اتاجۇرتتا «ۇشاق ۇشىرعان» قانداستار
«شىركىن، انا ايىرپلانعا (ايەروپلان) وتىرىپ ۇشار ما ەدى، كىم ايداپ بارا بارا جاتىر ەكەن،ءا!». بۇل كوپ بالانىڭ باسىنان وتكەن ارمان. تالاي بالا سامولەتكە باس كيىمىن بۇلعاي ايقايلاپ، جەتىپ الاتىنداي سوڭىنان جۇگىرەتىن.
ءبىراق، ارماننىڭ ءبارى ورىندالىپ، قۋعاننىڭ ءبارى جەتكىزبەيدى عوي. وعان تەك ارمانىنا دارمەنى، قيالىنا قابىلەتى ساي تاڭداۋلىلار عانا يە بولادى. سول تاڭداۋلىلاردىڭ قاتارىندا ەربولات قۇلاتاي ۇلى، تىلەۋبەك بەكمىرزا ۇلى، نۇرعالىم بورانباي ۇلى سەكىلدى ازاماتتار بار. بۇگىندە حالىقارالىق رەيستەر مەن ەل ىشىندەگى اۆياتسيا سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن «ۇشتىك» ۇشقىشتار جايلى از-كەم اڭگىمەگە ورىن بەرەيىك.
ەربولات قۇلاتاي ۇلى
2001 - جىلى التايدىڭ شىڭگىل اۋدانىندا ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن ەربولات، قازاقستانعا جول تارتادى. شەتەلدەن كەلگەن وزگە بالالارمەن قاتار، الدىمەن ءبىر جىل دايىندىق كۋرستا وقىدى. ۇشقىش بولۋ ونىڭ بالا كۇنگى ارمانى بولاتىن. الماتىعا كەلە قالانى ارالاپ ءجۇرىپ، ايەروپورت جاقتاعى ازاماتتىق اۆياتسيا اكادەمياسىن تاۋىپ الادى. ءبىلىم وشاعىن سىرتىنان كورىپ، وسىندا وقىسام دەگەن تالابىنا قانات بىتەدى. سونىمەن، ەمتيحانعا جاتپاي-تۇرماي دايىندالعان ول، 2002-جىلى كوزدەگەن اكادەمياسىنا الدىڭعىلاردىڭ ءبىرى بولىپ تۇسەدى. قىزىعى، ەربولات وقۋ ورنىنا قابىلدانعان تۇڭعىش قىتايلىق قازاق ەكەن.
ول كەزدە ورالمان بالالارعا گرانت شەكتەۋلى بولاتىن. الايدا، ءوز قاراجاتىمەن ءبىلىم الۋعا بەل بۋعان بوزبالانى اكادەميا باسشىلارى ءبىر جىلدان كەيىن جاقسى وقۋ ناتيجەسىنە ريزا بولىپ، گرانتقا اۋىستىرادى. ماتەماتيكا، گەومەتريا، الگەبرا سەكىلدى جاراتىلىستىق پاندەردى «شەكىلدەۋىكشە شاققان» ول اكادەمياداعى ۇلگىلى ستۋدەنتتەردىڭ ءبىرى بولدى.
«العاش وقۋعا كەلگەندە بىزگە قولداۋ كورسەتىپ، ءبىلىمىمىزدى باعالاعان اكادەميا پرورەكتورى ەرمەك سانسىزباي ۇلى ابدرامانوۆقا راحمەتىمدى ايتامىن. ول كىسى دە بىلىكتى اعا بۋىن مامانداردىڭ ءبىرى. قازاقستان جەرىنە العاش «ي ل-76» جۇك سامولەتىن قوندىرعان ۇشقىش سول كىسى ەكەن» دەيدى ەربولات ۇستازىنا دەگەن ىستىق ىقىلاسىن ءبىلدىرىپ.
2006- جىلى اكادەميانى ءتامامداعان ول ءبىر جىل تۋعان جەرىندە بولادى. 2007- جىل قايتا ورالىپ، اۆياتسيا كوللەدجىندە بەس اي ساباق بەرگەن. سول جىلى كوكتەمدە جامبىل وبلىسىنىڭ تولەبي اۋدانىندا حيميالىق جۇمىسقا كىرىسەدى. ا ن-2 ۇشاعىمەن مويىنقۇم، تولەبي اۋدانى وڭىرلەرىندە ەگىنگە، جوڭىشقاعا، جابايى شوپتەرگە ءدارى شاشادى. ا ن-2-مەن اسپان كەزگەن ونىڭ قىزمەتى قىزىلوردادا جالعاسىپ، گەولوگتارمەن بىرگە ءۇش اي جۇمىس ىستەيدى.
العاشىندا ماۋسىمدىق ەڭبەكتەردە تاجىريبە جيناعان ول قوستانايداعى «اۆيا جاينار» كومپانياسىندا حيميالىق جۇمىسقا كىرىسىپ، ا ن-2 مەن ەگىس القاپتارىنا ءدارى سەبەدى. وعان اكادەميانى وزىنەن ءبىر جىل كەيىن بىتىرگەن تىلەۋبەك پەن نۇرعالىم قوسىلادى. (ولار تۋرالى ءسال كەيىن).
2010-جىلى قىرعىزستانداعى «ماناس» ترەنينگ ورتالىعىنان ءبىر جارىم ايلىق كۋرستى وقىعان ەربولات ەندى تىكۇشاقتى مەڭگەرۋگە كوشىپ، توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگىنىڭ «قازاۆيا قۇتقارۋ» مەكەمەسىنە جۇمىسقا كىرەدى. بىلتىرعى جىلى رەسەيدىڭ تۇمەن وبلىسىندا «م ي-26» تىكۇشاعىن مەڭگەرۋ كۋرسىنان وتكەن ول قازىر «قازاۆيا قۇتقارۋدىڭ» بىرەر جىل بۇرىن العان ەكى «م ي-26» تىكۇشاعىنىڭ بىرىندە ۇشقىش. اتالعان اۋە تەحنيكاسى قازاقستاندا قازىرشە ەكەۋ عانا. ولار تەك اپاتتى جاعدايلار مەن شۇعىل قاجەت كەزدەردە عانا اسپانعا كوتەرىلەدى. الەمدەگى ءىرى ازاماتتىق تىكۇشاق سانالاتىن «م ي-26» ەلىمىز اۆياتسيا سالاسىنداعى قىمبات ءارى وزىق اۋە كولىگى. ونىڭ توتەنشە وقيعالار كەزىندەگى مۇمكىندىگى وراسان. ايتا كەتەرلىگى، ەكى «م ي-26» الداعى مامىر ايىندا استانادا وتەتىن شەرۋگە قاتىسادى. بۇيىرتسا، ونىڭ بىرەۋىنىڭ شتۋرۆالىندا ەربولات قۇلاتاي ۇلى وتىراتىن بولادى...
تىلەۋبەك بەكمىرزا ۇلى
ازاماتتىق اۆياتسيا اكادەمياسىنىڭ ۇزدىك تۇلەكتەرىنىڭ ءبىرى - تىلەۋبەك. التايدىڭ بۋىرشىن اۋدانىنان ەلىنە ارمان ارقالاپ كەلگەن بالا جىگىت دايىندىق فاكۋلتەتىن بىتىرگەن سوڭ، 2003-جىلى اكادەميانىڭ «ۇشقىش» ماماندىعىنا تۇسەدى. ايتارعا وڭاي بولعانىمەن، ءبىلىم ورداسىنا قابىلدانۋدىڭ تالابى قاتاڭ. ەمتيحاننان جوعارى بالل جيناۋمەن قاتار، دەنساۋلىعىڭ دا مۇلتىكسىز بولۋى كەرەك. سونىڭ بارىنەن ءساتتى ءوتىپ، مەملەكەتتىك گرانتپەن وقىعان ونىڭ دا ساباق ۇلگەرىمى قاتارلاستارىنان وق بويى وزىق بولدى. اكادەمياعا قابىلدانعانىمەن، وقۋدىڭ قيىندىعىنا شىداماي، شىعىپ كەتكەن بالالار دا كوپ بولعان.
ءۇشىنشى كۋرستى اياقتاعان جىلى جازدا پراكتيكا باستالادى. الماتى توڭىرەگىندەگى «بايسەركە» جانە «بۇرۇنداي» ۇشۋ الاڭدارىندا «ا ن-2»، «سەسنا-72» شاعىن سامولەتتەرىندە ۇشىپ جاتتىعادى. ءتارتىپ بويىنشا پراكيتكادا ۇشۋ 90 ساعات بولۋ كەرەك. ءۇشىنشى، ءتورتىنشى كۋرستاردا ءىس-تاجىريبەدەن جاقسى دەڭگەيدە ءوتىپ، سامولەتتى از ۋاقىتتا ۇشىرىپ-قوندىرعان تىلەۋبەكتىڭ العىرلىعىنا كوماندير-نۇسقاۋشىلار ريزا بولىپتى.
تىلەۋبەك وقۋدى ءتامامداعان 2007-جىلدان بەرى قوستانايداعى «اۆيا جاينار» كومپانياسىندا قىزمەت ەتىپ كەلەدى. جۇمىسىنا ادال، جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى، بىلىكتى ماماندى كومپانيا باسشىلىعى دا كەلىسىم-شارتپەن جىل سايىن شاقىرتىپ الادى. ءار جىلى جاڭادان سىناق تاپسىرىپ، دەنساۋلىق تەكسەرۋلەرىنەن وتەتىن ۇشقىشتىڭ مىندەتى اۋىر. ا ن-2 ۇشاعىمەن تەڭىزدەي تولقىعان بيداي القاپتارىنا حيميالىق تىڭايتقىش شاشادى. سونىمەن بىرگە، قوستاناي، سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىنىڭ سىڭسىعان ورماندارىن زياندى جاندىكتەردەن قورعاۋ ءۇشىن ءدارى سەبەدى.
«بەلگىلەمە بويىنشا ۇشۋ ۋاقىتى تاڭەرتەڭ جانە كەشكە بولادى. حيميالىق جۇمىستىڭ دەنساۋلىققا كەرى اسەرى بار. الايدا، ۇشقىشتاردىڭ ءتورت مەزگىل تاماعى مەن جاتىن ورنى، وزگە دە جاعدايلارى ويداعىداي قامتاماسىز ەتىلگەن» دەيدى ۇشقىش. 7 جىلدان بەرى ا ن-2 مەن قازاق دالاسىنىڭ سولتۇستىگىن شارلاپ، ەلىمىزدىڭ باستى بايلىقتارىنىڭ ءبىرى استىق القاپتارى مەن جايقالعان ورماندى وڭىرلەرىنە اۋەدەن قىزمەت كورسەتىپ جۇرگەن تىلەۋبەكتىڭ الداعى جوسپارلارى كوپ. تاجىريبەسى مەن ءبىلىمى شىڭدالعان ماماننىڭ اسپان بيىگىندە دە، قىزمەت بيىگىندە دە جوعارىلاي بەرەتىنىنە سەنەمىز.
نۇرعالىم بورانباي ۇلى
ول التايدىڭ قابا اۋدانى كولباي اۋىلىندا توعىزىنشى سىنىپتى بىتىرگەن سوڭ، ءۇرىمجى قالاسىنداعى ماشينا-تەحنيكا كوللەدجىندە ءۇش جىل وقىدى. ونى ءتامامداعان سوڭ دايىن تۇرعان جۇمىسقا دا قاراماي، قازاقستانعا بەت تۇزەيدى. الماتىدا ءبىر جىل دايىندىق كۋرستان ءوتىپ، 2003-جىلى جاقسى ناتيجەمەن ازاماتتىق اۆياتسيا اكادەمياسىنا مەملەكەتتىك گرانتقا وقۋعا تۇسەدى. ۇزدىك ستۋدەنتتەردىڭ قاتارىندا تىلەۋبەك ءبارى بىرگە ءبىلىم الادى.
اكادەميانى اياقتاپ، ۇشقىش كۋالىگىن العان ول دا ەڭبەك جولىن «اۆيا جاينار» كومپانياسىنان باستادى. وندا ءۇش جىل جۇمىس ىستەگەن سوڭ، 2010-جىلى «ەير استانا» كومپانياسىنىڭ ۇشقىشتىعىنا ەمتيحان تاپسىرىپ وتەدى. وندا نەگىزىنەن اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋ مەن جالپى اۆياتسيا ءبىلىمىڭ سىنالادى. ال، ەمتيحاننىڭ ۇلكەنى الدا بولاتىن.
«ەير استاناعا» قابىلدانعان نۇرعالىم ەندى يرلاندياعا ەمتيحان تاپسىرۋعا اتتانادى. وندا ۇشقىشتىڭ حالىقارالىق ستاندارتقا ساي ءبىلىمى-بىلىگى، مۇمكىندىگى ساراپقا سالىنادى. ماتەماتيكا، فيزيكا، اعىلشىن ءتىلى مەن تەحنيكالىق-فيزيكالىق قابىلەتىڭ، پسيحولوگيالىق جاي-كۇيىڭ قاتاڭ تەكسەرىلەدى. وسىلاردىڭ بارىنەن سۇرىنبەي وتكەن نۇرعالىم يرلانديادان ورالعان سوڭ ينتەرنەت ارقىلى امەريكاعا ەمتيحان تاپسىرىپ، ا ق ش- تىڭ فلوريدا شتاتى، مەلبۋرن قالاسىنداعى فلوريدا تەحنيكالىق ينستيتۋتىنىڭ اۆياتسيا بولىمىنە ەكى جىلدىق وقۋعا قابىلدانادى.
فلوريداعا بارعان سوڭ نۇرعالىمعا كوممەرتسيالىق ۇشقىش كۋالىگىن الۋ ءۇشىن قايتا باستان وقۋعا تۋرا كەلەدى. ويتكەنى، وندا ءبىلىم الۋ دەگەن ءسوز - الەمنىڭ الدىڭعى قاتارلى اۋە كومپانيالارىندا جۇمىس ىستەۋگە، حالىقارالىق ستاندارت بويىنشا رەيستەردە قاتىناۋعا تولىمدى ۇشقىش ساناتىنا قوسىلۋ دەگەن ءسوز. امەريكادان كەيىن يرلانديادا توعىز اي وقۋىن جالعاستىرعان ول، كوممەرتسيالىق ۇشقىش كۋالىگىنە قول جەتكىزەدى. دۋبلين قالاسىندا ۇلكەن جولاۋشىلار سامولەتىن باسقارۋدىڭ ءبىر اپتالىق كۋرسىنان دا وتەدى.
ەلگە ورالعان نۇرعالىم «ەير استانا» كومپانياسىمەن شارتقا قول قويادى. ەندى كومپانيا ونى airbus سامولەتتەرىن شىعاراتىن فرانسيانىڭ تۋلۋزا قالاسىنا ءبىر جارىم ايلىق كۋرسقا جىبەرەدى. وندا airbus-تا ۇشۋ تاجىريبەسىنەن ءوتىپ، سىناقتاردى ءساتتى تاپسىرعان ۇشقىش يندەرلاندتىڭ امستەردام قالاسىندا قاۋىپتى جاعدايداردا قاۋىپسىزدىكتى جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا كۋرستا وقيدى.
قىسقاسى، امەريكا مەن ەۋروپانىڭ ستاندارتتارى مەن سىناقتارىنىڭ بارىنەن سۇرىنبەي وتكەن ول 2013-جىلدان باستاپ، «ەير استانا» كومپانياسىندا «Airbus-319» ، «Airbus-320» ، «Airbus-321» سامولەتتەرىنىڭ ۇشقىشى. بىلىكتى مامان ەۋروپا مەن ازيانىڭ ءىرى قالالارىنا جولاۋشىلار تاسىمالداپ، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەتىن قىزمەت اتقارىپ ءجۇر. كورشى ورتا ازيا مەملەكەتتەرى مەن ەل ىشىندەگى رەيستەرگە دە ۇشادى.
«العاش قىزمەتكە قادام باسقاندا امەريكالىق مامان ۆەسلي كەننەدي جانە اعامداي بولىپ كەتكەن ەربول نۇرقاسوۆ سىندى جەتەكشىلەرىم كومەك كورسەتىپ، قولداۋ ءبىلدىردى، ءوز ەلىمىزدە الاڭسىز قىزمەت ەتىپ جۇرگەنىمىزگە ريزامىز» دەيدى ول. الەمنىڭ الپاۋىت قالالارىنا ۇزبەي ۇشىپ، جۇزدەگەن جولاۋشىلاردى جەتكىزىپ جۇرگەن نۇرعالىمنىڭ ساپارىنا تەك ساتتىلىك تىلەيمىز.
جيىپ ايتقاندا كەزىندە بالاسىن وقىتۋعا قۇلىقسىز كەي اكەلەر «وقىپ نە تىندىرادى، ايىرپىلان ۇشىرادى دەيسىڭ بە» دەپ جاتاتىن. ءيا، تالابى تاۋداي بالا راسىمەن دە «ايىرپىلان ۇشىرادى» ەكەن. وعان دالەل جوعارىدا ايتىلعان ءۇش جىگىت. بۇگىندە قازاق جاستارى تەحنيكالىق ماماندىقتارعا بەت بۇرىپ جاتىر. بۇل قۋانىشتى جاعداي. ۇشقىشتاردىڭ جارتىسىنا جۋىعىن شەتەلدەن شاقىراتىنىمىز دا جاسىرىن ەمەس. بۇيىرسا، الداعى ۋاقىتتا ولاردىڭ ورنىن قازاق جاستارى باساتىن كۇن الىس ەمەس.
راس، ەربولات، تىلەۋبەك، نۇرعالىمدەر العاش وقىعاندا ورىس ءتىلىن بىلمەگەنى ءۇشىن قيىندىق كوردى. ءبىراق، ولارعا وقۋ ورنىنىڭ باسشىلارى تۇسىنىستىكپەن قاراپ، قوسىمشا ءتىل كۋرسىن ۇيىمداستىردى. ساباق قازاق تىلىندە وتكەنىمەن اتاۋ-تەرميندەر وزگە تىلدە. الايدا، وسىنداي قيىندىقتاردى جەڭە وتىرىپ، قۇلشىنا ءبىلىم العان، الدارىنا ۇلكەن ماقسات قويعان جاستار وزدەرى بالا كۇندەرىندە جەردەن قول بۇلعاپ، سوڭىنان جۇگىرىپ ارمان ەتكەن سامولەتتىڭ ۇشقىشىنا اينالدى. ياعني، ارمان الدامايدى ەكەن، شىن سەنىم ارتساڭ جەتۋگە بولادى ەكەن.
بۇگىندە تىلەۋبەكتىڭ جالپى ۇشقان ساعاتى 2 مىڭنان استام، ەربولاتتىكى 2 مىڭعا جاقىن، نۇرعالىمدىكى 3 مىڭعا تاياۋ بولىپتى. اسپاندا ەركىن سامعاپ جۇرگەن ازاماتتارىمىز امان بولىپ، ەلىنە قىزمەت ەتەتىن مينۋت، ساعاتتارى ۇزارىپ، جىلدارعا جالعاسا بەرسىن دەپ تىلەيمىز. بالا كۇنگى ارماندى اقيقاتقا اينالدىرعان ەربولاتتىڭ جالپى ۇشۋ ۋاقىتى 1 مىڭ 600 ساعات بولىپتى. الىپ تىكۇشاقپەن اسپان اياسىن شارلاپ جۇرگەن ۇشقىشتىڭ ەلىنە قىزمەت ەتەتىن مينۋت، ساعاتتارى بۇدان دا كوپ بولا بەرەدى دەپ سەنەمىز.
مۇرات الماسبەك ۇلى (2015-جىل)