيناپ ءتۇسىرىپ بەرىپ ءجۇرمىن. ءوزى دە بىرگە بارىپ تۇسىرەدى، ماسكەۋدە، ورىنبوردا ارحيۆتەن جيناپ جاتىرمىز. قازاقتىڭ زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ كەنەسارىعا بايلانىستى ءار ءتۇرلى كەرەعار كوزقاراستاعى پىكىرلەرىن ءبىلىپ ءجۇرمىز. بۇل قۋانىشتىڭ ەمىن- ەركىن، ءوز كوزقاراسىمەن جاساپ جاتقان تۋىندىسى. «قازاقتا قازىر قاي تاقىرىپ اشىلماي جاتىر؟» دەپ سۇراعان كەزىندە مەن ەكى تاقىرىپتى ايتىپ ەدىم، سونىڭ ءبىرى كەنەسارى تۋرالى ەدى، سونى قولعا الدى.

باعدارلاماشى بالام مۇحتار ەكەۋىنىڭ دە ءبىر كەمشىلىكتەرى - فورما جاعىنا كوبىرەك دەن قويادى دا، ماعىناسىنا ءمان بەرمەيدى. تاعى ءبىر كەمشىلىكتەرى - قازىرگى جاستار كوركەم ادەبيەتتى وقىمايدى، بۇل ولاردىڭ ەڭ ۇلكەن كەمشىلىكتەرى، سەبەبى كوركەم ادەبيەت ارقىلى عانا سەن ءوز ۇلتىڭنىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىن تۇسىنەسىڭ جانە سوعان جانىڭ اشيتىن بولادى. بىلاي قاراسام، قۋانىش تاريحي كەزەڭدەردىڭ اراسىنداعى، استارىنداعى وقيعالاردىڭ ءمان-ماعىناسىن اجىراتاتىن حالگە جەتكەن ەكەن. ۇلتقا دەگەن جاناشىرلىعى بار، قىزىعۋشىلىعى بار جانە قازاقتىڭ جوعىن جوقتاۋعا دەگەن نيەتى بار. نەگىزى، ءارى قاراي ءوزىنىڭ ءبىلىمىن ۇشتاستىراتىن بولسا، پراكتيكا جانە تەوريا جاعىنان ءبىلىمىن جەتىلدىرەتىن بولسا، ودان جاپ- جاقسى رەجيسسەر شىعادى دەپ ويلايمىن.

- ءدال قازىر قىزىلوردا وڭىرىندە «تۋعان جەرگە تاعزىم» ءفيلمىن ءتۇسىرىپ جاتىرسىز. بۇل تۋىندىنىڭ وزەگى نەدە؟ كورەرمەنگە قاشان جول تارتپاق؟

- قازىر 58 جاستامىن، سونىڭ 35 جىلدىق شىعارماشىلىق عۇمىرىمدا تۋعان جەرىم جاڭاقورعاندا قانشا اكىمدەر اۋىستى. مەنىڭ شامام كەلگەنشە سولاردىڭ بارىنە ايتاتىنىم - «جاڭاقورعاننىڭ كەرەمەت تاريحى بار، سونى ەلگە تانىستىرۋىمىز كەرەك». قانشاما مىقتى تۇلعالارىمىز ومىردەن ءوتىپ جاتىر. 2015 -جىلى ناۋرىزدا جاڭاقورعانعا جاڭادان اكىم بولىپ كەلگەن رۇستەم رۋسلان ۇلى ارنايى مەنى ەلگە شاقىرىپ، تانىستى، سويتسەم، ول مەن تۋرالى كەڭىنەن ماعلۇمات العان بولىپ شىقتى، مەنىڭ تۋىندىلارىمدى كورىپ، مەن تۋرالى كوركەم ادەبيەتتى دە وقىعان ەكەن. سودان بىردەن ءتىل تابىسىپ كەتتىك. ءسويتىپ ەكەۋمىزدىڭ يدەيامىز - جاڭاقورعاننىڭ تاريحي جانە ءدىني-رۋحني ەسكەرتكىشتەرى تۋرالى دەرەكتى ءفيلمدى ءتۇسىرۋدى باستادىق، فورما رەتىندە كينوەكسپەديتسيا فورماسىن قابىلدادىق، وسىلايشا «تۋعان جەرگە تاعزىم - جاڭاقورعان 2015» كينوەكسپەديتسياسى پايدا بولدى. جاڭاقورعان نەگىزىنەن قازاق جەرىنە، قازاق ەلىنە يسلام ءدىنىن الىپ كەلگەن ۇلى تۇلعالار جاتقان اۋليەلى جەر، ءدىن تاريحىنا بايلانىستى جەر بولعاندىقتان، فيلوسوفيا جانە تەولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى دوساي كەنجەتايدى استانادان ارنايى شاقىرتىپ، وسى جوباعا كەڭەسشى ەتىپ الدىم. جوبانىڭ نەگىزگى ماتەريالىن دايىنداپ، ستسەنارييىن جازعان - جەرگىلىكتى ولكەتانۋشى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى ادىربەك سوپىبەكوۆ اعامىز. ول كىسى وسى جاڭاقورعاننىڭ العاشقى تولقىن عالىمدارى، جازۋشىلارىنىڭ بارلىعى مەن بۇگىنگى جاستار اراسىنداعى «التىن كوپىر» سياقتى ازامات قوي. سوندىقتان جاڭاقورعان وڭىرىنە قاتىستى ءوز ويلارىن قاعاز بەتىنە تۇسىرگەن بولاتىن. مىنە، وسىلاي ەكسپەديتسيا نەگىزگى ماتەريالدى ءتۇسىرىپ كەلدى. ەندى مونتاجعا كىرىسەمىز. بۇل فيلم كۇزدە كوپشىلىك الدىنا شىعارىلادى.

- «تالانتتى ادام بار جاعىنان تالانتتى» دەمەكشى، ءسىز تەك رەجيسسەر عانا ەمەس، سايات نۇرعازيننىڭ ورىنداۋىنداعى «جاڭاقورعان» ءانىنىڭ اۆتورىسىز. ول تۋرالى «جاس ۇلكەيگەن سايىن بالالىق شاعىڭدى اڭساپ، تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنىش ۇلعايا تۇسەدى. وڭاشادا وتكەندى ءبىر شولىپ، ساعىنىشتان تۋىنداعان ولەڭ - وسى «جاڭاقورعان»، - دەپسىز. كوپشىلىككە اسا تانىتا قويماعان تاعى قانداي ونەرىڭىز، قانداي قىرىڭىز بار؟

- «ءجانناتىم - جاڭاقورعانىم» دەپ اتالاتىن ءاندى ەمحانادا اۋىرىپ جاتقان كەزىمدە تۋعان جەرىمدى ساعىنىپ وتىرىپ جازعان ەدىم. ودان باسقا، «حرونيكي سكيتالتسا يز جاناكورگانا» دەگەن بيوگرافيالىق رومانىمدى جازىپ بىتىرگەنمىن، ءبىراق ءالى تولىقتىرىلىپ جاتىر، جاقىندا جارىق كورۋى مۇمكىن. وندا مەن وسى ءوزىمنىڭ بۇكىل شىعارماشىلىق عۇمىرىما تالداۋ جاسايمىن. ادام بولىپ دۇنيەگە كەلگەن سوڭ ول ءوزىنىڭ گەنەتيكاسىن، تەگىن ويلايدى. قايدان كەلدىم، قالاي ءومىر ءسۇردىم، بابالارىم كىمدەر ەدى، بولاشاعىم نە بولادى دەگەن ويلار مازالايدى. مىنە، وسى جەردە كينورەجيسسەر، دوكۋمەنتاليست قاليلا وماروۆتىڭ شىعارماشىلىعى عانا ەمەس، ونىڭ ارعى تەگى قانداي، قايدان كەلدى، قالاي ءومىر ءسۇردى دەگەن سياقتى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىلەدى بۇل روماندا. ونىڭ ادەبي نۇسقاسىن باسپاعا ازىرلەگەن قازاقتىڭ اتاقتى سىنشىسى تولەگەن توقبەرگەنوۆتىڭ ۇلى رومان توقبەرگەنوۆ.

اتەيستىك كەڭەس جۇيەسى قۇلاعان سوڭ قازاق دالاسىندا، قازاق مەملەكەتىندە ۇلكەن ۆاكۋۋم پايدا بولدى، بۇل - ءدىني ۆاكۋۋم. مىنە، وسىنى پايدالانىپ، بىزگە جان- جاقتان اعىلعان سەكتالاردى كورىپ جاتىرمىز. ال ول ءدىني اعىمدارعا بالالارىمىزدى ەمىن-ەركىن بەرىپ قوياتىن بولساق، ونىڭ ارتى نە بولاتىنى جان-جاقتاعى كورشىلەرىمىزدەن-اق كورىنىپ تۇرعان جوق پا؟ ال ءدىن ارقىلى نەبىر مەملەكەتتەردىڭ ىرگەتاسى شايقالىپ جاتقان زاماندا بۇل تاقىرىپقا دا ءوز ۇلەسىمدى قوسقىم كەلىپ، ءۇش جۇزگە ءپىر بولعان ءوزىمنىڭ التىنشى اتام ايعىجايشان تۋرالى «ءپىرىم - ايعىجايشان» دەگەن درامالىق پەسا جازىپ شىقتىم.

بۇل پەسانى ساحناعا شىعارۋ ءۇشىن قاراجات كوزىن ىزدەپ جاتىرمىن. ايعىجايشان بابام تۋرالى دەرەكتى فيلم دە تۇسىرگىم كەلەدى، وعان دا قاراجات جاعى قولبايلاۋ. ايعىجايشاننىڭ تاريحىن، تاعدىرىن، ونىڭ ءومىر سۇرگەن زامانىن اشۋ ءۇشىن تەك قانا قازاقستاندا عانا ەمەس، ول وقىعان وزبەكستاننىڭ تاشكەنت، بۇقارا شاحارلارىنا بارىپ، ارحيۆ كوزدەرىن اشۋ كەرەك. مىنە، وسىنداي يسلام ءدىنىنىڭ تاريحىنا بايلانىستى كوپتەگەن جاڭا قىرلار اشاتىن بۇل كينونىڭ تەك قانا مەنىڭ تۋىسقاندارىم ءۇشىن عانا ەمەس، قازاق قوعامى ءۇشىن كەرەك كينو بولعاندىقتان، ونى قالاي بولسا سولاي جاساي سالۋعا بولمايدى. بۇعان دا بالا- شاعامنىڭ اۋزىنان جىرىپ، شامام كەلگەنشە بەينەماتەريالدار جيناپ ءجۇرمىن.

سونىمەن قاتار كوركەم ادەبيەتتىڭ كەيىپكەرىنە اينالعان جايىم دا بار. 2012 -جىلى بەلگىلى ساتيريك جازۋشى دوقتىرحان تۇرلىبەكتىڭ «قاليلا قوجانىڭ حيكايالارى» دەگەن ءازىل اڭگىمەلەر جيناعى جارىققا شىقتى. وندا 64 حيكايا بار، سونىڭ ءبارى مەنىڭ ومىرىمدە بولعان وقيعالار، كوپتەگەن ماتەريالدارىن ءوز قولىممەن جازىپ دايىنداپ بەرگەنمىن. ال ەندى كوركەمدىك جاعىن اسەرلەپ قاعازعا تۇسىرگەن دوقتىرحان اعا. نۇرلان حامي دەگەن دراماتۋرگ جازۋشى ازامات مەنىڭ وسى دەرەكتى كينو جولىنداعى تاعدىرىمدى كورىپ، ىشكى جان دۇنيەممەن سىرلاسقان سوڭ «اۋليە مەن اپەندى» دەگەن پەسا جازىپ شىقتى.

 باسقا قىزىعاتىن نارسەم دە جوق، بار تاپقانىمدى كينوعا جاراتقىم كەلەدى. قۇدايعا شۇكىر، ەكى ۇلىمدى ۇيلەندىرىپ، ءبىر قىزىمدى ۇزاتتى. كەنجە قىزىم ت. جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىندا وقيدى. سولاردان كورگەن قىزىقتارىم - بالداي ءتاتتى نەمەرەلەرىمدى كورگەن ساتىمدە-اق شارشاعانىم سۋ سەپكەندەي باسىلادى.

- جۇزەگە اسىرۋدى ويلاستىرىپ جۇرگەن يدەيالارىڭىز، جاڭا جوبالارىڭىز تۋرالى ايتا كەتسەڭىز؟

- شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىندا بىلتىر بەلگىلى تەاتر سىنشىسى اشىربەك سىعاي تۋرالى كينو وتكىزگەن بولاتىنمىن. وكىنىشكە وراي، باستى كەيىپكەرىنىڭ كوز تىرىسىندە ءتۇسىرىلىپ، مونتاجدالىپ بىتكەنىمەن، ول كىسىنىڭ كوزى ءتىرىسى كەزىندە بۇل كينونىڭ تۇساۋكەسەرى بولمادى. ءبىراق ول ءوزى كينونى كورىپ، ءبىر-ەكى ەسكەرتۋلەرىن ءبىلدىردى. جالپى، فيلمگە ءوزى ريزا بولدى.

 مايلىقوجا اقىن تۋرالى دەرەكتى فيلم تۇسىرە باستاعان بولاتىنمىن. بۇل ءفيلمنىڭ تاقىرىبى اشىلماعان، ول يسلام ءدىنىنىڭ فيلوسوفياسىنىڭ تاريحىنا، ەستەتيكالىق قۇندىلىقتارىنا كەلىپ تىرەلدى. ياعني مايلىقوجا اقىن وسى ۋاقىتقا دەيىن اشىلماي كەلۋىنىڭ سەبەپتەرىن ونىمەن اينالىسا باستاعان كەزدە عانا بارىپ ءبىلدىم. بۇل قازىرگى كەزدە وتە اۋىر تاقىرىپ.

مۇندا ءدىن تاقىرىبى دا، مادەنيەت تاقىرىبى دا جاتىر. ەڭ ۇلكەنى - قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىندا مايلىقوجا اقىننىڭ ءالى دە وزىنە لايىق ورىن الماعان تۇلعا ەكەنى كوزگە اپ-انىق كورىنىپ تۇر. سوندىقتان كوپتەگەن توسىن، جاڭا، قاتپار-قاتپار ادەبيەت تاريحى اشىلىپ جاتقان سوڭ، بۇل ءفيلمنىڭ جولى اۋىر بولدى. ونىڭ ۇستىنە، دەنساۋلىعىم جاراماي، مەن بۇل ءفيلمدى اياعىنا دەيىن جەتكىزە المادىم. قازىر بۇل فيلم «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ باسقا رەجيسسەرىنە بەرىلدى، ول اياقتاعان سوڭ ۇلكەن ەكرانعا جول تارتادى دەپ ويلايمىن.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان: گۇلنار جومارتوۆا