ق ر باس پروكۋراتۋراسى - سايلاۋالدى شارالارعا قاتىستى زاڭناما نورمالارى تۋرالى
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باس پروكۋراتۋراسى 2015-جىلعى 26- ساۋىرگە تاعايىندالعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋىنا بايلانىستى پروكۋراتۋرا ورگاندارى كونستيتۋتسيالىق وكىلەتتىكتەرىنە سايكەس بارلىق سايلاۋ پروتسەسىنىڭ قاتىسۋشىلارىمەن سايلاۋ تۋرالى زاڭنامانىڭ ءدال جانە ءبىرىڭعاي قولدانىلۋىنا جوعارعى قاداعالاۋدى جۇزەگە اسىراتىنىن مالىمدەيدى.
ادام مەن ازاماتتىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋ، زاڭدىلىقتى ساقتاۋ، زاڭ بۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الۋ، سونداي-اق قوعامدىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا سايلاۋ پروتسەسىنە قاتىسۋشىلاردىڭ نازارىن سايلاۋ الدىنداعى ءىس-شارالارعا قاتىستى كەلەسى زاڭناما نورمالارىنا اۋدارامىز.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ 26.02.2015-جىلعى №5/262 قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋىنا دايىندالۋ جانە وتكىزۋ بويىنشا نەگىزگى ءىس-شارالاردىڭ كۇنتىزبەلىك جوسپارىنا سايكەس، 26- ناۋرىزدا سايلاۋ الدىنداعى ۇگىت باستالدى، ول 2015-جىلعى 24- ساۋىردە ساعات 24-تە اياقتالادى.
سايلاۋ الدىنداعى ۇگىت - بۇل سايلاۋشىلاردىڭ بەلگىلى ءبىر كانديداتتى، ساياسي پارتيانى جاقتاپ نەمەسە قارسى داۋىس بەرۋگە قاتىسۋىنا تۇرتكى بولۋ ماقساتىنداعى قىزمەت («قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى سايلاۋ تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 27-بابىنىڭ 1-تارماعى، بۇدان ءارى - كونستيتۋتسيالىق زاڭ).
كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 27-بابىنىڭ 3-تارماعىنا سايكەس سايلاۋ الدىنداعى ۇگىت بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى، باسپا، دىبىس-بەينە جانە وزگە دە ۇگىت ماتەريالدارىن شىعارۋ جانە (نەمەسە) تاراتۋ جولىمەن جۇزەگە اسىرىلادى. سايلاۋ الدىنداعى ۇگىت زاڭنامادا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن جانە كونستيتۋتسيالىق زاڭدا تىيىم سالىنباعان سايلاۋ الدىنداعى جاريا ءىس-شارالار (سايلاۋشىلارمەن جينالىستار جانە كەزدەسۋلەر، جاريا پىكىر تالاستار مەن پىكىر الىسۋلار، ميتينگىلەر، شەرۋلەر، دەمونستراتسيالار جانە وزگە دە جاريا ءىس-شارالار) ارقىلى دا جۇزەگە اسىرىلۋى مۇمكىن.
بۇل رەتتە، كونستيتۋتسيالىق زاڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن كانديداتتاردىڭ سايلاۋ ناۋقانىن وبەكتيۆتى كورسەتۋدى جۇزەگە اسىرۋعا، كانديداتتىڭ ار-نامىسىنا، قادىر-قاسيەتىنە جانە ىسكەرلىك بەدەلىنە كورىنەۋ نۇقسان كەلتىرەتىن ۇگىت ماتەريالدارى مەن وزگە دە اقپاراتتى جاريالاۋدان اۋلاق بولۋعا مىندەتتەيدى.
پرەزيدەنتتىككە كانديداتتاردىڭ سايلاۋ الدىنداعى باعدارلامالارىندا رەسپۋبليكانىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىسىن كۇشتەپ وزگەرتۋ، ونىڭ تۇتاستىعىن بۇزۋ، مەملەكەت قاۋىپسىزدىگىنە نۇقسان كەلتىرۋ، الەۋمەتتىك، ناسىلدىك، ۇلتتىق، ءدىني، تەكتىك-توپتىق جانە رۋلىق ارازدىقتى قوزدىرۋ، قاتىگەزدىك پەن زورلىق-زومبىلىققا باس ۇرۋ، سونداي-اق زاڭداردا كوزدەلمەگەن اسكەريلەندىرىلگەن قۇرالىمدار قۇرۋ يدەيالارى ۋاعىزدالماۋعا ءتيىس (كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 29-بابى).
«بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىمەن ينتەرنەت-رەسۋرستار بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا جاتقىزىلعانىن اتاپ وتەمىز.
سايكەسىنشە، ينتەرنەت جەلىسىندەگى سايلاۋ الدىنداعى ۇگىت بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا قويىلعان تالاپتار ەسكەرىلە وتىرىپ جۇرگىزىلۋى ءتيىس.
كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 28-بابىنىڭ 9-تارماعىنا سايكەس سايلاۋمەن بايلانىستى قوعامدىق پىكىرگە سۇراۋ سالۋ ناتيجەلەرىن جاريالاعان كەزدە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى سۇراۋ سالۋدى جۇرگىزگەن ۇيىمدى، سۇراۋ سالۋدى جۇرگىزۋگە تاپسىرىس بەرگەن جانە ونىڭ اقشاسىن تولەگەن ادامداردى، سۇراۋ سالۋ جۇرگىزىلگەن ۋاقىتتى، اقپارات جيناۋ ءادىسىن، سۇراۋ سالۋدىڭ ناقتى تۇجىرىمىن، سۇرالعانداردىڭ سانى مەن سۇراۋ سالۋ ناتيجەسىنىڭ قاتەلىك كوەففيتسيەنتىن كورسەتۋگە مىندەتتى.
بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا قوعامدىق پىكىرگە سۇراۋ سالۋ ناتيجەلەرىن، سايلاۋ ناتيجەلەرىنىڭ بولجامىن، سايلاۋعا بايلانىستى وزگە دە زەرتتەۋلەردى داۋىس بەرىلەتىن كۇن الدىنداعى بەس كۇن ىشىندە جانە داۋىس بەرىلەتىن كۇنى جاريالاۋعا جول بەرىلمەيدى.
سايلاۋ كۇنى داۋىس بەرىلەتىن ءۇي-جايدا قوعامدىق پىكىرگە سۇراۋ سالۋعا تىيىم سالىنادى.
سوڭعى كەزدە سايلاۋ ناۋقانى بارىسىندا جەكەلەگەن تۇلعالارمەن ءارتۇرلى ينتەرنەت-رەسۋرستاردا ونلاين-داۋىس بەرۋلەر (ونلاين-سۇراۋ سالۋلار) ۇيىمداستىرۋ جانە ولاردىڭ ناتيجەلەرىن جاريالاۋ تاجىريبەگە الىنعانىن اتاپ وتكەن ءجون.
وسىنداي ارەكەتتەردە قوعامدىق پىكىرگە سۇراۋ سالۋدىڭ بارلىق بەلگىلەرى بار بولعاندىقتان (ناقتى ۋاقىتتا) ولارعا كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 28-بابى 9-تارماعىنىڭ جوعارىدا مازمۇندالعان تالاپتارى تەڭ ولشەمدە تارالادى.
جاريالى سايلاۋ الدىنداعى ءىس-شارالاردى وتكىزۋ كەزىندە جينالىستار، ميتينگىلەر، شەرۋلەر جانە دەمونستراتسيالار بولىپ تابىلاتىن قوعامدىق، توپتىق نەمەسە جەكە مۇددەلەردى ءبىلدىرۋ ورىن الادى.
بەيبىت جينالىستار، ميتينگىلەر، شەرۋلەر، پيكەتتەر جانە دەمونستراتسيالار ۇيىمداستىرۋ مەن وتكىزۋ ءتارتىبى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بەيبىت جينالىستار، ميتينگىلەر، شەرۋلەر، پيكەتتەر جانە دەمونستراتسيالار ۇيىمداستىرۋ مەن وتكىزۋ ءتارتىبى تۋرالى» زاڭىمەن (بۇدان ءارى - زاڭ) رەتتەلەدى.
بۇل زاڭ قوعامدىق ءتارتىپتى، تۇرعىنداردىڭ دەنساۋلىقتارى مەن ومىرلەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن ساقتاۋعا باعىتتالۋىنا بايلانىستى، جاپپاي جاريا شارالار الدىن الا ەسكەرتىپ، جەرگىلىكتى اتقارۋ ورگاندارىنىڭ رۇقساتىمەن ارنايى بەلگىلەنگەن جەرلەردە كولىكتىڭ، وزگە دە ينفراقۇرىلىم وبەكتىلەرىنىڭ قالىپتى جۇمىس ىستەۋىنە نۇقسان كەلتىرەتىن بوگەتتەردى جويا وتىرىپ وتكىزىلۋى ءتيىس.
وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، جابىق عيماراتتاردان تىس جەرلەردەگى كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 27-بابى 3-تارماعىنىڭ 2-تارماقشاسىندا كورسەتىلگەن جاريالى سايلاۋ الدىنداعى ءىس-شارالار زاڭمەن بەلگىلەنگەن تارتىپتە وتكىزىلۋى ءتيىس.
كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 27-بابىنىڭ 9-تارماعىمەن سايلاۋ الدىنداعى ءجونسىز ۇگىتتى جۇرگىزۋگە تىيىم سالىنادى.
سايلاۋ ناۋقانى ءۇشىن ارنايى ازىرلەنگەن باسپا ماتەريالدارىن، سونىڭ ىشىندە بەزەندىرىلگەن ماتەريالداردى، سونداي-اق ومىراۋعا تاعاتىن بەلگىلەردى، جالاۋلاردى، جالاۋشالاردى تەگىن تاراتۋدى قوسپاعاندا، سايلاۋشىلارعا تەگىن نەمەسە جەڭىلدىك شارتتارىمەن تاۋارلار، باعالى قاعازدار بەرىپ، قىزمەتتەر كورسەتۋ، سونداي-اق لوتەرەيالار، قايىرىمدىلىق اكسيالارىن وتكىزۋ، اقشا تولەۋ نە وسىندايلارعا ۋادە بەرۋ ارقىلى سايلاۋ الدىنداعى ۇگىتتى جۇرگىزۋ سايلاۋ الدىنداعى ءجونسىز ۇگىت دەپ سانالادى.
كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 27-بابىنىڭ 1-تارماعىنا ساي شەتەلدىكتەردىڭ، ازاماتتىعى جوق ادامداردىڭ، شەتەلدىك زاڭدى تۇلعالاردىڭ جانە حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ كانديداتتاردى ۇسىنۋعا جانە سايلاۋعا، سايلاۋدا بەلگىلى ءبىر ناتيجەگە قول جەتكىزۋگە كەدەرگى بولاتىن جانە (نەمەسە) دەمەپ جىبەرەتىن قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋىنا تىيىم سالىنادى.
حالىقارالىق ۇيىمدار مەن حالىقارالىق قوعامدىق بىرلەستىكتەر، شەتەلدىك مەملەكەتتىك ورگاندار، شەت ەلدەردىڭ زاڭدى تۇلعالارى مەن ازاماتتىعى جوق ادامدار تاراپىنان رەسپۋبليكاداعى سايلاۋدى قارجىلاندىرۋعا، ولاردىڭ قانداي دا بولماسىن تىكەلەي نەمەسە جاناما تۇردە رەسپۋبليكاداعى سايلاۋدى قارجىلاندىرۋعا قاتىسۋىنا تىيىم سالىنادى (كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 33-بابىنىڭ 3-تارماعى).
سايلاۋ جاريالانعان (تاعايىندالعان) كەزدەن باستاپ، كانديداتتارعا، سونداي-اق ولاردىڭ اتىنان نەمەسە ولاردى قولداپ كەز كەلگەن جەكە جانە زاڭدى تۇلعالارعا، ويىن-ساۋىق جانە سپورتتىق ءىس-شارالارىن ۇيىمداستىرۋدى قوسپاعاندا، قايىرىمدىلىق ءىس-شارالارىن وتكىزۋگە تىيىم سالىنادى. كانديداتتىڭ، سونداي-اق ونىڭ سەنىم بىلدىرگەن ادامدارىنىڭ وسى تارماقتا بەلگىلەنگەن ەرەجەلەردى بۇزۋى كانديداتتى تىركەۋ تۋرالى شەشىمنىڭ كۇشىن جويۋعا اكەپ سوعادى (كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 27-بابىنىڭ 9-تارماعى).
كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 34-بابىنا سايكەس كانديداتتىڭ سايلاۋ الدىنداعى ۇگىتىن قارجىلاندىرۋ سايلاۋ قورلارى قاراجاتىنان جۇزەگە اسىرىلادى.
بۇل رەتتە، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ۇيىمداردىڭ، جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ، قايىرىمدىلىق ۇيىمدارىنىڭ، ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ، وزدەرىنىڭ جارعىلىق كاپيتالىندا شەتەلدىك قاتىسۋشىسى بار قازاقستاندىق زاڭدى تۇلعالاردىڭ ەرىكتى قايىرمالدىقتارى، سونداي-اق جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ انونيمدىك قايىرمالدىقتارى سايلاۋ قورلارىنىڭ قۇرالۋ كوزدەرى بولا المايدى (تىيىم سالىنادى).
سايلاۋ ناۋقانىن سايلاۋ قورلارىنان بولەك قارجىلاندىرۋعا نەمەسە كانديداتقا وزگە ماتەريالدىق كومەك كورسەتۋگە تىيىم سالىنادى.
دەگەنمەن، كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 28-بابىنىڭ 1-تارماقشاسىنا سايكەس كونستيتۋتسيالىق زاڭعا سايكەس سايلاۋ قورلارىن قۇرمايتىن ازاماتتار، قوعامدىق بىرلەستىكتەر قارجىلاندىرۋدى تالاپ ەتپەيتىن سايلاۋ الدىنداعى ۇگىت جۇرگىزۋگە قۇقىلى.
دەي تۇرعانىمەن، كانديداتقا سايلاۋ الدىنداعى ۇگىتتى جۇرگىزۋگە بايلانىستى قىزمەت كورسەتەتىن جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردا كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 28-بابىنىڭ 7-تارماعىنا سايكەس ونىڭ وسى قىزمەتتەردى قابىلداۋعا جازباشا كەلىسىمى بولۋعا تيىس.
سايلاۋ بولاتىن كۇنى جانە ونىڭ قارساڭىنداعى كۇنى كەز كەلگەن ۇگىتكە تىيىم سالىنادى (كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ 32-بابىنىڭ 1-تارماعى).
سايلاۋ بولاتىن كۇنى نە ونىڭ قارساڭىنداعى كۇنى سايلاۋ الدىنداعى ۇگىتتى جۇرگىزۋ، پرەزيدەنتتىككە كانديداتتارعا، ولاردىڭ سەنىم بىلدىرىلگەن تۇلعالارىنا سايلاۋ الدىنداعى ۇگىتتى جۇرگىزۋ قۇقىعىن ىسكە اسىرۋ پروتسەسىندە كەدەرگى كەلتىرۋ، كانديداتتار تۋرالى كورىنەۋ جالعان مالىمەتتەر تاراتۋ نەمەسە سايلاۋدىڭ ناتيجەسىنە ىقپال ەتۋ ماقساتىندا ولاردىڭ ابىرويىنا، قادىر-قاسيەتىنە جانە ىسكەرلىك بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەتىن وزگە دە ارەكەتتەر جاساۋ، شەتەلدىكتەردىڭ، ازاماتتىعى جوق ادامداردىڭ، شەتەلدىك زاڭدى تۇلعالاردىڭ جانە حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ كانديداتتاردى ۇسىنۋعا جانە سايلاۋعا، سايلاۋدا بەلگىلى بىر ناتيجەگە قول جەتكىزۋگە كەدەرگى كەلتىرەتىن جانە (نەمەسە) ىقپال ەتەتىن قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋى، سايلاۋ الدىنداعى ۇگىتتى، سونىڭ ىشىندە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى جۇرگىزۋ شارتتارىن بۇزۋ، انونيمدىك ۇگىتتەۋ ماتەريالدارىن دايىنداۋ نەمەسە تاراتۋ، ۇگىتتەۋ ماتەريالدارىن قاساقانا جويۋ، ءبۇلدىرۋ، سايلاۋ ناۋقانىن سايلاۋ قورلارىنان تىس قارجىلاندىرۋ نەمەسە وعان وزگە دە ماتەريالدىق كومەك كورسەتۋ، جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ كانديداتتارعا ولاردىڭ جازباشا كەلىسىمىنسىز قىزمەتتەر كورسەتۋى, سايلاۋعا بايلانىستى قوعامدىق پىكىرگە ساۋالناما جۇرگىزۋ شارتتارىن بۇزۋ، ۇگىت ماتەريالدارىن ەسكەرتكىشتەردە، وبەليسكىلەردە، تاريحي، مادەني نەمەسە ساۋلەتتىك قۇندىلىعى بار عيماراتتار مەن قۇرىلىستاردا، سونداي-اق داۋىس بەرۋگە ارنالعان ءۇي-جايلاردا ورنالاستىرۋ اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە اكەپ سوقتىرادى (قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنىڭ 11-تاراۋى).
سايلاۋ قۇقىقتارىن نەمەسە سايلاۋ كوميسسيالارىنىڭ جۇمىسىن جۇزەگە اسىرۋىنا كەدەرگى جاساۋ، قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزۋ نەمەسە ازاماتتاردىڭ نەمەسە ۇيىمداردىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىنە نە قوعامنىڭ نەمەسە مەملەكەتتىڭ زاڭمەن قورعالاتىن مۇددەلەرىنە ەلەۋلى زيان كەلتىرۋ قاۋپىن توندىرەتىن كورىنەۋ جالعان اقپارات تاراتۋ قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە اكەلەدى (قازاقستان رەسپۋبليكاسى قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 150, 274-باپتارى).
جوعارىدا كەلتىرىلگەن زاڭناما نورمالارىن تۇسىندىرە وتىرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باس پروكۋراتۋراسى بارلىق جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردى، سونداي-اق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن سايلاۋ پروتسەسى بارىسىندا، سونىڭ ىشىندە سايلاۋ الدىنداعى ۇگىتتى نەمەسە جاريا ءىس-شارالاردى زاڭسىز وتكىزۋگە جول بەرمەۋ بولىگىندە زاڭدىلىقتى مۇلتىكسىز ساقتاۋعا شاقىرادى