قازاقتىڭ قوي سويۋ ءتارتىبىن بىلەسىز بە؟

استانا. قازاقپارات - قازاق حالقىنىڭ باستى تاعامى ەت بولعاندىقتان، مال سويۋ ءراسىمى ءوز الدىنا داستۇرگە اينالعان.

قازاق حالقى ەڭ سىيلى ادامدارى ۇيگە قوناققا كەلگەندە قويدىڭ باسىن ۇسىنادى. قويدى سويماس بۇرىن قوناققا باتا بەرگىزەدى.

سوسىن وتكىر پىشاعىن قولىنا الىپ، ءوز ىسىنە كىرىسەدى. ەرتەرەكتە ءاربىر قازاق جىگىتى مال سويۋ جانە ونى جىلىكتەۋ ءداستۇرىن جاقسى بىلەتىن.

شىنى كەرەك، بۇگىندە «قويىمدى سويىپ بەرشى» دەپ كورشىسىنە جۇگىرەتىن قازاقتىڭ قاراسى كوبەيدى. سول سەبەپتى ءبىز بۇگىن قوي سويۋدا ورىندالاتىن سالت- داستۇرلەر مەن وعان بەرىلەتىن تۇسىنىكتەر تۋرالى بايان ەتەمىز.

1998 -جىلى «سوزدىك- سلوۆار» باسپاسىنان جارىق كورگەن «قازاق ءداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ انىقتامالىعى» اتتى كىتاپتا قازاقتىڭ قوي سويۋ داستۇرىنە قاتىستى نەگىزگى تالاپتاردى كەلتىرىپ وتەدى. مىسالى:

1. سويىلاتىن قويدى تاڭداۋ. سويىلاتىن قوي پىشاققا جارامدى سەمىز بولۋى كەرەك. بۋاز قوي سويىلمايدى، وسىمگە قالدىرىلادى. كوبىنە قوڭى جارامدى قارتاڭ قوي تاڭدالادى.

2. تاڭدالىپ الىنعان قويدى قوناققا كورسەتىپ، باتا سۇراۋ. سويار قوي تاڭدالىپ، ىرىكتەلىپ الىنعاننان كەيىن ءۇي يەسى اق ادال - مالىن قوناعىنا كورسەتىپ باتا سۇرايدى.

3. قىساپشى پىشاعىن، قۇمانىن دايىنداۋ. ءۇي يەسى مالىن قوناعىنا كورسەتىپ، ونىڭ ريزاشىلىعىن الىپ جاتقاندا قاساپشى پىشاعىن سايلاپ، قۇمانعا جىلى سۋ قۇيىپ، شاپتاسىن ىڭعايلاپ قويادى.

4. مالدى باۋىزداۋ. مالدى باۋىزداۋ ءۇشىن قان- جىن توگىلىپ، ءۇيدىڭ ماڭىن شىبىن- شىركەي باسىپ كەتپەۋى ءۇشىن مالدى اۋلاققا كوبىنە سۋ جاعاسىنا اپارىپ، ءتورت اياعىن ايقاستىرا قوسىپ بايلايدى. مالدىڭ باسىن قۇبىلاعا (وڭتۇستىك باتىسقا) قاراتىپ «ءبىسمىلا» دەپ باۋىزداۋعا كىرىسەدى. سودان سوڭ «سەندە جازىق جوق، مەندە ازىق جوق» دەپ باۋىزداپ جاتقان مالىنان امالسىزدان بولىپ جاتقان ءىس ەكەنىن ايتىپ كەشىرىم سۇراعانداي اياۋشىلىق بىلدىرەدى.

5. قويدىڭ اياعىن بايلاعان ءجىبىن شەشۋ، قۇمانداعى سۋمەن قويدىڭ القىمىن جۋىپ، باۋىزداۋ، قانىنان تازارتۋ، قولىن، پىشاعىن جۋۋ. باۋىزدالىپ جانى ابدەن شىققانان كەيىن قويدىڭ اياعىن بايلاعان ءجىپ شەشىلىپ الىنادى. سودان كەيىن قىساپشى قۇمانداعى جىلى سۋمەن قويدىڭ القىمىن جۋىپ باۋىزداۋ قانىنان تازارتادى، قولىن، پىشاعىن جۋادى.

6. باۋىزدالعان قويدىڭ ەكى ءتۇرلى تاسىلمەن سويۋ. باۋىزدالعان قوي ەكى ءتۇرلى تاسىلمەن سويىلادى. ءبىرى - توسەلگەن شىپتانىڭ ۇستىندە جاتقىزىپ سويۋ دا، ەكىنشىسى ارتقى ەكى تىلەرسەكتەن اعاش وتكىزىپ ءىلىپ سويۋ (كەي جەردە اسىپ سويۋ دەپ اتالادى).

7. قويدىڭ تەرىسىن ىرەۋ، ءتۇيۋ. قويدى سويۋ ءۇشىن الدىمەن تەرىسىنەن ىرەيدى (تۇيەدى). ىرەۋ دەپ سىپىرۋعا قولايلى مۇمكىندىك جاساۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر تارتىپپەن قويدىڭ تەرىسىنەن باۋىر جاعىنان كەسۋدى ايتادى.

8. باس پەن 4 سيراقتى ءۇيتۋ. تەرى سىپىرىلماس بۇرىن بولەك الىنعان باس پەن سيراق ۇيتۋگە جىبەرىلەدى.

 9. تەرىسى سىپىرىلعان قويدىڭ دەنەسىن مۇشەلەۋ.

«ماسساگەت»