الەمدى «اقپاراتتىق سوعىس» كەزىپ ءجۇر - باسپا سوزگە شولۋ
كەشە ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندە قارجى ءمينيسترىنىڭ ەكى بىردەي ورىنباسارى باسپا ءسوز ءماسليحاتىن وتكىزدى. وندا «نۇرلى جول» باعدارلاماسىن قارجىلاندىرۋ مەن ونى دۇرىس يگەرۋ ماسەلەلەرى ءسوز بولدى.
وسى جايت ارقاۋ بولعان ماقالا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ سەنبىلىك نومىرىندە «قارجى سەكتورىندا تەكسەرۋ قاتاڭ» دەگەن تاقىرىپپەن بەرىلدى. باسىلىمنىڭ جازۋىنشا، «نۇرلى جول» باعدارلاماسى اياسىندا ۇلتتىق قوردان وسى جىلعا 686 ميلليارد تەڭگە بولىنەدى ەكەن. «باعدارلامانىڭ بيۋدجەتتىك قارجىلاندىرۋ كولەمى 423,5 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايدى. بيۋدجەتتىك قارجىلاندىرۋ بۇگىندە باستالىپ تا كەتتى. ءتىپتى 23 ميلليارد تەڭگە يگەرىلىپ تە بولدى.
ياعني، ول قاراجات رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى اۆتوجولداردى سالۋ جۇمىستارىنا باعىتتالدى. نەگىزى، ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارعا - 207,8، قۇرىلىس جانە تۇرعىن ءۇي- كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا - 112,5، ال حالىقارالىق قارجى ۇيىمدارىمەن بىرلەسكەن جوبالاردا قازاقستاننىڭ ۇلەسىن قارجىلاندىرۋعا - 39,2, اگروونەركاسىپ كەشەنىن قولداۋعا - 20، مەكتەپتەر سالۋعا - 17,3, «بالاپان» باعدارلاماسىنا 12,7 ميلليارد تەڭگە قاراستىرىلعان. بۇلارمەن بىرگە، ج و و- لار مەن عىلىمي مەكەمەلەردىڭ ماتەريالدىق- تەحنيكالىق بازاسىن قالىپتاستىرۋ ىسىنە - 8، ال گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارىن جۇزەگە اسىرۋدا 6 ميلليارد تەڭگە يگەرىلمەك»، - دەدى قارجى ۆيتسە-ءمينيسترى رۋسلان دالەنوۆ.
باسىلىمنىڭ جازۋىنشا، باسپا ءسوز ءماسليحاتىندا بۇقاراعا جاعىمدى جاڭالىق تا ايتىلدى. ۇكىمەت اۆتوكولىك ساتىپ الۋ ءۇشىن قازاقستاندىقتارعا جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرۋگە قارجى بولمەك كورىنەدى. «ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى جەڭىلدەتىلگەن نەسيەمەن تەك وتاندىق كولىكتەرگە قول جەتكىزە الادى. ونىڭ مولشەرلەمەسى 3 پايىزدان اسپايدى جانە 3-5 جىل مەرزىمگە نەگىزدەلگەن. نەسيە تەڭگەمەن عانا بەرىلەدى. بۇل ماقساتقا 15 ميلليارد تەڭگە بولىنەدى. بۇل قارجى شامامەن 4-6 مىڭ اۆتوكولىكتى ساتىپ الۋعا جەتەدى دەپ ويلايمىز»، - دەدى ر. دالەنوۆ.
«كەشە قازاقستان پرەزيدەنتتىگىنە كانديدات نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ رەسپۋبليكالىق قوعامدىق شتابى مۇشەلەرىنىڭ ەل ءوڭىرى بويىنشا ۇگىت- ناسيحاتىنىڭ ساپارى باستالدى. ولاردىڭ ءبىرىنشى كەزەكتە قاراعاندى وبلىسىنا بارۋىنىڭ سيمۆولدىق ماڭىزى ەرەكشە. ويتكەنى، ەلباسىنىڭ ەڭبەك جولى تاپ وسى وڭىردەن باستاۋ العان بولاتىن»، - دەپ جازادى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى.
باسىلىمنىڭ جازۋىنشا، قاراعاندىلىقتار نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆقا يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق باعدارلامانى جەدەلدەتكەنى ءۇشىن العىستارىن ءبىلدىردى، تەك سوڭعى 5 جىلدا عانا ونىڭ شەڭبەرىندە وبلىستا 59 كاسىپورىن ىسكە قوسىلىپ، 5000 جۇمىس ورنى قۇرىلدى.
***
استانادا وتكەن قازاقستان، رەسەي جانە بەلارۋس پرەزيدەنتتەرىنىڭ رەسمي باسقوسۋىندا، رەسەي باسشىسى ۆلاديمير پۋتين ورتاق ۆاليۋتا جايىن ويلاستىرۋ ۇسىنىسىن ءبىلدىردى. ونىڭ الدىندا عانا ءماجىلىس دەپۋتاتى، حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ باسشىسى ماۋلەن اشىمبايەۆ: «رەسەيدە بولعان ديەۆالۆاتسياعا، ولاردىڭ تاۋارلارىنىڭ ءبىزدىڭ نارىقتاعى ارزاندىعىنا بايلانىستى ءبىزدىڭ تاۋارلاردىڭ باسەكەلەستىگىنە اسەر ەتەتىن فاكتورلار بار. قازىرگى زاماندا وسىنى تالقىلاۋ كەرەك، وسىنى شەشۋ كەرەك. سوندىقتان قازىرگى ۋاقىتتا ورتاق ءبىر ۆاليۋتانى تالقىلاۋ ەشقانداي پەرسپەكتيۆاسى جوق دەپ تۇسىنەمىن»، دەگەن بولاتىن.
وسى ورايدا «ايقىن» گازەتى قوعامدىق ساياساتتى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، ەكونوميست مەرۋەرت ماحمۋتوۆانىڭ ويلارىمەن بولىسكەن. باسىلىم ءتىلشىسىنىڭ ساۋالدارىنا تۇشىمدى جاۋاپ بەرگەن ول: «بىزگە ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزۋدىڭ قاجەتى جوق. اسىرەسە، بۇگىنگىدەي رەسەيلىك ۆاليۋتا قۇلدىراپ جاتقاندا پايداسى ەمەس، زيانى كوپ. بۇل ماسەلەنى 2014 - جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا رەسەيدىڭ ءبىرىنشى ۆيتسە- پرەمەرى يگور شۋۆالوۆ كوتەرىپ، «2016 - جىلعا دەيىن ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزەمىز» دەپ ايتقان بولاتىن.
مىنە، بيىل پۋتين دە سول ماسەلەنى قايتا كوتەرىپ وتىر. پۋتيننىڭ «ورتاق ۆاليۋتانى ىسكە قوسۋ ءۇشىن ءىس- شارالار ۇيىمداستىرۋ كەرەك» دەگەن ءسوزى ورىنسىز»، - دەيدى. سونىمەن قاتار ول سۇحبات بارىسىندا ەۆرو باعاسى ءتۇسىپ، ەۋروپانىڭ باسقا ەلدەرگە شىعاراتىن ەكسپورتى ۇلعايعانىن اتاپ وتكەن. «سوندىقتان بۇل جاعداي ەۋروپانىڭ وزىنە دە، بىزگە دە پايدالى. ەۆرونىڭ تومەندەۋىنەن قورقاتىنداي دانەڭە جوق. ەۋروپا ەلدەرى - قازاقستان ءۇشىن ماڭىزدى ساۋدا سەرىكتەسى. مۇنداي جاعدايدا قازاقستانعا اكەلىنەتىن ەۋروپانىڭ تاۋارلارى ارزاندايدى. بىزدە دەپوزيتتى ەشكىم يەۆرومەن سالمايدى، سوندىقتان ونىڭ حالىققا زيانى جوق. كەرىسىنشە، ەۋروپاعا ساياحات جاساۋ، ول جاقتان ءبىلىم الۋ بۇرىنعىعا قاراعاندا ارزاندايدى»، - دەيدى ەكونوميست. سۇحبات «ەۆرونىڭ تومەندەۋىنەن قورقاتىنداي دانەڭە جوق» دەگەن تاقىرىپپەن بەرىلگەن.
«بۇگىنگى كۇنى الەمدە اقپاراتتىق سوعىس الدىڭعى قاتارعا شىقتى. شىندىعى سول، قاي ەلدىڭ اقپارات تارتۋدا مۇمكىندىگى مول، سول ەل جەڭىمپاز دەۋگە بولادى. نەگە دەسەڭ، ب ا ق ارقىلى ءبىر تۇلعانى نە بولماسا ءبىر مەملەكەتتى جامانداپ، بۇكىل الەمدى سوعان قارسى قويۋعا بولادى»، - دەپ جازادى «ايقىن» گازەتى سەنبىلىك سانىنداعى «الەمدى «اقپاراتتىق سوعىس» كەزىپ ءجۇر» دەگەن تاقىرىپتاعى ماقالاسىندا.
باسىلىمنىڭ جازۋىنشا، سودان بولار ءقازىر بارلىق مەملەكەت ءوزىنىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىنە ۇلكەن ءمان بەرە باستادى. ءتىپتى ءقايبىرى باق- تى قارۋ رەتىندە وزگە ەلدەرگە جۇمساۋدا. وسى اپتادا «ا ق ش رەسەي جانە «يسلام مەملەكەتى» توبىنىڭ الدىندا اقپاراتتىق سوعىستا جەڭىلىسكە ۇشىرادى» دەپ مالىمدەدى امەريكالىق 30 عا تارتا ساراپشى. «حالىقارالىق حابار تاراتاتىن BBG ورتالىعى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى دجەففري تريمبلا رەسەي شەتەلدەردە ءوزىن ناسيحاتتاۋ ءۇشىن جىلىنا 400-500 ميلليون دوللار بولەتىندىگىن، ال قۇراما شتاتتارى نەبارى 20 ميلليوننىڭ كولەمىندە عانا قارجىنى تالعاجاۋ قىلاتىنىن تىلگە تيەك ەتتى. «وسىنىڭ كەسىرىنەن، ا ق ش اقپاراتتىق سوعىستا السىزدىگىن تانىتۋدا» دەسەدى ساراپشىلار.
اسا زور رەسۋرستارعا يە الىپ ەل اقش رەسەي الدىندا دارمەنسىزدىك كورسەتىپ جاتقاندا، وزگەلەرگە نە جورىق؟»، - دەپ جازادى ماقالا اۆتورى.
***
«وساكاروۆ اۋدانىنا قاراستى چاپايەۆ اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمى جانبولات قۇرمانوۆ وزىنە ىڭعايلى جۇمىس كەستەسىن جاساپ العان»، - دەپ جازادى «ەكسپرەسس ك» گازەتى بۇگىنگى نومىرىندەگى «100 دنەي ودينوچەستۆا» دەگەن تاقىرىپتاعى ماقالاسىندا. باسىلىمنىڭ جازۋىنشا، اۋىل تۇرعىندارى شەنەۋنىكتىڭ 100 جۇمىس كۇنىندە اكىمدىككە نە ءبارى ون-اق رەت كەلگەندىگىن ساناپ وتىرعان.
وسىعان وراي اكىمنىڭ مۇنداي قىلىعىنا كوڭىلى تولماعان تۇرعىندار وبلىستىق تارتىپتىك كەڭەسكە ارىزدانعان. 150 گە جۋىق تۇرعىنى بار چاپايەۆ اۋىلىندا نە دۇكەن، نە مەديتسينالىق بەكەت جوق، ءتىپتى اۆتوبۋستا كەلمەيدى. بۇكىل اۋىل تۇرعىنى اۋىز سۋدى ءبىر قۇدىقتان الىپ وتىر. ياعني، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ پروبلەماسى شاشەتەكتەن.
ال جەرگىلىكتى بيلىك جۇمىس ىستەۋگە نيەتسز. اۋىل اكىمى جانبولات قۇرمانوۆ جۇمىسىنا كەلمەيدى دەسەك تە بولادى. چاپايەۆتىقتار باستىقتى قاي كۇنى كورگەندەرىن ارنايى جازىپ تا وتىرادى. ويتكەنى اۋىل اكىمى باسقا ەلدى مەكەندە تۇرادى ەكەن. توقەتەرى اكىم ءىسىن قاراعان تارتىپتىك كەڭەس وعان قاتاڭ سوگىس بەرىپ، ەكى اپتا ىشىندە چاپايەۆ اۋىلىنا كوشىپ كەلۋگە مىندەتتەگەن.
اۆتور: مارلان جيەمباي