ناۋرىز قانداي مەرەكە؟

استانا. قازاقپارات - سوڭعى ۋاقىتتارى ناۋرىز مەرەكەسىن تۇسىنە الماعاندىقتان، ءتۇرلى سەنىمدەگىلەردىڭ تابيعاتقا جات پىكىرلەرىنەن مەرەكەنى تويلاۋ فورماتىنا قاتىستى داۋلار كوبەيىپ كەتتى. ويتكەنى مەرەكەنى وتكىزۋ حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىقپاي جاتىر.

سەبەپ، ناۋرىزدىڭ بارىنەن دە بۇرىن تابيعات مەرەكەسى ەكەنىن ەستەن شىعارىپ العاندىعىمىزدا. سول ءۇشىن دە وسىنداي كەدەرگىلەرگە تاپ بولىپ وتىرمىز. ناۋرىز مەرەكەسى الدىمەن تابيعات قۇبىلىستارىنا قاراپ وتكىزىلەتىن، تويلاناتىن بولعان. ياعني مەرەكەلەۋ فورماسى تابيعاتتاعى قۇبىلىستاردى سۋرەتتەۋ ارقىلى وتكىزىلگەن.

تابيعاتقا قاراپ ادامدا وزگەرىپ وتىرعان. تابيعات تەڭەسسە ادامداردا تەڭەسىپ، تابيعات جاڭارسا ادامداردا جاڭارىپ دەگەندەي. سوندىقتان ناۋرىز، تابيعاتتىڭ قايتا ءتىرىلۋ، تۇلەۋ، جاندانۋ ۋاقىتى بولعاندىقتان بۇل تابيعات مەرەكەسى. تابيعاتقا كوڭىل ءبولۋ مەرەكەسى. تۇسىنىكتى تىلمەن ايتقاندا تابيعاتتىڭ «تۋعان كۇنى». قازاقتىڭ تابيعاتقا وتە جاقىن ءومىر سۇرگەنى سونشالىق تابيعاتقا تابىنعان كەزدەرى بولعان. سۋعا، كوك اسپانعا، وتقا. ودان قالدى ەڭ قاسيەتتى اتاۋ - انا ءسوزىن تابيعاتقا تىركەپ ايتاتىن بولعان. تابيعات- انا، جەر- انا دەگەن سياقتى.

انامىزدىڭ تۋعان كۇنىندە قۇرمەتتەردىڭ قۇرمەتىن كورسەتىپ، قانشالىقتى ماڭىزدى بولسا، تابيعاتتىڭ «تۋعان كۇنىن» دە قۇرمەتىمىزدى كورسەتىپ، سونداي ماڭىزعا يە بولۋى شارت. تابيعاتتى اناسىنا تەڭەگەن ءبىز ءۇشىن، تابيعات پەن قازاق ەگىز ۇعىم. سوندىقتان قازاق حالقى ناۋرىزدا ەڭ باستىسى قورشاعان ورتاعا، ەكولوگيالىق تازالىققا قاتتى ءمان بەرگەن.

سەبەبى قازاق حالقى «تابيعات بىزگە امانات ەتىپ بەرىلگەن. سول ءۇشىن ءبىز اللا الدىندا جاۋاپتىمىز» دەپ سەنگەن. تىرشىلىكتىڭ كوزى سۋدى تازا ۇستاعان، اعىندى سۋعا كىر جۋماعان. بۇلاقتىڭ كوزىن اشقان، اعاش ەگىپ، ارىقتاردى تازارتقان. قازاقتا ەكولوگيانى تازا ۇستاۋعا قاتىستى ماقال-ماتەلدەر دە جەتكىلىكتى. كوكتى جۇلما، سۋعا تۇكىرمە، جالعىز اعاشتى كەسپە، قۇستىڭ ۇياسىن، قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن بۇزبا. جايلاۋ مەن قىستاۋدىڭ ءوزى ەكولوگيالىق تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋدىڭ كەرەمەت ۇلگىسى.

جالپى قازاقتاردىڭ ەكولوگيانى تازا ۇستاۋ ءادىسى الەمدە ەش تەڭدەسسىز. جانىنا جاقىن تۇتقان جىلقى، سۋدىڭ تۇنىعىن ءىشىپ، ءشوپتىڭ قۇنارلىسىن جەگەندىكتەن تابيعاتتى تازا ۇستاۋعا ءماجبۇر بولعان. سونداي قاسيەتتى جانۋارمەن ەتەنە جاقىن حالىق تا قاسيەتتى.

ناۋرىزدا بارلىق تىرشىلىك جاندانىپ، ارالاسىپ-قۇرالاسا باستايدى. ياعني تىرشىلىك باستالدى دەگەن ءسوز. بارلىق تىرشىلىك ارالاسا باستاعاندا ادامدار نەگە ارالاسپاس قا؟ ناۋرىز جاڭارۋمەن قاتار تەڭەسۋ كۇنى. كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەسىپ، تابيعاتتاعى تىرشىلىكتەر دە تەڭەسىپ جاتقاندا ادامدار دا تەڭەسۋى كەرەك. بارلار بارىمەن ءبولىسسىن. تالانتتار تالانتىن كورسەتىپ حالىققا كوڭىل كۇي سىيلاسىن. جوق دەگەندە كوڭىلدەرىمەن ءبولىسسىن.

قىسقاسى بارلىق ماسەلە، سالادا ادامدار تەڭەسۋگە ۇمتىلسىن. كوپشىلىگىمىز «جاڭا جىلدى قالاي قارسى الساق جىلدى سولاي وتكىزەمىز» دەگەنگە سەنىپ ءجۇرمىز. ال ءبىز ناۋرىزدا - جاڭارۋ، تەڭەلۋ، تەڭەسۋ كۇنىندە ءبىر ادامدى قۋانتساڭ جىلىڭ قۋانىشتى وتەدى دەگەنگە سەنەيىك.

مىسالعا:

قارتتار ۇيىندەگى قارتتارعا بارىپ، كوڭىلىن اۋلاۋ؛

اۋرۋحاناداعى اۋرۋلاردىڭ كوڭىلىن اۋلاۋ؛

جەتىمدەردى ۇيلەندىرۋ، جەتىمدەرگە كومەكتەسۋ؛

كەمباعال، مۇگەدەك، جاعدايى جوقتارعا كومەكتەسۋ؛

اجىراسقانداردى اقىلعا شاقىرۋ، دۇشپانداردى دوستاستىرۋ؛

اتاڭنىڭ دا قۇنىن كەش دەگەن، اللادا كەشىرىمدى سوندىقتان ءبىر-ءبىرىن كەشىرۋ. كوك مۇز ەرىپ، جەر ءجىبىپ جاتقاندا كوڭىلىمىز نەگە جىبىمەسىن.

وسى اتالعانداردى ناۋرىزدا ادەتكە اينالدىرساق ەكى جاق تا ريزا، كوڭىلى توق بولادى. بەرگەن دە العان دا. اينالىپ كەلگەندە وسى ىستەرىمىز ارقىلى نيەتتەرىمىز دە جاڭارادى. وسىلايشا وتكەن-كەتكەن، جينالىپ قالعان كوڭىل كىرلەرىنەن ارىلىپ، نيەتتەرىن تازارتىپ وتىرعان. قازاق حالقى جەتىمىن تەنتىرەتپەگەن، جەسىرىن جىلاتپاعان، كەدەيىن كەۋدەدەن يتەرمەگەن.

سەبەپ، ناۋرىز مەرەكەسى وسىنداي تەڭسىزدىكتەردى رەتتەپ، تەپە-تەڭدىكتەردى ساقتاپ تۇراتىن. «جەتىم مەن جەسىرگە بۇلاق بول، جوق-جىتىككە شىراق بول» دەپ ناۋرىز مەرەكەسىندە تەڭەسۋگە ۇمتىلعان. ال وسى تەكتەس شارالاردى داستۇرگە اينالدىرساق ناۋرىز جالپى حالىقتىق مەرەكەگە اينالادى. ايتپەسە بەلگىلى ءبىر بولىگى عانا تويلايتىن مەرەكەدەن اسا المايمىز. مەرەكە كوپشىلىكپەن مەرەكە. قىسقاسى مەرەكە حالىقتاردى جاقىنداستىراتىن، دوستاستىراتىن بولۋى شارت. ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاماعاندار كۇنا جاساعانداي سەزىنەتىن بولۋى كەرەك.

قانداي مەرەكە بولسىن گۇلسىز وتپەيدى. گۇل دەگەن تابيعاتتىڭ عاجايىبى. سۇلۋلىق پەن بەيبىتشىلىكتىڭ بەلگىسى. سوندىقتان ءبىر-بىرىمىزگە قاۋاشاقتاعى ءتىرى گۇل سىيلاپ، ءبىر-ءبىرىمىز ءۇشىن اعاش ەگەيىك. اعاش ەككەنىڭ ادامدارعا تازا اۋا سىيلاعانىڭمەن بىردەي. تابيعاتتى تازارتقانىڭ، تۇلەتكەنىڭ ءوزىڭدى تازارتىپ، تۇلەتكەنىڭ. سوندا كۇناڭ دا كەشىرىلەدى.

ەندىگى ماسەلە مەرەكەنىڭ مەرزىمىندە. ناۋرىز مەرەكەسىن 1 اي، 10 كۇن، 1 اپتا، 3 كۇن تويلايىق دەپ جۇرگەندەر كوبەيىك كەلەدى. وسى كەزگە دەيىن توي تويلاپ، مەرەكەلەۋدەن كەندە بولماعان، ودان قالدى ۋاقىتتان ابدەن ۇتىلعان قازاق حالقى ءۇشىن ەندىگى ۋاقىتتا مەرەكەلەردى كوبەيتە بەرۋگە جانە مەرزىمىن ۇزارتا بەرۋگە ەش بولمايدى. جاھاندانۋ كەزىندەگى ۋاقىتتىڭ تارىلىپ كەلە جاتقانىن دا ەسكەرۋىمىز كەرەك. سوندىقتان كەز كەلگەن مەرەكەلەردى مۇمكىندىگىنشە جيناقىلانعان، ەڭ ۇزدىك جاقتارىن الىپ، سولدەرىن عانا قالدىرىپ 1 كۇن مەرەكەلەۋ جەتكىلىكتى.

ناۋرىز مەرەكەسىندە كورىسۋ دەگەن ءداستۇر بولعان. ەگەر دە مەرەكەنى ءبىر كۇننەن اسىرىپ جىبەرسەك ءار كۇنى كورىسىپ وتىرۋىمىز كەرەك پە؟ سەبەبى 24 ساعات سايىن كۇن جاڭارىپ وتىرعانى ءۇشىن ءبىز كۇنىنە ءبىر رەت سالەمدەسەمىز. ياعني ءار كۇن سالەمىمىمىزدى جاڭارتىپ وتىرامىز. ال كورىسۋ دەگەنىمىز جىلىنا ءبىر رەت جىل جاڭارعاندا بولادى. ەگەردە مەرەكەنى 3 كۇن تويلاساق 3 كۇن كورىسىپ جاتقانىمىز دۇرىس بولماس.

سونىمەن قاتار، اتا-بابامىز پايدا بولعالى تابيعاتپەن ۇندەسىپ ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. سول زاماننان بەرى تابيعاتتىڭ قايتا ءتىرىلۋ كۇنىن تويلايدى. سوندىقتان بۇل مەرەكە پارسىلاردىكى دەگەن سياقتى كىرمە پىكىرلەر ارقىلى حالىقتىڭ ساناسىن شاتاستىرۋدى توقتاتۋ كەرەك.

ناۋرىز مەرەكەسىندە قورشاعان ورتامىز تازا، تابيعاتىمىز تىنىش بولسىن. جىلدىڭ جاڭارۋى جاقسىلىقتىڭ جارشىسى، بىرلىكتىڭ باستاۋى بولىپ، اقتارىلعان اق تىلەكتەر وڭعارىلسىن.

اۆتور: فازىلبەك ءابساتتار ۇلى

اباي.ك ز