جولداسبەكوۆ: سايلاۋدى ەرىككەننىڭ ەرمەگىنە اينالدىرۋعا بولمايدى
جاپپاي ناۋقان باستالماعانىمەن، ازىرشە بار سالماق ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنا ءتۇسىپ تۇر دەپ جازادى الاش ايناسى.
كەزەكتەن تىس سايلاۋعا ەكى پارتيادان باسقا، ەشكىم ءوز كانديداتىن ۇسىنعان جوق. ۇمىتكەرلەردىڭ دەنى - ءوزىن- ءوزى ۇسىنعاندار. نەگە؟
قازاقستاندا ساياسي پارتيالار ساياسي ناۋقانعا دايىن ەمەس پە، الدە بۇنداي سايلاۋعا شىنىمەن دە قاۋقارسىز بولىپ قالدى ما؟ جوق، الدە حالىقتىڭ ساياسي ساۋاتى ءھام مادەنيەتىنە بايلانىستى ماسەلە مە بۇل؟
ايتپاقشى، سايلاۋ اياسىنداعى قىزۋ جۇمىس پرەزيدەنتتىككە كانديداتتاردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەندىگىن انىقتايتىن كوميسسيادا بولىپ تۇر. ءوز بەتىنشە ءوتىنىش بەرگەندەردىڭ باسىم بولىگى دە وسى كوميسسيانىڭ سىنىنان وتپەدى.
سونىڭ ىشىندە وتكەن جولعى ۇمىتكەر ءۋاليحان قايساروۆ تا بار ءارى ول بۇل جولى دا ءتىل ەمتيحانىنان ءسۇرىندى. وسىعان بايلانىستى پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەرلەردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەنىن انىقتايتىن لينگۆيستيكالىق كوميسسيا قانداي تالاپتارعا جۇگىنەدى دەگەن ساۋال ءبىراز جۇرتتى قىزىقتىرعان.
«الاش ايناسى» پورتالىنا سۇحبات بەرگەن كوميسسيا ءتوراعاسى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ وسى جايىندا كەڭىنەن اڭگىمەلەپ بەرگەن.
مىرزاتاي جولداسبەكوۆ، لينگۆيستيكالىق كوميسسيا ءتوراعاسى:
- جالپى، كونستيتۋتسيانى جانە سايلاۋ تۋرالى زاڭدى ءبىلۋ - ءار ازاماتتىڭ پارىزى. ءبىراق حالىقتىڭ «پرەزيدەنتتىككە كىم كورىنگەن تاپسىرىپ جاتىر. ەكى كىسىنى باسقارماعان ادام ەلدى قالاي باسقارادى؟ ءتىپتى ۇمىتكەردىڭ جوعارى ءبىلىمى دە، دەنساۋلىعى تۋرالى انىقتاماسى دا ەسكەرىلمەيدى ەكەن» دەگەن ءۋاجىنىڭ نەگىزى بار.
ءبىر ايەلدىڭ: «تاڭەرتەڭ شاي ءىشىپ وتىر ەدىم. سايلاۋ ەسىمە ءتۇسىپ كەتتى دە، كەلىپ وتىرمىن»، - دەگەنى دە جادىمىزدا.
ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى باسشىلارىنا ءبىز دە حالىقتىڭ وسى اماناتىن جەتكىزگەنبىز. بۇرىن ونداي تالاپتار بولعان. ءبىراق شەتەلدىك باقىلاۋشىلار ونى ادام قۇقىعىن بۇزۋ دەگەننەن كەيىن الىپ تاستاۋعا تۋرا كەلدى. بالانى مەكتەپكە بەرگەن كەزدىڭ وزىندە مەديتسينالىق انىقتامانى تاپسىرماي ما؟ جۇمىسقا تۇرعاندا دا سولاي. ال پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەر كىسى نەگە تاپسىرمايدى؟ مەنىڭشە، الدىمەن ول ادامداردىڭ دەنساۋلىعى مىقتى بولۋى قاجەت. حالىققا اۋرۋ پرەزيدەنتتىڭ كەرەگى جوق.
سوڭعى سايلاۋدا ءبىر ازاماتتىڭ كەلىپ: «الماتىدان پاۆلودارعا كەتىپ بارا جاتىپ پوەزد استاناعا توقتاعان كەزدە پرەزيدەنت سايلاۋى ەسىمە ءتۇسىپ، سايلاۋعا مەن دە ۇمىتكەر رەتىندە قاتىسايىن دەپ كەلدىم» - دەگەنى ەسىمدە. ءبىر ايەلدىڭ: «تاڭەرتەڭ شاي ءىشىپ وتىر ەدىم. سايلاۋ ەسىمە ءتۇسىپ كەتتى دە، كەلىپ وتىرمىن»، - دەگەنى دە جادىمىزدا.
بۇل نە مازاق؟ سايلاۋدى ولاي ەرىككەننىڭ ەرمەگىنە اينالدىرۋعا بولمايدى.
مەنىڭشە، ءوزىن- ءوزى ۇسىنۋدىڭ اياعى وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەرگە اكەلىپ سوقتىرادى. قازىر دە ءوزىن- ءوزى ۇسىناتىندار بارشىلىق، ءتىپتى باسىم كوبى سولار. ولاردىڭ ىشىندە جۇمىسسىزدارى باسىم. بۇگىندە الدىڭعى قاتارلى مەملەكەتتەردە ونداي جوق.
امەريكادا ۇمىتكەر كەمىندە سەناتور نەمەسە گۋبەرناتور بولۋى كەرەك. ال بىزدە دارەجەلى قىزمەت ىستەمەگەن، مەملەكەتتى باسقارۋ تاجىريبەسى جوق، جۇمىسسىز جۇرگەن ازاماتتار كەلىپ، سايلاۋعا قاتىسامىن دەيدى.
ماسەلەن، امەريكادا باعزى زاماننان بەرى جارىسىپ كەلە جاتقان ەكى پارتيا - دەموكراتيالىق جانە رەسپۋبليكالىق پارتيا بار. وسى ەكى ساياسي ۇيىم ءوز اتىنان جارىسپالى تۇرلە كانديداتتار ۇسىنادى. سونىڭ ىشىنەن ءبىر ادام وزىپ شىعىپ، سايلاۋعا تۇسەدى. ول ۇمىتكەر كەمىندە سەناتور نەمەسە گۋبەرناتور بولۋى كەرەك. ال، بىزدە دارەجەلى قىزمەت ىستەمەگەن، مەملەكەتتى باسقارۋ تاجىريبەسى جوق، جۇمىسسىز جۇرگەن ازاماتتار كەلىپ، سايلاۋعا قاتىسامىن دەيدى.
ۇمىتكەر قاتارىنان وزىپ شىققان بەلگىلى قايراتكەر بولۋى كەرەك. ونىڭ ارتىندا قالىڭ قولداۋشى - حالىق تۇرۋى قاجەت. وسى جاعىن ءالى دە جەتىلدىرۋگە ءتيىسپىز.
مەنىڭ ءبىر تاڭقالاتىنىم، وسى پرەزيدەنت سايلاۋى كەزىندە دابىرا قاعىپ، ايقايلاپ جۇرەتىن پارتيالار بۇعىپ قالادى. شاماسى، ولار ءوز دەڭگەيلەرىن، ەلباسى نۇرسۇلتان ابىش ۇلىمەن تايتالاسا المايتىنىن جاقسى بىلەدى.
ەكىنشىدەن، ءوزىن- ءوزى ۇسىنىپ، توسىن كەلىپ وتىرعان ازاماتتاردىڭ كوبىسى جاي اشەيىن جۇرتشىلىققا كورىنىپ قالۋدى كوزدەيدى. «مەن كوميسسيادان وتسەم، تىركەلسەم، سايلاۋعا قاتىسسام، ارتىنان جۇرت ماعان نازار اۋدارادى. تۇبىندە مەن دە ءبىر قىزمەتكە تۇرارمىن»، - دەپ ويلايتىن سياقتى.
جاپ- جاس جىگىتتەر كەلىپ جاتىر. جۇمىسى جوق. قۇدايعا ءتاۋبا، اقىلىڭ بولسا، ءبىلىمىڭ بولسا، دەنىڭ ساۋ بولسا، قازاقستاننىڭ قاي جەرىندە دە جۇمىس تابىلادى.
عاني قاسىموۆ - بەلگىلى مەملەكەت قايراتكەرى. ول پارلامەنتتە وتىرىپ، حالىقتىڭ قامىنا قاتىستى كوپ ماسەلەلەردى كوتەردى. ءيا، ءتىلدى مەڭگەرۋ جاعىنان ونىڭ كەيبىر كەمشىلىكتەرى بولۋى مۇمكىن. ءبىراق ول جولى باعى جاندى ما، وڭتايلى سۇراقتار كەلدى مە، تىڭعىلىقتى دايىندالدى ما، - ايتەۋىر سىناقتان سۇرىنبەي ءوتتى.
عاني قاسىموۆ - بەلگىلى مەملەكەت قايراتكەرى. ول پارلامەنتتە وتىرىپ، حالىقتىڭ قامىنا قاتىستى كوپ ماسەلەلەردى كوتەردى.
ول ءوزى - ساياسي قايراتكەر، ەلىنىڭ مۇددەسىن قورعاي الاتىن، ويىن بۇكپەي، اشىق ايتا الاتىن ازامات. عاني قاسىموۆتى ءبىلىمسىز، جۇمىسسىز جۇرگەندەرمەن سالىستىرۋدىڭ ءجونى جوق. بۇل ماسەلەنى ەجىكتەپ، مىجي بەرۋدىڭ قاجەتى شامالى دەپ ويلايمىن.
ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى لينگۆيستيكالىق كوميسسيانى ۇمىتكەرلەردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ دەڭگەيىن انىقتاۋ ءۇشىن بەكىتتى. بۇل - ءبىزدىڭ مىندەتىمىز. كوميسسيانىڭ جۇمىسىندا جاسىرىن، جۇرتتان جاسىراتىن ەشتەڭە جوق. ءاربىر سىناقتىڭ ناتيجەسى كەڭ تالقىلانىپ، اشىق داۋىسپەن قابىلدانادى.
تۋىنداعان سۇراقتىڭ بارىنە دە جاۋاپ بەرىپ جاتىرمىز. سۇراعىنا جاۋاپ الماعان بىردە- ءبىر اقپارات قۇرالى جوق. سوندىقتان لينگۆيستيكالىق كوميسسيانىڭ وتىرىسىنا كۇدىكتەنۋدىڭ ەش ءجونى جوق.
«الاش ايناسى»