قازاقپاراتتىڭ توتە جازۋ سايتى شەتەلدەگى قازاق ءتىلى اياسىنىڭ كەڭەيۋىنە وزىندىك ۇلەسىن قوسىپ كەلەدى

 استانا. قازاقپارات - مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسى كۇندەلىكتى ومىردە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قىزمەت ەتۋ كورسەتكىشىنىڭ ارتۋى، شەتەلدەردە قازاق ءتىلىن قولدانۋشىلاردىڭ كوبەيۋىمەن ارتا تۇسەرى انىق.

قازاق ءتىلىنىڭ اياسىن كەڭەيتۋدە شەتەلدەگى قانداستارىمىزدىڭ الار ورنى بولەك. ولاردىڭ انا تىلىنەن ايىرىلماۋى، اتا جۇرتىمەن رۋحاني بايلانىسىنىڭ ۇزىلمەۋى قازاق ءتىلىنىڭ وزگە ەلدە قانات جايۋىنا وزىندىك ۇلەس قوسارى ءسوزسىز. قازاقپارات حالىقارالىق اگەنتتىگى وسى ماڭىزدى قادامدى ەرتە قولعا العان بولاتىن.

 «قازاقپاراتتىڭ» شەتەلدەگى قازاقتاردى اقپاراتتىق تۇرعىدا قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا 2004 -جىلدىڭ ءساۋىر ايىنان قازاق تىلىندە شىعارىلاتىن جاڭالىقتار تۇگەلىمەن لاتىن قارپىندە بەرىلە باستاعان ەدى. 2009 -جىلدىڭ قازان ايىنان باستاپ انا تىلىمىزدەگى اقپاراتتار مەن ماقالالاردى قىتاي مەن يرانداعى قازاق جۇرتشىلىعى ءۇشىن توتە جازۋمەن تاراتۋ دا جۇزەگە اسىرىلدى. بۇل اسىرەسە ارابشا توتە جازۋدى قولداناتىن قىتاي قازاقتارى ءۇشىن ەلەۋلى وقيعاعا اينالدى. سول جاقتاعى 1,5 ميلليوننان استام قانداسىمىزدىڭ بۇعان دەيىن قازاقستاندىق تەلەراديو باعدارلامالارىن تولىق كورۋ مۇمكىندىگى بولمادى (ول ەلدە جەكە تارەلكا قويۋعا رۇقسات ەتىلمەيدى) جانە كيريليتسا ءارپىن تانىماعان سوڭ ينتەرنەتتەگى قازاق باسىلىمدارى مەن كىتاپتارىن وقي المايتىن ەدى، سوندىقتان ەلىمىز تۋرالى ءاربىر اقپاراتقا ەرەكشە ءزارۋ بولىپ وتىر ەدى. «قازاقپاراتتىڭ» اراب ءقارىپتى سايتىنىڭ اشىلۋى - ينتەرنەتتى كەڭىنەن پايدالانىپ وتىرعان قىتاي قازاقتارى ءۇشىن اقپاراتتىق، رۋحاني مۇقتاجدىقتارىنىڭ ورنىن تولتىرۋعا ايتارلىقتاي كومەكتەستى. سايت اشىلعاننان كەيىن، شەتتەگى قانداستارىمىزدان «قازاقپارات» قولعا العان ماڭىزدى جوبانىڭ وزدەرىنىڭ انا تىلىنەن ايىرىلماۋىنا، جاستاردىڭ رۋحاني الەمىنىڭ بايۋىنا ۇلكەن كومەك بولعانى جونىندە كوپتەگەن العىس حاتتار كەلىپ ءتۇستى. توتە جازۋ سايتى اشىلىسىمەن ونى وقيتىندار سانى ارتىپ، بۇگىندەرى سايت ماتەريالدارىن كۇنىنە ورتا ەسەپپەن 12-14 مىڭنان استام ادام كورىپ وتىر.

  قازاقپارات حالىقارالىق اگەنتتىگىنىڭ توتە جازۋ سايتى ماڭىزدى تىڭ ەكسكليۋزيۆتى جوبالاردى قولعا الىپ، سايتتىڭ رۋحاني الەمىن ونان ءارى بايىتىپ، وقىرماندار سانىن ارتتىرا ءتۇستى. اتاپ ايتار بولساق، ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ 2015 -جىلى قازاق حاندىعى قۇرىلۋىنىڭ 550 -جىلدىعىن اتاپ ءوتۋ تۋرالى باستاماسىنا وراي «قازاق حاندىعىنا 550 -جىل» اتتى ارنايى جوبانى ىسكە قوستى. بۇل جوبا اياسىندا «بابالار ءسوزى» ، «قازاق حاندارى» ، «ەجەلگى قالالار تاريحى» ، «حالىق قازىناسى» قاتارلى جاڭا ايدارلار اشىلدى.

 «بابالار ءسوزى» ايدارى نەگىزىنە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا شىققان 100 تومدىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جىر- تولعاۋلارى، قيسسا- داستاندار، ءسوز ۇستاعان شەشەندەر مەن بيلەرىمىزدەن قالعان ناقىلدار، تاريحي جادىگەرلەر الىندى. «قازاق حاندارى» ايدارىندا تاريحىمىزدا ەلىنە قورعان بولعان حانداردىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر بەرىلەدى. ال «ەجەلگى قالالار تاريحى» ايدارىنا قازاق دالاسىنداعى وركەنيەتتىڭ ورداسى بولعان كونە قالالاردىڭ تاريحى تۋرالى جازبالار جاريالانادى. «حالىق قازىناسى» ايدارى بويىنشا، قازاقستانداعى تاريحي، مادەني ەسكەرتكىشتەر، قازاق حالقىنىڭ سالت- داستۇرلەرى، قولونەر، قارۋ- جاراقتارى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرىلىپ كەلەدى. سونىمەن بىرگە «قازاق ونەرىنىڭ ساڭلاقتارى» اتتى ايدار اشىلىپ، وندا قازاق ونەرىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان انشىلەر، كۇيشىلەر، كومپوزيتورلار، ارتىستەر، سۋرەتشىلەردىڭ ءومىرى مەن ونەرى تۋرالى ارنايى تانىستىرىلىپ كەلەدى.

 سونداي- اق سايتىمىزدا قازاق ەلىنە ەلەۋلى ەڭبەك سىڭىرگەن، ۇلتىمىزدىڭ ۇلى تۇلعالارى «حاندار، بيلەر شەشەندەر» ، «باتىرلار» ، «عۇلاما عالىمدار» ، «جىراۋلار، اقىن- جازۋشىلار» ، «كورنەكتى قوعام قايراتكەرلەرى» دەگەن ايدارلار بويىنشا جەكە- جەكە تانىستىرىلادى. جانە دە «حالىق قازىناسى» دەگەن اتپەن تاريح قاتپارىنان سىز شەرتەتىن كەسەنەلەر، قورعاندار جايلى تۇشىمدى مالىمەتتەر بەرىلدى.

 سايتتاعى تاعى ءبىر ارنايى ايدار «نۇرلى كوش» دەگەن اتپەن توپتاستىرىلعان. بۇندا ەلباسى العا قويعان «نۇرلى كوش» باعدارلاماسى بويىنشا اتقارىلىپ جاتقان ناقتى ءىس- شارالار مەن كوشى- قون ساياساتىنداعى وزگەرىستەر ءسوز بولادى.

  توتە جازۋ سايتى اياسىندا اشىلعان اسا اۋقىمدى «قازاق رۋحانياتى» اتتى ادەبي، مادەني جانە ەتنوگرافيالىق پورتال جوباسى دا - قىتاي مەن يرانداعى قازاق دياسپورالارى جانە سول ەلدەردەن كەلگەن ورالماندار ءۇشىن ۇلكەن رۋحاني قولعابىس بولىپ وتىر. ول پورتالدا ءقازىر مىناداي ايدارلار جۇمىس ىستەۋدە:

  ا) . «قازاق تاريحى» . بۇل ايدار بويىنشا قازاق تاريحىنىڭ عىلىمي نەگىزدەلگەن ىقشام تاراۋلارى، تاريحىمىزعا قاتىستى تارتىمدى ماقالالار بەرىلەدى.

  ءا) . «ادەبيەت جانە ونەر» . بۇل ايدارمەن تىلشىلەرىمىز دايىنداعان، سونداي- اق ەلىمىزدىڭ ءارتۇرلى باسىلىمدارى بەتتەرىندە جاريالانعان قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ماسەلەلەرى، بەلگىلى قالامگەرلەر مەن ونەر يەلەرى تۋرالى ماقالالار، ولارمەن وتكىزىلگەن سۇحباتتار تاڭدالىپ ۇسىنىلادى.

  ۆ) . «ۇلتتىق سالت- داستۇرلەر» . حالقىمىزدىڭ باي ادەت- عۇرىپتارىنا بايلانىستى مالىمەتتەر ءبىر جەرگە جيناقتالىپ بەرىلەدى.

  گ) . «اتا- تەك شەجىرەسى» . قازاق شەجىرەسىنىڭ تياناقتى ساراپتاۋدان وتكەن نۇسقالارى ەكشەلىپ، جاريالانادى. ۇنەمى جاڭا زەرتتەۋلەرمەن تولىقتىرىلىپ وتىرىلادى.

  ع) . «اڭگىمە الەمى» (قازاق اڭگىمەلەرىنىڭ انتولوگياسى) . بۇل ايدار بويىنشا قازاق پروزاشىلارىنىڭ تاڭداۋلى اڭگىمەلەرى ىرىكتەلىپ ازىرلەنەدى. قازىردىڭ وزىندە 55 جازۋشىنىڭ 220 دان استام اڭگىمەسى پورتالعا ورنالاستىرىلدى. اڭگىمەلەردىڭ قاتارى الداعى ۋاقىتتا ۇنەمى تولىقتىرىلىپ وتىرىلادى.

  د) . «جەتى عاسىردىڭ جىر جەلكەنى» (قازاق پوەزياسىنىڭ انتولوگياسى) . قازتۋعان جىراۋدان بۇگىنگى كۇن اقىندارىنا دەيىنگى جەتى عاسىر ارالىعىندا دۇنيەگە كەلگەن تاڭدامالى ولەڭدەر جيناقتالادى. قازىرگە دەيىن 90 اقىننىڭ 800 دەي ولەڭى ورنالاستىرىلدى. شىعارمالاردىڭ قاتارى الداعى ۋاقىتتاردا تولىعا بەرەتىن بولادى.

  ە) . «بالاۋسا» (بالالار ادەبيەتى) . قازاق ەرتەگىلەرى مەن اڭىزدارى، تاقپاقتار مەن جاڭىلتپاشتار، ويىن ولەڭدەرى، بالدىرعاندارعا، مەكتەپ وقۋشىلارىنا ارنالعان جىرلار مەن اڭگىمەلەر دايىندالدى. ۇنەمى تولىقتىرىلىپ وتىرىلادى.

  ج) «ءداستۇرلى اندەر مەن كۇيلەر» . «قازاق اندەرىنىڭ انتولوگياسى» دايىندالدى. قازاق كۇيلەرىنىڭ تاريحى، ەرەكشەلىكتەرى، كۇي اڭىزدارى تۋرالى ماتەريالدار بەرىلۋدە. ءداستۇرلى اندەر مەن كۇيلەر تۋرالى زەرتتەۋلەر سالىنادى.

 ءبىز توتە جازۋ سايتى جۇمىس ىستەي باستاعان ۋاقىت ارالىعىندا شەتتەگى قانداستارىمىزدىڭ ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ سوزدەرىن، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ قىزمەتىنە قاتىستى اقپاراتتاردى، ۇلت مادەنيەتى مەن ادەبيەتىنە، تاريحقا، ءتىل تاعدىرىنا ارنالعان رۋحاني ماتەريالداردى جانە زاڭ، ساياسات، اسىرەسە كوشى- قونعا قاتىستى دۇنيەلەردى، سپورت تۋرالى اقپاراتتار مەن ايگىلى سپورتشىلارمەن جۇرگىزىلگەن سۇحباتتاردى كوپ وقيتىندىعىن بايقادىق. سول سەبەپتى وسى باعىتتاعى ماتەريالدارعا ەرەكشە كوڭىل بولەمىز.

  الەمدەگى بار قازاقتىڭ مۇددەسى ورتاق، تىلەگى ءبىر «قازاقتىڭ جاناشىرى قازاق قانا» دەمەكشى قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتىنىڭ وركەندەۋىنە الەمدەگى ءاربىر قازاق بالاسى ءوز ۇلەسىن قوسۋى كەرەك.

  ريزابەك نۇسىپبەك ۇلى