كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋىن الەم حالىقتارى قالاي تويلايدى - فوتو

استانا. قازاقپارات - ەرتە زاماندا كوكتەمنىڭ كەلۋىن كۇنگە قاراپ انىقتاعان جانە كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋى ۇلكەن مەرەكە بولىپ سانالدى. تابيعاتتىڭ جاڭارۋىن بىلدىرەتىن كوكتەم مەيرامىن وسى كۇنگە دەيىن الەمنىڭ كوپتەگەن حالىقتارى اتاپ وتەدى.

بۇل ءتۇرلى داستۇرلەر مەن مادەنيەتتەردىڭ تىعىز بايلانىسىن كورسەتسە كەرەك. ءبىز كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋىن تويلايتىن ەلدەرگە، بۇل مەيرامدى اتاپ ءوتۋ ەرەكشەلىكتەرى مەن سالت-داستۇرلەرىنە شولۋ جاسادىق.

وستارا - كوكتەم قۇدايى وستارانىڭ ورالۋ مەيرامى

كونە زاماندا كەلتتەر كوكتەم قۇدايى وستارانىڭ (ەوسترە) جەر استى پاتشالىعىنان ورالۋىن تويلاعان. بۇل كەز قىستىڭ بەتى قايتىپ، جەر ءجىپسىپ، تابيعاتتىڭ جاڭارۋىنىڭ باستاۋى دەپ سانالدى. مەيرام كۇنى جاڭا ءومىردىڭ بەلگىسى رەتىندە بيدايدان توقاش، نان جانە بويالعان جۇمىرتقا ازىرلەنگەن. جۇمىرتقانى بوياۋ ەوسترەمەن بايلانىستى پۇتقا تابىنۋشىلىق كەزىندەگى ەجەلگى داستۇرلەردىڭ ءبىرى ەكەنى بەلگىلى. جۇمىرتقالار مولشىلىقتىڭ نىشانى رەتىندە سيقىرلى بەلگىلەرمەن بەزەندىرىلىپ، وستارا قۇدايىنا تارتۋ جاساۋ سالت-جوراسىندا پايدالانىلعان. بۇكىل ەۋروپادا بۇل مەرەكەنىڭ سالت-داستۇرلەرى ءبىر-بىرىنە ۇقسايتىنىن ايتىپ ءوتۋ كەرەك.

حيگان (سيۋمبۋن-نو حي) - جاپونداردىڭ بۋددالىق مەرەكەسى

كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋى - جاپونياداعى العاشقى كوكتەم مەيرامى. بۇل كۇن جاپونيادا 1948-جىلدان بەرى رەسمي تۇردە مەملەكەتتىك مەرەكە بولىپ تانىلعان جانە دەمالىس بوپ جاريالانعان. ءبىر قىزىعى، بۇل مەيرامدى جاپوندار استرونوميالىق قۇبىلىسپەن ەمەس، تاريح قويناۋىنا كەتكەن حيگان بۋددالىق مەرەكەسىمەن بايلانىستىرادى. كوكتەمگى حيگان كۇندەرى 17- ناۋرىزدان باستالىپ، كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەتىن كۇندى جانە بۇدان كەيىنگى ءۇش كۇندى دە قوسىپ الادى. حيگان باستالعانعا دەيىن جاپوندار ءۇيدىڭ ءىشىن مۇقيات جيناستىرادى، اسىرەسە، ومىردەن وزعان اتا-بابالارىنىڭ زاتتارى مەن سۋرەتتەرى قويىلعان جەرگە ۇلكەن ءمان بەرەدى.

حيگان كۇندەرى جاپوندار وتباسى بولىپ اتا-بابالارىنىڭ قابىرىنە زيارات ەتۋدى داستۇرگە اينالدىرعان. ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل مەيرامدا تاعام جاعىنا ۇلكەن كوڭىل بولىنەدى. سالت-جورا تاماعى مىندەتتى تۇردە ەتسىز ازىرلەنەدى. اس ءمازىرى بۇرشاق، جەمىس-كوكونىس، ساڭىراۋقۇلاقتان جاسالادى. سونىمەن قاتار، داستارحانعا پىسىرىلگەن كۇرىش پەن ءسابىز، ساڭىراۋقۇلاق پەن ۇرمەبۇرشاق قوسىلعان مەرەكەلىك «يناري-سۋسي» مەن ءداستۇرلى «بوتا-موتي» ءتاتتىسى قويىلادى. ال كوكتەمگى حيگان كۇندەرىنەن كەيىن، كەي جىلدارى وسى كۇندەرى ساكۋرا گۇلدەيتىن عاجايىپ مەزگىل باستالادى. وسى ۋاقىتتا بۇل تاماشا كورىنىستى تاماشالاۋعا بۇكىل الەمنەن جول تارتاتىن تۋريستەر، جاپونيادا تۇراتىن شەتەلدىكتەر مەن ۇلكەندى-كىشىلى جاپونداردىڭ وزدەرى كوكتەمنىڭ كەلۋىن تويلايدى.

حولي - ۇندىلەردىڭ بوياۋلار مەرەكەسى

حولي - ۇندىلەردىڭ كوكتەم مەيرامى، بۇل مەرەكە، سونداي-اق، بوياۋلار فەستيۆالى رەتىندە دە بەلگىلى. حولي اقپان- ناۋرىزعا تۋرا كەلەتىن پحالگۋن ايى كەزىندە اي تولعاندا تويلانادى. فەستيۆالدىڭ ءبىرىنشى كۇنى تۇنگە قاراي وت جاعىلىپ، ارتىستەر ءان ايتىپ، ءبي بيلەپ، جينالعان جۇرتشىلىقتىڭ كوڭىلىن كوتەرەدى. ەكىنشى كۇنى قاس قارايعانشا بارلىق كاستا مەن قاۋىم وكىلدەرى، ەر ادامدار مەن ايەلدەر، شال-شاۋقان مەن بالالار مەرەكەلىك شەرۋگە شىعىپ، ءبىر-ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءتۇرلى-ءتۇستى ۇنتاق شاشىپ، بويالعان سۋ قۇيادى. كىمنىڭ كيىمىنە نەعۇرلىم كوبىرەك بوياۋ جاعىلعان سايىن، سوعۇرلىم ول جاقسىلىققا كەنەلەدى دەپ ەسەپتەلەدى. حولي بوياۋلار فەستيۆالىندە بحانگ باستى سۋسىن بولىپ سانالادى، ونىڭ نەگىزگى كومپونەنتتەرى - ءسۇت ونىمدەرى قوسىلعان شىرىن نەمەسە قاراسورا جاپىراقتارى. ءۇندى ەلىنىڭ ءار وڭىرىندە حولي مەرەكەسىن تويلاۋدىڭ ءوز ەرەكشەلىكتەرى بار. ماسەلەن، وڭتۇستىك ايماقتاردا كوكتەم مەيرامى اسا كەڭ اتاپ وتىلمەيدى.

اعا ۇرپاق ۇيدە وتىرادى نەمەسە قوناققا بارادى. تەك جاستار جاعى عانا بۇل مەيرامدى تويلاعاندى ءجون كورەدى. ەلدىڭ ورتالىعىندا بولسا، ۇيلەردىڭ توبەسىندە مىندەتتى تۇردە شاعىن وتتىق جاعىلىپ، وتتىڭ نىشانى رەتىندە قىزعىلت سارى جالاۋلار ىلىنەدى. بوياۋلار مەرەكەسى ءۇندىستاننىڭ سولتۇستىگىندە كەڭ كولەمدە تويلانادى. عيماراتتار مەيرام قارساڭىندا اشىق تۇستەرگە بويالىپ، بۇكىل جەر ءتۇرلى-ءتۇستى اشەكەي زاتتارمەن بەزەندىرىلەدى. ءۇش كۇندىك حولي مەيرامى - جاقسى كوڭىل-كۇي فەستيۆالى، وسىلايشا ءۇندى ەلىنىڭ تۇرعىندارى كوكتەمنىڭ كەلۋىن دۋمانداتىپ قارسى الادى. بۇل ۋاقىتتا كاستاعا ءبولىنۋ ۇمىتىلىپ، بارلىق ۇندىلەر اراسىندا تەڭدىك ورنايدى.

كوموەديتسا - كونە سلاۆياندىق جىل باسى مەرەكەسى

كوموەديتسا - پۇتقا تابىنۋ ەجەلگى سلاۆيانداردىڭ كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋىن، كوكتەمنىڭ كەلۋىن تويلاعان مەرەكەسى جانە كونە سلاۆياندىق جاڭا جىلدىڭ باستاۋى. مەيرام ەكى اپتاعا جالعاسقان. مەرەكە كەزىندە ادامدار اتا-بابالارىنىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتىپ، ەسكە العان، سودان كەيىن قىس پەن ءولىم قۇدايى - مورەنانى شىعارىپ سالىپ، ورمان يەسى - ايۋعا تابىنىپ، كۇن قۇدايى - ياريلا مەن كوكتەم قۇدايى - لەلياعا سىيىنعان. ەجەلگى سلاۆيانداردىڭ سەنىمى بويىنشا، بۇل كۇنى جارقىن يريادان قىرىق ءتۇرلى قۇس ۇشىپ كەلەدى، ولاردىڭ ءبىرىنشىسى - ساۋىسقان. ايەلدەر تۇزسىز قامىردان پىسىرگەن «ساۋىسقاندى» تۇرعىندار ءدوڭ، اعاش باسىنا، ءۇيدىڭ توبەسىنە الىپ شىعىپ، داۋىس سالىپ كوكتەمدى شاقىرعان ەكەن. كوپتەگەن عاسىرلار بويى كوموەديتسا كەڭ كولەمدە ۇلان-اسىر تويلانىپ، ءتۇرلى ويىندار مەن جارىستارعا ۇلاسىپ كەلدى. ال حريستيان ءدىنى تاراي باستاعان كەزدە بۇل مەرەكەنىڭ ورنىن ماسلەنيتسا باسادى.

پاسحا جانە ماسلەنيتسا

ەجەلگى سلاۆياندار كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋىندە ماسلەنيتسانى تويلاسا، ال كوكتەمدى قارسى الۋ سالت-جورالارى باتىس ەۋروپادا حريستيانداردىڭ ۇلكەن مەرەكەسى پاسحادا كورىنىس تابادى. ماسلەنيتسا اۋىز بەكىتۋدىڭ الدىندا ءبىر اپتا جۇرەدى جانە ءاربىر كۇننىڭ ءوز اتاۋى مەن ءمانى بار. ەجەلگى سەنىم بويىنشا، سلاۆياندار وسىلايشا قىسپەن قوشتاسىپ، كوكتەمدى قارسى العان. ماسلەنيتسا دۋماندى، قىزىققا تولى، كوڭىلدى حالىقتىق مەرەكەلەردىڭ ءبىرى، سوندىقتان كارى-جاس دەمەي، ويىن-ساۋىق قۇرىپ، قىستىڭ سوڭعى كۇندەرى بولعاندىقتان، مۇز تاۋلاردان سىرعاناعان ەكەن. ارينە، بۇل مەيرامدا كۇننىڭ نىشانى - قۇيماق ءپىسىرۋدى باستى داستۇرلەردىڭ ءبىرى دەسەك قاتەلەسپەيمىز.

كاتوليكتەر پاسحانى كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋىنەن سوڭ ايدىڭ تولۋىنان كەيىنگى ءبىرىنشى جەكسەنبىدە تويلايدى. ال پراۆوسلاۆتىقتاردا كۇنتىزبەنىڭ 13 كۇنگە كەيىن قالۋىنا بايلانىستى «كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋى» («كونە ستيل» بويىنشا 22- ناۋرىز) «جاڭا ستيل» بويىنشا ءساۋىر ايىنا كەلەدى، تيىسىنشە، پاسحا مەيرامى ادەتتە كەشىرەك ۋاقىتقا سىرعيدى.

بۇل مەرەكەنى حريستياندار جەتى اپتاعا سوزىلعان اۋىز بەكىتۋدەن كەيىن تويلايدى. پاسحا قىرىق كۇنگە سوزىلادى، وسى ۋاقىتتا، اسىرەسە، ءبىرىنشى اپتادا، ادامدار ءبىر-بىرىنە قوناققا بارىپ، ءوزارا دوڭگەلەك ءتاتتى ناندار مەن بويالعان جۇمىرتقالار تارتۋ ەتىسەدى. ەۋروپانىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە پاسحا مەيرامىندا ازاماتتار بىرنەشە كۇن دەمالادى.

ناۋرىز - تاتۋلىق پەن ىزگىلىك مەيرامى

ناۋرىز مەيرامى - ەجەلگى زاماننان كەلەتىن جىل باسى مەرەكەسى. 2010-جىلدان باستاپ ب ۇ ۇ- نىڭ باس اسسامبلەياسىنىڭ شەشىمى بويىنشا 21- ناۋرىز «حالىقارالىق ناۋرىز كۇنى» بولىپ اتالىپ كەلەدى. باس اسسامبلەيا ءوزىنىڭ بەرگەن تۇسىنىكتەمەسىندە ناۋرىزدى كوكتەم مەرەكەسى رەتىندە 3000 جىلدان بەرى بالقان تۇبەگىندە، قارا تەڭىز ايماعىندا، كاۆكازدا، ورتا ازيادا جانە تاياۋ شىعىستا 300 ميلليون ادام تويلاپ كەلە جاتقاندىعىن مالىمدەدى. ال UNESCO بولسا، 2009-جىلى ناۋرىز مەيرامىن ادامزاتتىڭ ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇراسى تىزىمىنە كىرگىزدى.

جالپى، ناۋرىز پارسى، كاۆكاز جانە تۇرىك حالىقتارىنىڭ اراسىندا كوكتەم مەيرامى جانە جاڭا جىلدىڭ باسى رەتىندە تويلانادى. قازاق حالقى دا ناۋرىز مەرەكەسىن ايرىقشا باعالايدى. ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى قازاق ەلى ءۇشىن ءارقاشان قاسيەتتى، كيەلى سانالعان. اۋىلدىڭ ەر ادامدارى ءبىر-بىرىمەن قوس قولداپ امانداسىپ، ءتوس قاعىستىرادى، ايەلدەر قۇشاقتاسىپ، ءبىر-بىرىنە يگى تىلەكتەر ايتادى. ءبىرىن-ءبىرى مەرەكەگە ارناپ دايىندالعان ناۋرىز كوجە ىشۋگە شاقىرادى. وعان قويدىڭ باسى مەن ءسۇر ەت سالىپ ءپىسىرىلۋى - قىس تاعامىمەن قوشتاسۋدى، قۇرامىنا اقتىڭ قوسىلۋى - جاز تاعامىمەن قاۋىشۋدى بىلدىرەدى. بۇل كۇنى دالانى قىزىر اتا ارالايدى دەپ سەنگەن حالىق ءۇيىنىڭ ەسىگىن اشىپ وتىرعان.

ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى ارازداسقاندار ءتوس قاعىسىپ، تاتۋلاسادى. قىس قىلىشىنان امان قالعان جۇرت، بار رەنىش-وكپەسىن ۇمىتىپ، كىناسىن كەشەدى، جاقسى تىلەكتەرىن جاۋدىرادى. جاستار التىباقان قۇرىپ، ءان ايتىپ، كۇي تارتادى. بويجەتكەندەر سوعىمنىڭ سوڭعى ەتىن ۋىزعا سالىپ پىسىرىپ، ۇناتقان جىگىتتەرىنە تارتادى. بۇل سالت قازاقتا «ۇيقى اشار» اتالادى. ۇيقى اشاردىڭ قارىمتاسىنا جىگىتتەر «سەلت ەتكىزەر» ءراسىمىن جاسايدى، ياعني سىيلىق تارتۋ ەتەدى. ال تاڭ اتا كوپشىلىك بيىك توبەنىڭ باسىنا شىعىپ، اتقان تاڭدى قارسى العان. بۇگىنگى كۇنى بۇل سالتتىڭ ءبارى ساقتالماعانىمەن، ەگەمەندىگىن العان قازاق حالقى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى - ناۋرىز مەيرامىن كەڭىنەن اتاپ وتەدى. قازىرگى تاڭدا ۇلتتىق مەرەكە ەلىمىزدە مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ءۇش كۇن تويلانادى.

ايىمگۇل ابىلەۆا

bnews.kz