بىلىكتىلىگىمەن ەۋروپاعا تانىلعان قازاق دارىگەرى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات- بۇل جىگىتتىڭ ەسىمى - شەنول جادىك. شەنول تۇرىكشە «ءاردايىم كوڭىلدى بول» دەگەن ماعىنانى، ال جادىك ونىڭ اتاتەگى اباق كەرەيدىڭ جادىك رۋىنان ەكەنىن بىلدىرەدى. ەۋروپادا جۇرگەن قازاقتاردىڭ كوبىنىڭ ەسىمدەرى قازاقشا، ال اتاتەگى تۇرىكشە بولىپ كەلەدى.

ال ءبىز ءسوز ەتكەلى وتىرعان بۇل ازاماتتىڭ ەسىمى تۇرىكشە دە اتاتەگى قازاقشا. گەرمانيانىڭ وڭتۇستىگىندەگى ماينس قالاسىندا ءومىر ەسىگىن اشىپ، سوندا نەمىسشە ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن شەنول 1990 - جىلداردىڭ باسىندا قازاقستانعا كەلىپ ءبىر جىلداي س. اسفەندياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىندە دايىندىق كۋرسىن وقىپتى. دايىندىق كۋرسىنان كەيىن شەنول گەرمانياعا قايتا ورالىپ، فرانكفۋرتتاعى مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنە وقۋعا ءتۇسىپ، ونىڭ مي- جۇلىن اۋرۋلارىن حيرۋرگيالىق ادىسپەن ەمدەۋ فاكۋلتەتىن ۇزدىك ءبىتىرىپ شىعادى.

وقۋ بىتىرگەن سوڭ ءبىراز جىلدارى ماينستاعى جانە فرانكفۋرتتاعى كلينيكالىق اۋرۋحانالاردا بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرگەن ول ءبىراز جىل گامبۋرگ قالاسىنداعى كلينيكالىق اۋرۋحانادا باس دارىگەردىڭ كومەكشىسى قىزمەتىندە مي- جۇلىن اۋرۋلارىن ەمدەيدى. بۇگىندە گەرمانياعا ەسىمى كەڭىنەن تانىمال شەنول گامبۋرگتەن 100 شاقىرىمداي الىس سالزۆيگ- حولستەن ايماعىنىڭ ورتالىعى كيەل قالاسىنداعى كلينيكالىق اۋرۋحانانىڭ باس دارىگەرىنىڭ ورىنباسارى بولىپ ىستەيدى.

گەرمانيا اكادەمياسىنىڭ «DAAD» عىلىمي باعدارلاماسىمەن بەرليندەگى گۋمبولدت ۋنيۆەرسيتەتىندە 3 اي بولعان كەزىمدە جول ءتۇسىپ، گامبۋرگ قالاسىنا بارعان ەدىم. ەۋروپادا قازاق دياسپوراسىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحىن زەرتتەپ جۇرگەن ماعان گامبۋرگتەگى قازاقتاردىڭ، اسىرەسە شەنولدىڭ تەلەفون ءنومىرىن تابۋ وڭاي بولمادى. اقىرى ميۋنحەندە تۇراتىن ەسكى تانىسىم تەمىرحان التىن ارقىلى شەنولدىڭ ءۇي تەلەفونىن تاپتىم. جاڭا جىلدىڭ قارساڭى بولسا دا شەنولمەن حابارلاستىم. ول ءبىر- ەكى كۇن دەمالىستا ەكەنىن ايتىپ، ماعان كەلىپ قايتۋىما ريزا ەكەنىن ءبىلدىردى.

بەرلين مەن گامبۋرگ اراسى 300 شاقىرىمداي جەر. گەرمانيانىڭ سولتۇستىگىندە ەلبا وزەنى جاعاسىنا ورنالاسقان 2 ميلليونداي تۇرعىنى بار گامبۋرگ قالاسى بەرليننەن كەيىنگى گەرمانياداعى ەكىنشى ۇلكەن قالا، ال ەۋروپا بويىنشا سەگىزىنشى ءىرى قالا بولىپ سانالادى. تاريحي ەسكەرتكىشتەرگە باي گامبۋرگ قالاسى - الەم ەلدەرىنەن كەلەتىن جولاۋشىلار جانە جۇك تاسيتىن كەمەلەر توقتايتىن ەۋروپاداعى ەڭ ءىرى پورت قالانىڭ ءبىرى. مەن وتىرعان حالىقارالىق جايلى اۆتوبۋس بەرلين- گامبۋرگ اراسىنداعى ۇلكەن داڭعىل تەگىس جولمەن 3 ساعاتتاي عانا ۋاقىت ءجۇردى.

ۋادە بويىنشا مەنى توسىپ الۋعا كەلگەن شەنول جادىك ءوزىنىڭ 12 جاسار قىزى ءاليانى دا ەرتە كەلىپتى. امان- ساۋلىق سۇراسقان سوڭ، ول «ەگەر جولدا شارشاماعان بولساڭىز، گامبۋرگكە جاقىن ءوزىم جۇمىس ىستەيتىن كيەل قالاسىنا بارىپ قايتساق» دەدى ءسوز اراسىندا. قازاقستاننان 6 جاستاعى توقمۇقامەد مولدىبەك دەگەن بالا كەلگەنىن، ونىڭ ينسۋلت العان ميىنا جاسالعان وتانىڭ ءساتتى بولعانىن ايتىپ ءوتتى. «كورگىڭىز كەلسە اپارايىن، اكە- شەشەسى قاسىندا» دەدى.

جول بويى اڭگىمە تىزگىنىن اعىتتىق. اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ گەرمانيانىڭ سولتۇستىگىندەگى پورتتى قالانىڭ ءبىرى كيەل قالاسىنا قالاي كەلىپ قالعانىمىزدى دا بايقاماي قالىپپىن. بىردەن قالا ورتالىعىنا جاقىن نەيروحيرۋرگيالىق اۋرۋحاناعا باردىق. شەنولدىڭ ايتۋىنشا، كيەل قالاسىنداعى كلينيكالىق اۋرۋحانا گەرمانياداعى ەڭ ۇزدىك اۋرۋحانالاردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. سوڭعى زاماننىڭ ەڭ جاقسى ەمدەۋ اپپاراتتارىمەن جابدىقتالعان، تىپتەن توتەنشە جاعداي كەزدە ناۋقاس ادامدى جەدەل تاسىمالداۋ ءۇشىن اۋرۋحانا توبەسىنە تىكۇشاق قوناتىن ارنايى الاڭىنا دەيىن بار. شەنول بىردەن ءوزىنىڭ بولمەسىنە كىرىپ، اق حالاتىن كيىپ، ءبىزدى استانا قالاسىنان كەلگەن كىشكەنتاي توقمۇقامەد (توقاش) جاتقان بولمەگە باستادى.

گەرمانيادا اۋرۋ ادامعا دەگەن ەرەكشە قامقورلىقتى بۇل جەردەن بىردەن بايقاۋعا بولادى. مەديتسينالىق جابدىقتارى بار بولمەدە ءبىر ناۋقاستان عانا جاتادى. ءبىز بارعاندا توقاش باسى جارتىلاي تاڭۋلى، توسەك ۇستىندە ويىنشىقتارىمەن جالعىز ويناپ وتىر ەكەن. ال كەشە عانا وسى جاس بالاسى ءۇشىن سوناۋ قازاقستاننان مەديتسيناسى كۇشتى عوي دەگەن سەنىممەن گەرمانيا دارىگەرلەرىنەن اراشا، كومەك سۇراپ كەلگەن توقاشتىڭ جانىنداعى اكەسى مەن شەشەسىنىڭ كوڭىلدەرى جايلانعانىن بايقادىق. اسىرەسە، بالالارىن ولىمنەن اراشالاپ قالعان شەنول جادىككە ءدان ريزا ەكەن.

قاراڭىزشى، ولار گەرمانياعا كەلگەندە جاستايىنان ميىنا قان كەتۋ كەسەل اۋرۋىنا ۇشىراعان ۇلدارىن اراشالايتىن اق حالاتتى دارىگەر قازاق جىگىتى بولادى دەپ ويلادى ما؟ ارينە، ءۇش ۇيىقتاسا دا تۇستەرىنە كىرمەگەن نارسە. توقاشتىڭ اناسى ءلاززات اقىمبايەۆا ەسىمدى قارىنداسىمىزدىڭ ايتۋىنشا، توقاش 3 جاسىندا ءتىلى كۇرمەلىپ، ءبىر اياعى اقساڭداپ، كەيدە تالىپ قالاتىن بولعان. باسىندا ەشكىم، تىپتەن دارىگەرلەر دە بىلمەگەن. ەشكىم دە جاس ءسابي بالا ينسۋلت بولادى دەپ ويلاماسا كەرەك. اقىرى بىرنەشە رەت الماتىدا جانە استانادا جاسالعان باستىڭ توموگرافيالىق زەرتتەۋى ونىڭ ميىندا ۇيىعان قان بارلىعىن انىقتاپ بەرگەن.

شۇعىل تۇردە وتا جاساۋ كەرەك بولعاندىقتان، 2011 - جىلى قازاقستانداعى ەڭ مىقتى حيرۋرگ دارىگەرلەر جۇمىس ىستەيتىن استاناداعى نەيروحيرۋرگيالىق ورتالىققا توقاشتى جاتقىزىپ وتا جاساتقان. باسىندا وتا ءساتتى بولىپ، توقاشتىڭ اياعى اقساڭدايتىنى، ءتىلى كۇرمەلەتىنى، كەيدە تالىپ قالاتىنى ۋاقىتشا جازىلعانىمەن، ۋاقىت وتە كەلە اۋرۋى قايتا باستالادى. مىنە، وسىدان كەيىن توقاشتىڭ اكە- شەشەسى بالاسىن گەرمانياعا اپارىپ ەمدەتۋدىڭ جولىن ىزدەستىرە باستايدى. استاناداعى مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسىندا ازاماتتىق قۇقىق كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ ىستەيتىن توقاشتىڭ اكەسى تالعات ايقۇمبايەۆتىڭ «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن گەرمانياعا ءبىر جىلعا عىلىمي تاعىلىمدامامەن باراتىن بولادى. بۇل ونىڭ اۋرۋ بالاسىن گەرمانيادا دارىگەرگە قاراتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ول گەرمانياعا كەلگەن سوڭ، ميعا وتا جاسايتىن مىقتى دارىگەرلەردى جانە كلينيكالىق اۋرۋحانالاردى ىزدەستىرگەنىن ايتادى. ءسويتىپ ءجۇرىپ گامبۋرگتە نەيروحيرۋرگ ءبىر قازاق دارىگەر بار ەكەنىن بەرليندەگى ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرىنەن ەستىپ، شەنولمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسەدى.

شەنول مەن تالعات 2014 - جىلدىڭ جازىندا بەرليندە وتكەن ەۋروپا قازاقتارىنىڭ كىشى قۇرىلتايى كەزىندە كەزدەسەدى. كىشكەنتاي توقاشتىڭ مەديتسينالىق انىقتامالارى جانە توموگرافيالىق سۋرەتتەرىمەن تانىسقاننان كەيىن بالانى گەرمانياعا الدىرىپ، قايتادان وسىندا توموگرافيالىق زەرتتەۋ جاساتۋ كەرەكتىگىن ايتادى. شەنولدىڭ ايتۋىنشا، كىشكەنتاي توقاشتىڭ ميىنداعى قان تامىرلارىنىڭ ءبىرى وسكەندىكتەن، سول تامىر جارىلىپ، قان كەتە بەرگەن. ءبىراق قازاقستاندىق دارىگەرلەر ميدا جارىلعان قان تامىرىنا وتا جاساماي، تەك ميعا كەتكەن قاندى تازالاۋمەن شەكتەلگەندىكتەن، اۋرۋ بەلگىلەرى قايتا باستالىپتى. ءبىز كىشكەنتاي توقاش سەكىلدى قانشاما بالالار وسىنداي اۋرۋ كۇيگە ۇشىراعاندارىن بىلمەي جۇرەتىنىن، ونى شەنول سەكىلدى مىقتى دارىگەرلەر كومەگىمەن وتا جاساۋ ارقىلى قالاي جازۋعا بولاتىنىن اڭگىمەلەدىك.

كىشكەنتاي توقاش شەنولدىڭ قىزى ءاليا وزىنە سىيلاعان ماشينا ويىنشىقپەن الاڭسىز ويناپ ءجۇر، ءدالىزدى باسىنا كوتەرىپ جۇرگەنىن كورىپ قۋاندىق. قازاق بالاسىن اجالدان قۇتقارعان گەرمانيادا تۇراتىن قانداسىمىزعا دەگەن ريزاشىلىعىمىز شەكسىز بولدى. شەنول باسقاراتىن نەيروحيرۋرگيالىق ەمدەۋ ءبولىمى كۇن سايىن ەڭ كەمىندە ءبىر اۋرۋعا وتا جاسايدى. كوبىنەسە ميداعى ىسىكتەر، ميعا قان قۇيىلۋ، مويىنداعى، بەلدەگى، جۇلىنداعى اۋرۋلاردى وپەراتسيالىق جولمەن ەمدەيدى. كىشكەنتاي توقاش جانە ونىڭ اكە- شەشەسى تالعات پەن ءلاززات ەكەۋىمەن قوشتاسىپ، ەلگە امان- ساۋ جەتۋلەرىنە تىلەكتەستىگىمدى ءبىلدىردىم. شەنولدىڭ ۇيىندەگى كەلىننىڭ اتى ءتۇناي ەكەن. تۇرىكشە دە، قازاقشا دا بىردەي ماعىنا بەرەتىن ادەمى ەسىم. ماماندىعى ەكونوميست. بالالارىنىڭ ۇلكەنى ءاليا گامبۋرگ قالاسى بويىنشا جاسوسپىرىم قىزدار اراسىنداعى كاراتە سپورتىنىڭ جەڭىمپازى. بولمەسىنىڭ ءىشى تولعان نەشەءتۇرلى كۋبوك، ماقتاۋ قاعازدارى مەن مەدالدار.

ەرتەڭىندە شەنول ەكەۋمىز گامبۋرگ قالاسىنىڭ ورتالىعىن ارالاپ، ءتۇس اۋا گامبۋرگتەن 30 شاقىرىمداي جەردەگى گەستاحت (Geestacht) اۋىلىندا تۇراتىن شەنولدىڭ قايىن اتاسى ايقان اۋىجى اعاعا بارىپ سالەم بەردىك. ول كىسى پاريجدەگى قازاقتاردىڭ ءبىر تويىنا قاتىسىپ، ۇزاق جولدان تۇندە كەلىپتى. جولدا ازداپ شارشاعاندارىنا قاراماستان، الىستان كەلگەن قوناق دەپ سىيلاپ، ماعان ءۇي يەسى مەن سول ۇيدەگى جەڭگەمىز قۇتتى داستارقانىن جايىپ قارسى الدى. ەۋروپادا جۇرسە دە قازاقي قوناقجايلىعىن ەش ۇمىتپاعان گامبۋرگتەگى بۇل اعايىندارعا ءدان ريزا بولدىم. ءوزىنىڭ ايتۋىنشا ايقان اعا 35 جىل گامبۋرگ مەتروسىندا ىستەپ، قازىر زەينەتكە شىققان كەزى ەكەن. ءبىر ۇل، ءۇش قىز ءوسىرىپ وتىرعان ايقان اۋىجى دا بيىلعى جىلى ۇلىن ۇيلەندىرىپتى. ۇلان- اسىر تويدى تۇركياداعى اعايىن- تۋىستارىنىڭ اراسىندا وتكىزىپتى. ۇلى قازىر ءوزىنىڭ جولىمەن گامبۋرگ مەتروسىندا تەحنيك بولىپ ىستەيدى.

ءوزىنىڭ سالىپ العان ەكى قابات ءۇيىنىڭ اۋلاسىندا 2-3 كولىك تۇر. ايقاننىڭ ايتۋىنشا، گامبۋرگتە جانە ونىڭ ماڭايىندا تۇراتىن قازاق وتباسىلاردىڭ سانى كوپ ەمەس، شاماسى 5-6 وتباسى عانا، ال 1990 - جىلداردىڭ باسىندا قازاقستاننان ەتنيكالىق نەمىستەرمەن بىرگە گامبۋرگ قالاسى ماڭىنا كوشىپ كەلگەن ارالاس نەكەدەگى قازاقتاردى قوسساق 20-30 ءۇي بار. ولار توي- تومالاقتا ۇنەمى باس قوسىپ تۇرادى ەكەن. سونىمەن، گامبۋرگتەگى اعايىندارمەن قوش ايتىسىپ، بەرلينگە قاراي اتتاندىم. جول بويى گەرمانياعا عانا ەمەس، ەۋروپاعا دا اتى تانىلا باستاعان قازاق دارىگەرى شەنول جادىكتىڭ ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگى قازاقستانعا دا كەرەك- اۋ، وسىنداي ازاماتتارعا جاعداي جاساپ، ەلگە نەگە شاقىرماسقا دەگەن سۇراۋلى وي جەتەگىندە بولدىم.

دوسان بايمولدا، حالىقارالىق جۋرناليست

«انا ءتىلى» گازەتى (2015- جىل)