ستالين مەن گيتلەردىڭ قۇپيا كەزدەسۋى
سوڭعى كەزدەرى سوعىستىڭ ءبىز بىلمەيتىن كوپتەگەن قۇپيالارى ءمالىم بولىپ جاتىر.
كەيدە قۇپياسى اشىلدى دەپ جۇرگەنىمىز جاي عانا قاۋەسەت بوپ شىعاتىن كەزدەر دە از ەمەس. سونداي قۇپيا شىندىق نە قاۋەسەت ەكەنى بەلگىسىز مىنا ءبىر وقيعانى وقىرمانمەن بولىسكىمىز كەلدى. بۇل دەرەك ستالين مەن فاشيستەردىڭ كوسەمى گيتلەر ەكەۋىنىڭ كەزدەسۋى تۋرالى قۇپيا شىندىقتى باياندايدى.
ستالين مەن گيتلەر كەزدەسكەن بە؟
شىنىن ايتۋ كەرەك، رەسمي تۇردە ستالين مەن گيتلەر ەشقاشان كەزدەسپەگەن. ول كەزدە قاراپايىم ادامداردىڭ بۇل تۋرالى ويلاۋىنىڭ ءوزى جۇرەك جۇتقاندىق ەدى. ءبىر- بىرىنە قاس دۇشپان، كوزقاراس، ءومىر ءسۇرۋ داعدىسى ەكى باسقا قوعامدى باسقارىپ وتىرعان ەكى تيراننىڭ كەزدەسۋى مۇمكىن ەمەس سياقتى كورىنەدى. ال ك س ر و مەن گەرمانيا تاراپتارىنىڭ ەۋروپانى بولىسكە سالۋ جونىندەگى 1939 -جىلعى كەلىسسوزدەرى تەك «مولوتوۆ- ريببەنتروپ» پاكتىسى ارقىلى عانا شەشىلگەن.
دەگەنمەن، بارلىعى ءبىز ويلاعانداي ەمەس ەكەن. وتكەن عاسىردىڭ 30-60- جىلدار ارالىعىندا سۆەردلوۆ وبلىستىق ن ك ۆ د-نىڭ قىزمەتكەرى بولعان مايور الەكساندر فەدوروۆ رەسەي جۋرناليستەرىمەن بولعان قۇپيا اڭگىمەلەسۋ بارىسىندا گيتلەر مەن ستاليننىڭ كەزدەسكەندىگى تۋرالى سەنساتسيالىق وقيعانى باستان اياق بايانداپ بەرىپتى.
وقيعا بىلايشا وربىگەن.
30- جىلداردىڭ باسىندا العاشقىدا ەكاتەرينبۋرگ، كەيىننەن سۆەردلوۆسك دەپ اۋىستىرىلعان ءنان قالادا الەمدەگى ەڭ ءىرى ماشينا جاساۋ زاۋىتتارىنىڭ ءبىرى - «ۋرالماشتىڭ» قۇرىلىسى قارقىندى جۇرگىزىلىپ جاتسا كەرەك. زاۋىت قۇرىلىسىنا ەلدەگى ەڭ مىقتى دەگەن ينجەنەرلەر تارتىلىپتى. سونىمەن بىرگە قاجەتتى تەحنيكا مەن جۇمىس بارىسىن تەكسەرەتىن ءبىرتالاي نەمىس ماماندارى دا جۇمىس ىستەگەن.
قۇرىلىستىڭ بارىسىن ستاليننىڭ دوسى، سەرىگى بولعان، ك س ر و اۋىر ونەركاسىپ حالىق كومميسارى گريگوري وردجونيكيزدە قاداعالاۋدا ۇستاعان. ن ك ۆ د تىڭشىلارى بولسا زاۋىت قۇرىلىسىندا جۇرگەن نەمىستەردى قىراعى تۇردە باقىلاۋدا ۇستاپ، سىرتتارىنان اڭدىپ وتىرعان. ولاردىڭ اراسىندا نەمىس ءتىلىن جاقسى بىلەتىن نيكولاي كۋزنەسوۆ پەن وسى وقيعانى بايانداۋشى الەكساندر فەودوروۆ تا بار. گيتلەردىڭ سۆەردلوۆسكىگە كەلىپ، ستالينمەن كەزدەسۋىنە كۋاگەر بولعان دا وسى ەكەۋى.
سونىمەن ەكى كوسەم قاشان جانە قالاي كەزدەسكەن؟
نكۆد قىزمەتكەرىنىڭ ايتقاندارىنا سەنسەك وقيعا بىلاي باستالادى. 1933 - جىلدىڭ اقپانىندا سۆەردلوۆسكىنىڭ ورتالىق ۆوكزالىنا ءبىر پويىز كەلىپ توقتايدى. سوستاۆتىڭ باس جاعىنداعى كەرەمەت جاراقتالعان، ءىشى جيھازعا تولى ۆاگوننان 20 نەمىس مامانى ءتۇسىپتى. نەمىستەرمەن بىرگە ۆاگوننان ولاردى ك س ر و مەن پولشانىڭ شەكاراسىنان باستاپ الىپ كەلگەن ن ك ۆ د- نىڭ 4 قىزمەتكەرى دە بولعان. ۆوكزال عيماراتىندا نەمىس ماماندارىن سالىنىپ جاتقان زاۋىت اكىمشىلىگىندەگىلەر، قۇرىلىستا جۇرگەن نەمىس ماماندارىنىڭ باسشىلارى جانە وزدەرىن ءوندىرىس حالىق كوميسسارلىعىنىڭ جاۋاپتى جۇمىسشىلارى دەپ تانىستىرعان ن ك ۆ د- نىڭ جوعارى شەندى ەكى وفيتسەرى قارسى الادى. از- كەم سالەمدەسۋلەردەن كەيىن نەمىستەر ۆوكزال ماڭىندا كۇتىپ تۇرعان كولىكتەرگە جايعاسىپتى. نەمىس ماماندارىنىڭ توپ جەتەكشىسى مەن كومەكشىسى باس كولىككە مىنگەن. سونداي- اق ولاردىڭ قاسىنا ن ك ۆ د- نىڭ ءبىر ادامى وتىرادى.
كولوننا قالا ورتالىعىنا جەتە بەرگەندە باس كولىك قالعاندارىنان ءبولىنىپ، دەكابريستەر كوشەسىندەگى ەسكى كوپەس ءۇيىنىڭ الدىنا كەلىپ توقتايدى (كەيىنىرەك وسى ۇيدە مارشال گ. جۋكوۆ تۇرعان). ۇلكەن تەمىر قاقپا اشىلىپ، كولىك ىشكە ەنەدى. قوناقتار ماشينادان اسىقپاي ءتۇسىپ، ۇيگە كىرگەن. نەمىس ماماندارى توبىنىڭ جەتەكشىسى كۇرتەشەسىن شەشىپ جاتىپ كىرەبەرىستە تۇرعان سۋرەتتەرگە كوزى ءتۇسىپتى.
مىنا سۋرەتتەردى اسا تالانتتى سۋرەتشى سالعان شىعار دەپ تاڭدانىسىن دا جاسىرماعان. ول سۋرەتتەر ورىستىڭ دارىندى ۇلدارى - ۆاسنەتسوۆ، رەپين، ايۆازوۆسكيلەردىڭ تۋىندىلارى بولاتىن. كىشكەنتاي عانا مۇرتى بار ورتا جاستاعى بۇل نەمىستىڭ سۋرەت ونەرىنەن حابارىنىڭ بارلىعى بىردەن اڭعارىلادى. ارادا بىرنەشە مينۋت وتكەن سوڭ ول كومەكشىسى ەكەۋى كورشى بولمەگە وتەدى. بۇل ەكەۋى قۇجات بويىنشا نەمىس ماماندارى توبىنىڭ ەشكىمگە بەلگىسىز جەتەكشىلەرى رەتىندە تىركەلگەن ادولف گيتلەر مەن مارتين بورمان بولاتىن.
جيھازدىڭ نەشە اتاسى بار كەڭ ءارى بيىك قوناق بولمەدە ولاردى يوسيف ستالين كۇتىپ وتىرعان ەدى. ستالين سۆەردلوۆسكىگە قورعانىس جايىن تالقىلاۋدى سىلتاۋراتىپ، قۇپيا تۇردە ءبىر كۇن بۇرىن كەلىپتى. ستالينمەن بىرگە اۋىر ونەركاسىپ حالىق كومميسارى گريگوري وردجونيكيزدە، جوعارى دارەجەلى اسكەرباسى، ستاليننىڭ ءسوزىن ەكى ەتپەيتىن دارىندى دا بەدەلدى ميحايل تۋحاچيەۆسكي مەن بىرنەشە ءتىل بىلەتىن ميحايل ەسىمدى اۋدارماشى بولعان. ستالين مەن گيتلەر جانە كومەكشىسى بورمان ۇشەۋى ءۇش ساعاتتان اسا ۋاقىت اڭگىمەلەسىپتى. قاتىسۋشىلاردىڭ كەلىسىمى بويىنشا ستەنوگرامما اۋدارماشى ميحايلدىڭ كومەگىمەن نەمىس تىلىندە جازىلادى. وردجونيكيدزە مەن تۋحاچەۆسكي اڭگىمە بارىسىندا بۇلارمەن بىرگە ەمەس، كورشى بولمەدە بولعان. كەيبىر ماسلەلەرگە قاتىستى سۇراقتار تۋىنداپ، ستالينگە كومەگى قاجەت بولادى دەپ، دايىن وتىرسا كەرەك.
ستالين گيتلەردى گەرمانيانىڭ بيلىك باسىنا كەلۋىمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، جەكە ديكتاتۋراسىنىڭ بەرىك بولۋىنا قولدان كەلگەن جاردەمىن اياپ قالمايتىنىن ايتادى. سونىمەن بىرگە گەرمانيانىڭ پولشاعا، انگلياعا، فرانسياعا قارسى جاساماق بولىپ وتىرعان اسكەري ءىس- قيمىلدارى مەن گەرمانيانىڭ ءۇندىستاندى جاۋلاپ الۋى تالقىلانىپتى. گيتلەر بولسا بالقان تۇبەگى مەن يراندا، قىتايدا كوممۋنيستىك رەجيمنىڭ ورناتىلۋىن قولدايتىنىن بىلدىرگەن. جانە دە نەمىس اسكەريلەرىنىڭ كەڭەس جەرىندە ءبىلىم الۋى، الەمگە تارىداي شاشىلعان ەۆرەيلەردىڭ كوزىن جويۋ ماسەلەلەرى دە تالقىلانعانعا ۇقسايدى.
بۇدان باسقا دا تاقىرىپتار قاۋزالعانىن بولجاۋ قيىن ەمەس. ستالين مەن گيتلەردىڭ سۆەردلوۆسكى كەزدەسۋىندەگى كەلىسىمدەرىنىڭ ءبىرازى ومىردە جۇزەگە اسقانىن بۇدان كەيىنگى جىلدارى ورىن العان وقيعالاردان بايقايمىز.
گيتلەر ستالينمەن قوشتاسىپ تۇرىپ، سۆەردلوۆسك ماڭىندا 1918 - جىلدىڭ شىلدە ايىندا اق پاتشا نيكولاي مەن ونىڭ وتباسى اتىلعان ينجەنەر يپاتەۆتىڭ ءۇيىن كورسەتۋدى ءوتىنىپتى. ستالين وسىنداي ۇلكەن قوناعىنىڭ ءوتىنىشىن جەردە قالدىرسىن با، دەرەۋ قول استىنداعىلارعا بۇيرىق بەرەدى. سول كۇنى- اق گيتلەر مەن بورمان «ۋرالماشتا» جۇمىستارىن اياقتاپ بولعان نەمىس ماماندارىن وزدەرىمەن بىرگە ەرتىپ، ەلدەرىنە كەتەدى.
«سۆەردلوۆسك كەزدەسۋىنىڭ» سالدارلارىن الەم حالىقتارى ءسال كەيىنىرەك كوردى. ال سول كەزدەسۋدەن كەيىن كوپ ۋاقىت وتپەي جاتىپ وعان ەرىكتى، ەرىكسىز كۋا بولعانداردىڭ كوپشىلىگى زارداپ شەكتى. گ. وردجونيكيدزە جۇرەك تالماسىنان قايتىس بولسا م. تۋحاچيەۆسكيگە وتانعا وپاسىزدىق جاسادى دەگەن ايىپ تاعىلىپ، باسقا دا اسكەريلەرمەن بىرگە ءىسى سوتقا وتكەن. سوت وتىرىسىندا ول نەمىستەردىڭ ك س ر و جەرىندە ءجۇرىپ، مۇنداعى اسكەري تەحنيكالاردى كورگەنىن، اسكەر قۇرىلىمىنداعى وزگەرىستەردى، قىزىل ارميانىڭ جاراقتاندىرىلۋىن ۇزاق ۋاقىت بويى باقىلاپ كەلگەنىن ايتقان.
دەسەك تە ستالينگە بەرىلگەنى سونشا، گيتلەر ەكەۋىنىڭ كەزدەسۋى تۋرالى قۇپيانى ايتپاۋعا بەل بۋىپ، سوتتا جاق اشپاپتى. سوت اياقتالعاننان كەيىن ستالين تۋحاچيەۆسكيمەن تۇرمە كامەراسىندا كەزدەسىپ، قاپاستان بوساتاتىنىن ايتىپ ۋادە بەرگەن كورىنەدى. كوسەمنىڭ سوزىنە سەنگەنى سونشالىق ءتۇن ىشىندە اتۋعا اكەتىپ بارا جاتقاندا بوستاندىققا شىعارايىن دەپ جاتىر ەكەن دەپ ويلاعان. جەندەتتەر مىلتىق كەزەپ، اتاردىڭ الدىنا «ستالين جاساسىن!» دەپ ايقايلاپ ۇلگەرەدى. جەكە باسقا تابىنۋدىڭ قانداي بولعانىن وسىدان-اق بايقاي بەرىڭىز. وردجونيكيزدەنىڭ جۇمباق ءولىمى مەن تۋحاچيەۆسكيدىڭ اتىلارىنىڭ الدىندا ەڭ باستى كۋاگەر - اۋدارماشى ءارى ستەنوگراف ميحايلدىڭ كوزى جويىلعانى ءسوزسىز دەيدى ورىس زەرتتەۋشىلەرى. سەبەبى ستالين مەن گيتلەردىڭ كەزدەسۋىنەن كەيىن ول تۋرالى ەشقاشان، ەش جەردە ەشقانداي دەرەكتەر تابىلماپتى.
1939 - جىلدىڭ قىركۇيەگىندە پولشاعا باتىس جاقتان گەرمان، شىعىس شەكارادان كەڭەس وداعىنىڭ اسكەرلەرى باسىپ كىرەدى. «مولوتوۆ- ريببەنتروپ» پاكتى جانە كەيىننەن «سۆەردلوۆسك كەزدەسۋى» ارقىلى شەگەلەنگەن ءبىر- بىرىنە شابۋىل جاساماۋ جانە ەۋروپانى بولىسكە سالۋ جونىندەگى كەلىسىم تەك 1941 - جىلدىڭ 22 - ماۋسىمىنا دەيىن عانا كۇشىندە بولاتىن. وسى كۇننەن كەيىن ەكى ۇلى دەرجاۆا 4 جىلعا سوزىلعان تەكەتىرەس، قانتوگىس سوعىسقا كىرىسكەن-دى. ارى قاراي سۆەردلوۆسكىدەگى قۇپيا كەزدەسۋگە قاتىسقان ءىرى تۇلعالاردىڭ تاعدىرى نە بولعانىن ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز. مارتين بورمان سوعىستىڭ سوڭعى كۇندەرى بەرلين كوشەلەرىنىڭ بىرىندە ءولىم قۇشسا، گيتلەر ءوز- وزىنە قول سالدى. تيىسىنشە نيۋربەرگ پروتسەسىنە ولاردىڭ ەشقايسىسى قاتىسقان جوق. ءتىپتى ستالين دە بارماعان بولاتىن.
كەيىنگى كەزدەرى گيتلەردىڭ ءتىرى ەكەندىگى جايلى قاۋەسەت الەمدە جەلدەي ەستى. ءوزىن- ءوزى ولتىرگەن گيتلەر ەمەس سوعان ۇقسايتىن ادام ەكەنىن دالەلدەۋشىلەر كوبەيىپ كەتتى. كەيبىر رەسمي ەمەس دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، گيتلەر ورىستارعا تۇتقىنعا ءتۇسىپ، ك س ر و- عا جونەلتىلگەن كورىنەدى. ستالين وسىلايشا ادامزاتتىڭ قاس جاۋىن جەكە دارا ازاپتاپ ءولتىرىپتى- مىس.
دەگەنمەن مۇنىڭ ءبارى تەك دولبار عانا. نە بولسا دا 1953 - جىلى ومىردەن وتكەن يوسيف ستالين وزىنە قاتىستى بارلىق قۇپيالاردى وزىمەن بىرگە الىپ كەتكەنى انىق. ال ەندى كەڭەستىك رەجيمنىڭ باستى كۇشى بولعان مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىندەگى (ك گ ب) قۇندى دەرەكتەردىڭ بارلىعى دەرلىك تازالانعان. ءتىپتى كادرلىق قىزمەتكەرلەر مەن ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرى، اگەنتتەرى جالپى ايتقاندا كوسەمنىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىنە بايلانىستى قانداي دا ءبىر قۇپيا مالىمەتتەردى ەرىكتى نەمەسە ەرىكسىز تۇردە بىلگەندەردىڭ بارلىعىنىڭ كوزى جويىلىپ وتىرعان.
تاريحشىلار مەن باسقا دا زەرتتەۋشىلەر ك گ ب-نىڭ ارحيۆتەرى 20 جىل بويى جۇيەلى تۇردە تازالاۋ- دان وتكەندىگىن ايتادى. اسىرەسە 1980-81 ج. ج. اندروپوۆتىڭ كەزىندەگى قۇپيا مالىمەتتەردى جويۋ پروتسەسى اسا ىجداھاتتىلىقپەن جۇرگىزىلگەن سونداي، ك گ ب- نىڭ شەت ايماقتارداعى بولىمشەلەرى دە تىپ- تيپىل تازالانعان دەيدى بىلەتىندەر. دەگەنمەن وزدەرىنىڭ زۇلىم ارەكەتى مەن قاتەلىكتەرىنە قاتىستىنىڭ بارلىعىن تۇپكىلىكتى جاسىرىپ تاستاۋ ستاليننىڭ دە اندروپوۆتىڭ دا قولىنان كەلمەگەنى انىق. سەبەبى ادامنىڭ قاتىسۋىمەن بولعان نارسەنى قانشا جاسىرىپ جاپساڭ دا، تۇبىندە اقيقات جارىققا شىقپاي قويمايدى.
kz.otyrar.kz
اۆتور: داۋرەن ءابدىرامانوۆ