قىزايلاردىڭ قىز ۇزاتۋ، كەلىن تۇسىرۋگە بايلانىستى سالتتارى
ءالىمعازى داۋلەتحان 1943-جىلى ق ح ر ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى كۇنەس اۋدانىندا تۋىلعان. 1961-1966-جىلدار ارالىعىندا ءۇرىمجى قالاسىنداعى شىڭجاڭ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قىتاي ءتىل-ادەبيەتى فاكۋلتەتىن ءتامامداعان. عالىمنىڭ بۇل جولى جازعان ەڭبەگى قىز ۇزاتۋ، كەلىن ءتۇسىرۋ سالتتارىنا ارنالىپتى.
***
قىز الۋ، قۇدالاسۋ جاعدايىنا قاراي ەكى ءتۇرلى بولادى: ءبىرىنشىسى - ەكى جاقتىڭ كەلىسىمىمەن قالىڭ مال تولەپ قۇدالاسۋ، ەكىنشىسى - وراي قۇدالاسۋ ەكىنشى سوزبەن ايتقاندا قارسى قۇدالىق.
ىشتەن اتاستىرۋ؛
جاستاي قۇدالاسۋ؛
ەسەيگەندە قۇدالاسۋ؛
قولبالا الۋ دەپ بولىنەدى.
مۇنداعى ىشتەن قۇدالاسۋ دەگەنى، كوڭىلى وتە جاقىن، سىيلاس، قۇرداس جانە زامانداستاردىڭ جۇبايلارى قاتارىنان ەكىقابات بولسا نەمەسە ءتىپتى ۇيلەنبەي تۇرىپ تا «ەگەر ءبىرىمىزدىڭ ايەلىمىز ۇل، ءبىرى قىز تۋسا قۇدا بولامىز دەپ ۋادەلەسكەن بولسا. باياعى قارابايمەن سارىبايلارشا ۋادەسىندە تۇرماي قالماسا، قالايدا قۇدا بولىسادى.
جاستاي قۇدالاسۋ دا ىشتەن قۇدالاسۋدىڭ باسقاشا اتاۋى عانا. ول دا كوڭىلدەرى وتە جاقىن دوستاس نەمەسە سارىسۇيەك قۇدالىق جولدارى بار ادامداردىڭ ۋاعدالاستىق قۇدالىعى بولاتىن.
ال ەسەيگەندە قۇدالاسۋ دەگەننىڭ اتى ايتىپ تۇرعانداي قىز بەن جىگىتتىڭ ەر جەتكەندە ءبىر-ءبىرىن ۇناتۋى نەمەسە اتا-انالاردىڭ ۇل-قىزدارىمەن كەلىسىمىمەن بولاتىن ەرىكتى قۇدالىق.
قولبالا الۋ دەگەن ۇل بالانىڭ اتا-اناسىنىڭ اسا مۇقتاجدىعىنان نەمەسە اۋقاتتى ادامنىڭ ەرجەتكەن بالاسى، شارۋاعا قاراسار قولقاناتى بولماعان جاعدايدا بولاتىن قۇدالىق. انىقتاپ ايتار بولساق، ءالى قولقابىسقا جاراماعان جاس بالاسىنا ودان جاسى ۇلكەندەۋ، كامەلەتكە تولعان (قىز بالا 9 جاستا كاميلەتكە تولادى دەلىنەدى عوي) قىزدى ايتتىرىپ ۇيىنەن اكەتەدى دە ءوزىنىڭ قىزى رەتىندە سىيلاپ، ماپەلەپ وسىرەدى. وزىنەن 5-6 جاس كىشىرەك بولاشاق كۇيەۋدى كامەلەتكە تولعانشا ىنىسىندەي باعىپ-قاعىپ قاراساتىن قىزدى «قولبالا» دەپ اتاعان. ۇلى 13 جاسقا تولعاندا تويىن جاساپ، نەكەسىن قيىپ ۇيلەندىرەتىن بولعان.
«قولبالا» كەلىننەن تۋعان بالا ءوزىنىڭ اكەسىمەن تەتەلەس ىنىسىندەي بولىپ قاتار وسەدى. اكەسىن اعا دەپ، ءوزى شالدىڭ بالاسىمىن دەپ ەرجەتكەن ۇلدى قۇربى-قۇرداستارى قالجىڭداپ «كەمپىردىڭ كەنجەسى، كەلىننىڭ تۇڭعىشى» دەپ اتاۋشى ەدى.
ال ەندى «وراي قۇدالاسۋ» دەگەننىڭ ءجونى اتالعان قۇدالىقتاردان وزگەشە.
«ورايلاستىرۋدى قارسى قۇدالىق» دەپ اتاۋدىڭ ءمانىسى مىنانداي: كوبىنشە كەدەي ادامدار، قالىڭ مال تولەۋگە شاماسى كەلمەگەن، جارلى اتا-انالار بويجەتكەن قىزدارىن ءوزى سياقتى كەدەيدىڭ ەرجەتكەن ۇلدارىنا قالىڭمالسىز، باسپا-باس الماستىرىپ ۇيلەندىرۋ دەگەن ءسوز. مۇنداي جاعدايدا قىز بەن جىگىتتىڭ ريزالىعى دەگەن بولمايدى، مۇقتاجدىقتىڭ ماجبۇرلىگى ءرول وينايدى.
«قارسى قۇدالىقتىڭ» تاعى ءبىر ءتۇرى - ايەلى ولگەن كەدەيدىڭ توسەك جاڭعىرتۋعا شاماسى بولماعان جاعدايدا بويجەتكەن قىزى بولسا، قارسى جاقتىڭ قالىڭ مال تولەپ كەلىن الۋعا شاماسى جوق بالاسىنا نەكەلەپ، ءوزى سول كۇيەۋدىڭ اپايى نەمەسە قارىنداسىن ايەلدىككە الىپ ايىرباس جاساسادى. قالىڭ مال تولەنبەيدى. كەدەيشىلىك، جوقشىلىق قازاققا نە ىستەتپەدى دەيسىڭ؟ «ورايلاستىرۋ مەن قارسى قۇدالىقتىڭ ءمانى وسىندا».
ەندى قۇدالىق ءراسىمى ءبىزدىڭ قىزاي ەلىندە قالاي ورىندالاتىنى تۋرالى ايتايىن. ويتكەنى مۇندا ۇلى ءجۇز بەن كىشى ءجۇز قازاقتارىنىڭ سالتىنا ۇقسامايتىن ات-اتاۋلارمەن جول-جورالعىلار كوپ ەكەنىن بايقاپ ءجۇرمىن. قىزاي ەلىندە قۇدالىقتىڭ قاي تۇرىندە بولسا دا جىگىت جاعى الدىمەن قارعىباۋ بايلاۋ (ۇكى تاعۋ) دان باستالادى. ول ءۇشىن جىگىتتىڭ اكەسى قىزدىڭ اتا-اناسىنا ارنايى كىسى جىبەرىپ ريزالىعىن الادى. مۇندايدا جىگىت قىزدى كورىپ ۇناتقان بولادى نەمەسە ۇلكەندەر الدىن الا كەلىسكەن بولادى.
قارعىباۋ اپارۋعا ۇشتەن-جەتىگە دەيىن ادام بارادى. شاما-شارقىنا قاراي تۇيە نە ات جەتەلەپ اپارادى. قارعىباۋ مالدىڭ ماڭدايىنا ۇكىلەگەن سولكەباي بايلاپ قويادى. قۇدالار اراسىندا جىگىتتىڭ شەشەسى بولسا ۇكىلى سولكەبايدى بولاشاق كەلىننىڭ ومىراۋىنا تاعادى. ادەمى ورامالىن بەلىنە بايلايدى دا ءيىستى سابىنىن قالتاسىنا سالادى. وسىدان باستاپ كەلىن رەتىندە ماقۇلدانعان بولادى.
قۇدالار ۇيگە كىرىپ جايعاسقان سوڭ اقسارباس قوي كولدەنەڭ تارتىلىپ اقباتا سۇرالادى. اۋىل ادامدارى جيىلىپ باتالى مالدىڭ ەتىن جەپ قاۋقىلداسادى. قۇدالار قۇداعيلارعا قۇيرىق-باۋىر اساتۋ، قويدىڭ قاقتالعان ءتوسىن تارتۋعا كىرىسىپ جاتقاندا تاعى بىرەۋلەرى قۇدالاردىڭ «ەتەگىن تىگۋ ءراسىمىن» باستايدى. باستى قۇدالاردىڭ ەتەگىن شيراتقان تارامىس جىپپەن ساباقتاعان تەبەنمەن توسەلگەن كىلەم نەمەسە تەكەمەتكە مىقتاپ تىگىپ تاستايدى. سودان كەيىن «قۇدا سۇيرەۋ» دەگەن ءراسىم باستالادى. ول ءوزى وتە قىزىق كەيدە داۋ-جاڭجالعا ۇلاسىپ كەتەتىن تۇرپايىلاۋ ويىن دەۋگە بولادى.
ارتى تىگىلگەن سىيلى قۇدا ورنىنان تۇرا الماي، تۇرسا دا تارامىسپەن تىگىلگەن كىلەم مەن تەكەمەتتى سۇيرەتە تارتۋ-تارالعى كۇتىپ، تاباق ۇستاپ تۇرعان قۇداعيعا جاقىنداپ دايىنداپ اكەلگەن اقشاسىن سالعاننان كەيىن عانا، وندا دا قۇداعيلار كادەگە ريزا بولعاندا تىگىلگەن شاپاندى كىلەمنەن اجىراتادى، سۇيرەۋدەن بوساتىلادى.
ال كادەگە كوڭىلى تولماسا نەمەسە ادەيى قىزىقشىلىق ءۇشىن جاستاۋ قۇدالاردى سۇيرەۋگە كىرىسەدى. قۇدالار كەلەردەن الدىن-الا قازىپ قويعان ورعا سۋ تولتىرىپ، وعان سويىلعان مالدىڭ قان-جىنىن توگىپ، توپىراق شاشىپ، ابدەن بىلىقتىرا ارالاستىرىپ قويادى. سول قويىرتپاق كولشىككە قۇدالاردىڭ ىشىندەگى مىنەزى، قىلىعى ۇناماعاندارى مەن ويداعىداي كادە بەرمەگەندەرىن قارۋلى جىگىتتەر كوتەرىپ اكەلىپ تاستاپ جىبەرەدى. سالتىن سىيلاعاندارى اشۋلانىپ، وعاش مىنەز كورسەتپەي جۋىنىپ كەلىپ قاتارعا تۇرا بەرەدى. ال شادىر مىنەز كورسەتىپ قارسىلاسقاندارى بولسا، قاشان كەشىرىم سۇراپ «جولىن بەرىپ» قۇتىلعانشا ابدەن اۋرەلەيدى». سونىمەن ءماز-مەيرام بولعان اۋىل ازاماتتارىمەن قىز-كەلىنشەكتەر قۇدالارىن كۇتىپ، سىي تاباق تارتىپ ءازىل-قالجىڭمەن جول-جورالعىسىن جاساپ دەمالىسقا جاي-جايىنا كەتىسەدى.
قۇدالارمەن قىلجاقتاسۋدىڭ جالعاسى تاڭەرتەڭ قايتا باستالادى. ونى قۇدالار جاعى جاقسى بىلەدى عوي. قۇدالارعا ارناپ سويىلعان قويدىڭ تەرىسىنە ايران جاعىپ ءبىر-بىرىنە بەتتەستىرە تابالدىرىقتىڭ نە ىشىنە، نە سىرتىنا ءجۇنىن سىرتىنا قاراتا جايىپ قويادى. ەسىكتىڭ ماڭدايشاسىنا سۋ قۇيعان شەلەكتى ءىلىپ، ىلدىم-جىلدىم جىگىتتەر ءۇيدىڭ سىرتىنان جىپپەن تارتىپ تۇرادى. قۇدا تابالدىرىقتان اتتار-اتتاماستان تايىپ جىعىلعاندا شەلەكتەگى سۋ ۇستىنەن قۇيىلىپ ءراسۋا بولسا «جولدان ۇتىلىپ» جولىن بەرىپ قۇتىلادى. ال سونىڭ ءبارىن بىلەتىن پىسىقتارى تەرىنى باسپاي سەكىرىپ كەتىپ قۇرعان قاقپاندى باسپاي كەتسە ەشقانداي «جولدىق» بەرمەي سان سوقتىرادى. ويىن تاماشا سونىمەن اياقتالىپ، ەندى «قالىڭ مالعا كەلىسۋ» ءراسىمى باستالادى.
بەكزات اپايدىڭ كۇيەۋى قياتبەك وسى ارادا سوزگە ارالاسىپ - 1940-جىلدارعا دەيىن قىزاي ەلىندە قالىڭ مال كەسىمى تۇراقتى بولماعانىن، ەكى جاق جاعدايلارىنا قاراي ريزالاسىپ، جول-جورالعى جاساساتىنىن ايتقان ەدى.
قالىڭ مال الىس-بەرىسى ابدەن بەلگىلى بولعان كەيىنگى ۋاقىتتاردا ەكى جاق بايلىعى مەن سالماعىنا، الەۋمەتتىك ورنىنا قاراي كەرىسىپ تە كەلىسىپ تە جاتۋشى ەدى. «48 بايتال» قىزاي بايلارى اراسىندا دا قالىڭ مالدىڭ جوعارعى شەگى رەتىندە قابىلداناتىن بولعان. ءبىراق، الماقتىڭ دا سالماعى بولادى عوي. قىز اكەسى جاققا جاساۋ جاساۋدىڭ شىعىنى دا از بولمايدى. جۇمىرتقاداي اق وتاۋ تۇرعىزىپ، ونىڭ ءىشىن جاساۋ جابدىققا، قىمبات ىدىس-اياققا كورپە-توسەك پەن كىلەمدەرگە تولتىرۋعا مىندەتتى. ول ءارى ماقتان، ءارى قىزىنىڭ ابىروي-بەدەلىن كوتەرەر ارەكەت بولاتىن.
مىنا بەرتىنگى جىلدارعا (1950-جىل) دەيىن اتاقتى بايلار وتاۋدىڭ شاڭىراعىنا قۇل نە كۇڭ مىڭگىزىپ قىزىنىڭ كۇتۋشىسى رەتىندە بىرگە اتتاندىرۋشى ەدى. ايتپاقشى، كەلگەن قۇدالاردى قالاي ريزا-قوش قىلىپ اتتاندىرۋدى ايتپاپپىز عوي. قۇدالار اتتاناردا جولىنا، جاسىنا قاراي «كيت كيگىزىپ، ات مىڭگىزۋ» ءراسىمى جاسالادى. كيت پەن ءمىنىتتى باس قۇدانىڭ ءوزى ارنايى قالاۋى دا (ايتۋلى ات، قىران قۇس بولۋى دا) مۇمكىن. ادەتتە قۇدالاردىڭ ۇلكەندەرىنە قىمبات ىشىك شاپان كيگىزىپ، ات مىڭگىزەدى. جاستاۋلارىنا تاي-قۇنان جەتەلەتەدى. ەشكىم دە كادە-جوراسىز قايتپايدى. ەڭ سوڭىندا كۇيەۋدىڭ اكەسى نە ۇلكەن اتاسى قۇداعا «قالىڭ مالدى» قاشان الاتىن ۋاقىتىن سۇراپ قالادى.
كىيىت كيىپ، ءمىنىسىن قوسارلاعان قۇدالار ءوز اۋىلىنا جاقىنداعاندا الدىنان شىققان بايبىشەلەر شاشۋ شاشىپ، «قۇتتى بولسىن، ءىز-جولى جاقسى بولسىن، نيەتىڭ قابىل بولسىن» دەپ ىزگى تىلەك بىلدىرەدى. كەشىندە سويىلعان مالدىڭ باسىنا اۋىل اقساقالدارى باتا جاساپ، قۇدالىقتىڭ قالاي بولعانىن ەستىپ ءماز-مەيرام بولىسادى. سونىمەن بىرگە الدا كەلەتىن قۇدالاردى قالاي قارسى الۋ جاعدايى تاپتىشتەلەدى.
قىز جاعى كەلەتىن ۋاقىتىن الدىن-الا ايتىپ حابار بەرەدى. سودان باستاپ ۋاعدالى قالىڭ مالدى جىيناپ، كىيىتتەرىن قاتتاپ دايىندالىپ وتىرادى. قۇدالار جاعىنا كورسەتىلەر قۇرمەت وزگەشە، سالاۋاتتى بولادى. كەلىسىلگەن «قالىڭ مال» الدىلارىنا سالىنىپ، ءبىر قويدى «ءولى-ءتىرى» دەپ وڭگەرتىپ جىبەردى. قىز اۋىلىنا كەلگەن سوڭ «ءولى-ءتىرىنى» العان ادام ونى سويىپ قۇران وقىتىپ جۇرتتى كۇتەدى. سودان كەيىن عانا قالىڭدىق قايىن-جۇرتى جاعىنان كەلگەن دامنەن تاتۋىنا بولادى. ولاي بولماسا قىز كەلەشەكتە تالما اۋرۋىنا شالدىعادى دەپ ىرىمدايدى.
سودان بىلاي قاراي كۇيەۋ «ۇرىن كەلۋگە»، جىرتىس اكەلۋگە جول اشىلادى. بۇل جاقتا «جىرتىس» دەپ قايتىس بولعان ادامعا اتاپ بەرىلەر كيىم-كەشەك پەن ەندەي ماتاعا قاراتا ايتىلادى ەكەن. ال، ءبىزدىڭ قىزايدا كەلىنگە ارناپ تىگىلەر ەندەي ماتالار سالىنعان تەڭدى «جىرتىس» دەيدى. تەڭدى، قورجىندى اشقاندا بەتىندە شاشۋى، شارشى ماتالارى بولۋى، ەندەي كيىمدىك ماتالاردىڭ شەتىنە بىلەزىكتەن باستاپ ءتۇرلى مونشاقتار توعىزدان تاعىلادى. ونى توعىز-توعىز دەيدى. قورجىندى اشقان ايەلدەر ونى ءبولىسىپ الادى. ماتانى شارشىلاپ جىرتىپ الىسادى. سوندىقتان ونى «جىرتىس» دەپ اتاعان.
وتاۋ ۇيدە قالىڭدىق پەن كۇيەۋدىڭ قوشەمەتىندەگى جەڭگەلەرى مەن بالدىزدار «قول ۇستاتار، شاش سىيپاتار» ءراسىمىن جاساتىپ، جول-جورالعىلارىن الىسادى.
«جىرتىس» ارتىپ كەلگەن مالدى (ارينە جىلقىنى) «ولەڭ ايتار» نەمەسە «قىز قاشار» دەپ تە اتايدى. ونى جولىنا قاراي ءبىر قۇرمەتتى ادامعا بەرەدى. ونى العان ادام ارنايى ءۇي تىگىپ، مال سويىپ «ولەڭ» بەرەدى. باسقاشا ايتقاندا ولەڭ ايتىس ۇيىمداستىرىلادى. وسى كۇنگى جاستاردىڭ «ۆەچەر»، «ديسكوتەكا» دەگەنى سياقتى. «ولەڭدى» ۇيىمداستىرۋشى سول اۋىلعا سىيلى، پىسىق كۇيەۋ نەمەسە قۇدا-جۇراتتاردىڭ بىرىنەن تاڭدالادى. ول كىم-كىممەن جۇپتاسا ايتىساتىنىن انىقتاپ وتىرادى.
ولاي بولماسا رۋلار اراسىندا كيكىلجىڭ، ۇرىس-كەرىس شىعىپ كەتۋى دە عاجاپ ەمەس. ولەڭ ايتىس قىزا كەلە تاڭ اتقانشا جالعاسۋى، ارىپتەستەر قىز-كەلىنشەكتەردى ۇيلەرىنە دەيىن ولەڭمەن شىعارىپ سالىپ، ولەڭمەن قوشتاسىپ جاتۋشى ەدى. «ايتىس» بارىسىندا ءار ءتۇرلى جاعدايلارمەن جۇپسىز قالعان تالاپكەرلەر نەمەسە كوڭىلى قالاعان قىزداردىڭ تۇسىنا بارىپ «ساۋعا» سۇرايدى. ماسەلەن:
كەكىلىن كەر بەستىنىڭ كەرسەك پە ەكەن،
بەستەن الىپ كەكىلىن ورسەك پە ەكەن.
قۇربىڭىز ساۋعا سۇراي كەلىپ قالدى،
تۇرەگەلىپ ورنىڭدى بەرسەڭ بە ەكەن؟ - دەگەن سياقتى قولقالاۋلاردان كەيىن ايتىسۋشى جىگىتتەرمەن قىزدار اقىلداسا كەلە، كەلىسىمگە كەلە، بىلاي دەپ ولەڭ ايتادى:
كەكىلىن كەربەستىنىڭ كەرسەن كەرگىن،
كەكىلىن بەستەن الىپ ورسەڭ، ورگىن.
قۇربىڭىز ساۋعا سۇراپ كەلگەن بولسا،
قۇربىڭا ورىنىڭدى بەرسەڭ بەرگىن.
ءجون بىلەتىن، ءارى ارىپتەستەرىن قۇرمەتتەيتىن قىزدار جىگىتتەرگە «توعىز» دەپ اتالاتىن «جولدىعىن» بەرىپ شىعارىپ سالادى. «توعىز» دەگەنى ءبىر شارشى پۇلعا تانا-مونشاق سالىپ توعىزعا جەتكىزگەنىن ايتادى. ول «توعىزدى» ءجون بىلەتىن جەڭگەلەرى نەمەسە قىزداردىڭ انالارى كۇنى بۇرىن دايىنداپ قالتالارىنا سالىپ جىبەرەدى. ونى تەك «ساۋعا» ورنىنا عانا ەمەس، ايتىستا جەڭىلىپ قالعان جاعدايدا جەڭىمپاز جىگىتتەرگە «جولدىق» رەتىندە ۇسىنۋعا بولادى. «توعىز» العان جىگىتتەر جەڭگەلەرىنە ماقتانىپ ۇلەستىرىپ بەرۋشى ەدى.
ءبىزدىڭ شەشەلەرىمىزدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا ەرتەرەكتە قالىڭدىق پەن كۇيەۋدى دە ايتىستىراتىن بولعان ەكەن، ال ءبىزدىڭ زامانىمىزدا وندايدى كورمەپپىز.
كۇيەۋ جولداس كۇيەۋ جىگىتتىڭ ەڭ جاقسى كورەتىن قۇربىسى بولۋى، ءارى ىسكەر، بىلگىر، شەشەن بولۋى قاجەت. كۇيەۋدىڭ ابىرويىن ساقتاپ، قيىننان جول تابا ءبىلۋى كەرەك. ونسىز كۇيەۋ كۇلكىگە قالادى. «ۇرىن كەلگەن» كۇيەۋگە ارناپ «شاتىر تىگەر» جاسايدى. وتاۋ ءۇيدىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا بىرنەشە اعاشتىڭ باسىن قوسىپ، ۇستىنە كيىز، نە كىلەم جاۋىپ، ىشىنە كيىز، كورپە توسەپ قويادى. كۇيەۋمەن كۇيەۋ جولداس ەكى شارشى اق ماتانى وڭ قولدارىنىڭ ساۋساقتارىنا ءىلىپ جۇرەدى. قارسى الدىنداعى توپقا جاقىنداعاندا ەكى قولىمەن ءيىلىپ ءتاجىم ەتەدى. شاتىرعا كىرگەنشە ءۇش رەت ءتاجىم جاسايدى. قىز-قىرقىندار ولاردى كەلەكەلەپ «باسىڭدى ءي، باسىڭدى جەرگە جەتكىز»، - دەپ شۋلاسادى. كەيبىر وركوكىرەكتەۋ، نەمەسە ءجون-جوسىقتى ونشا بىلە بەرمەيتىن كۇيەۋلەر بولسا:
- ەي، مىنا نەمەلەردىڭ اكەسى ۇل، شەشەسى قىز بولماعانبا؟ مىنا سۇيەك تىستەگەن نەگە سونشا كەكىرەيەدى. مىنانىڭ بۋىنى يلىكپەيتىن اعاش پا، نەمەنە؟ - دەپ ايعايلاسادى.
- مەنىڭ ەسىمە ءبىر قىزىق وقيعا ءتۇسىپ وتىر! سونى ايتايىنشى.
- ىلەدە 1947- 1948- جىلداردىڭ بىرىندە جاقان سوت (تورعاي رۋىنان ىشىكبايدىڭ بالاسى) دەگەن جىگىت ءبىزدىڭ اپايىمىزدى الۋعا كەلگەن. ءبىزدىڭ اۋىل «تۋرا اسۋدا» وتىرعاندا «ۇرىن» كەلدى. جەزدەمىز ۇزىن بويلى، قۋشىق شەكە، الكەۋدەلەۋ ادام ەكەن. ناگانىن بەلىنەن تاستاماي، كالاپاي شالبارمەن، جالپاق بەلدىگىن تارتا بايلاپ، سارى شاپكىسىن ودىرايتا كيىپ، جۇرتتىڭ توبەسىنەن قاراپ كىسىمسىگەنىمەن قويماي، جىگىت-جەلەڭدەر جەزدەسىنىپ قالجىڭداپ ويناسا «اتىپ تاستايمىن جاقىنداماڭدار» دەپ قوقيلانادى.
وعان وكپەلەگەن جەڭگەلەرى «قول ۇستاتىپ، شاش سىيپاتارعا» قالىڭدىقتى اكەلمەي قويدى. ءوز كىناسىن مويىنداعىسى كەلمەگەن جاقان سوت بيە باۋدىڭ ارعى جاعىنا كورپە سالىپ جاتىپ الدى دا «شاتىر تىگەرگە» كەلمەي قويدى. اۋىل ادامدارى قاتتى ىزالانىپ، ءبىر قانشا ادۋىن كەلىنشەكتەر جۇلقىنا شىعىپ، استامسىعان سوت كۇيەۋدى شاپالاقتاپ، جۇدىرىقتاعانى جۇدىرىقتاپ، سۇيرەگەن كۇيى شاتىر جاققا اكەلەدى. اق شارشىنى ساۋساعىنا ىلمەگەن سوڭ بىلەگىنە بايلاپ، جەلكەسىنەن باسىپ تۇرىپ ءۇش رەت ءتاجىم جاساتتى. اقساقالدار جاعى دا قاتتى قاپالانىپ - اتاسى جاقسى، تەكتى ادام ەدى، مىنا تەكسىز قايدان شىققان؟ سەن سوت بولماق تۇگىلى اۋليە بولساڭدا بۇل اۋىلعا سۇيەك تىستەگەن ءيتسىڭ. كەشە عانا ىلميگەن جامان جاقان ەدىڭ، ەندى قۇدايىڭدى تانىماي كەتىپسىڭ. ارۋاق اتادى سەنى، - دەپ لاعنەتتەدى. اقىرىندا ونى شاتىرعا كىرگىزدى.
قىزاي ەلىندە، كۇيەۋ شاتىرعا كىرگەن سوڭ، كۇيەۋگە ارنالعان ءتوس تاباق، كۇيەۋ جولداسقا ارناپ جامباس سالىنعان تاباق كەلەدى. كۇيەۋ جولداس ءوز باكىسىمەن ەتتى جاقسىلاپ تۋراپ، اۋىز تيمەستەن اقساقالدار تاباعىنا ۇسىنادى. تاباقتى جەڭگەلەرى اپارادى. اقساقالدار ودان اۋىز ءتيىپ، ءوز تاباقتارىنداعى تۋرالعان ەتتەن ۋىس-ۋىس ەتتى كەلگەن تاباققا سالىپ (بالالارعا اساتقانىمىز دەپ) قايتارادى. ال، كۇيەۋ بالا ءتوستى تاقىرلاپ تازالاي تۋراپ بولعان سوڭ سۇيەگىن پارشالاپ بالدىز، جەڭگەلەرىنە تۇگەل ۇلەستىرىپ بەرەدى. جۇرت جاپاتارماعاي ەتكە كىرىسەدى. سوسىن جەڭگەلەرى كۇيەۋدىڭ قولىنداعى اق شۇپەرەكتى شەشىپ الادى. شاتىردىڭ سىرتىنداعى «جولدىق ماتانى» جىرتىپ ۇلەستىرىپ الادى.
بۇل ءراسىمدى مىنا البان-سۋاندار «باقان سالار، ءيت ىرىلداتار» دەپ تە اتايدى ەكەن.
«كۇيەۋ اتتاندىرۋ» دەگەن دە وزىنشە ءبىر جوسىن. باسقا ەلدە قالاي ەكەنىن بەلمەيدى ەكەم، بىزدە كۇيەۋ اتتانار الدىندا قالىڭدىق ءوزى تىككەن كەستەلى شىت (قولجاۋلىق)، پەن تاقيانى (كەيبىرەۋلەر ورنەكتەلگەن تەمەكى دوربا تىگىپ) كۇيەۋدىڭ قالتاسىنا سالادى. بۇل ءبىر جاعىنان بىلدىرگەن ريزالىعى بولسا، تاعى ءبىر جاعىنان باراتىن ەلىنە ءوز قولىنان ءبىر نارسە كەلەتىندىگىن ءبىلدىرۋدىڭ دە يشاراسى بولسا كەرەك.
ەندى قىز ۇزاتىلار تۇستاعى جول-جورالعى جونىندە ايتايىن:
كۇيەۋ «ۇرىن» كەلگەننەن كەيىن قىزدىڭ اكە-شەشەسى ۋاقىتتى وتكىزبەي تەزدەتىپ ونى شىعارىپ سالۋعا اسىعادى. قازاق «ولىمنەن باسقانىڭ ءبارىنىڭ ەرتەرەك بولعانى جاقسى» دەيتىن حالىقپىز عوي. ءسويتىپ كەلىسىلگەن ۋاقىتتا «توي مالىن» جەتەلەپ كۇيەۋ كەلەدى جولداسىمەن. ەگەر جەر شالعاي بولسا جىگىتتىڭ اكە-شەشەسى دە بىرگە كەلىپ جاتادى. «توي مالى» كەلىسىمەن «قىزدى اتقا مىڭگىزۋ» دەگەن ءراسىم باستالادى. ونى «تانىستىرۋ» دەپ تە اتايدى.
ۇزاتىلار قىز قاسىنا ءوزىنىڭ ەڭ جاقىن دەگەن جەڭگەلەرىمەن سىڭلىلەرىن (ءتىپتى ىنىلەرىن دە) ەرتىپ اۋىلىنىڭ باستى-باستى ۇيلەرىنە، جيەندەرى مەن بولەلەرىنە، ناعاشىلارى مەن اكەسىنىڭ دوستارىن ارالاپ، ءبىر جاعىنان الداعى تويلارىنا شاقىرىپ، تاعى ءبىر جاعىنان سولاردىڭ ءۇي-ءىشى، ۇلكەن-كىشىلەرىمەن جاقىننان تانىسىپ، باتالارىن، ريزا-قوشتارىن الىپ قايتۋدى «قىزدى اتقا مىڭگىزىپ ەلىمەن تانىستىرۋ» ءداستۇرى دەپ تۇسىنۋگە بولادى.
«تانىستىرۋ» قىز اكەسىنىڭ تۋىستىق قارىم-قاتىناسى مەن شاما-شارقىنا قاراي ءبىر نەشە كۇنگە، ءتىپتى بىرنەشە اپتاعا سوزىلۋى دا مۇمكىن.
قونعان ۇيدەن اتتاناردا ءۇي يەسىنىڭ ايەلى قىزدان «قالاۋىن، بۇيىمتايىن» سۇراۋعا مىندەتتى. قىزدىڭ جەڭگەسى، ءتىپتى ءوزى دە «قالاۋىن» اشىق جەتكىزەدى. قىزدىڭ «قالاۋىن» بەرمەي، ونى رەنجىتۋ دەگەن ءبىزدىڭ قىزايدا وتە اۋىر كۇنا سانالادى. جالپى قىزدى وڭ جاقتا وتىرعاندا دا ۇزاتىلعاننان كەيىن دە رەنجىتىپ، كوڭىلىن قالدىرۋدان، قىزدىڭ نالاسىنا قالۋدان قاتتى ساقتانادى. قىز اكەسىنىڭ الىس-بەرىسىمەن، قىزدىڭ ءوزىنىڭ تۋىستار اراسىنداعى بەت-بەدەلىنە قاراي «تانىستىرۋ» ساپارىنان كوشكەن كەرۋەندەي ۇلكەن ولجامەن ورالاتىن جاعدايلار ءجيى بولىپ تۇرادى. ال كەدەي، جارلىلار تۋرالى ءسوز باسقا.
«توي مالى» سويىلعان كۇنى قىزدى ءوز اۋىلىنا تانىستىرادى. اۋىلدىڭ جاستارى بارىن كيىنىپ، باقانىن قولعا الىپ دەگەندەي جاسانىپ (50-100 گە دەيىن) قىزعا ىلەس شىعادى. ەڭ الدىمەن اۋىلدىڭ «قارا شاڭىراعىنا» ات باسىن تىرەيدى. قىز ول كۇنى باسىنا جەلەك سالىپ جۇرەدى.
جەلەگىمەن كەلىپ اقساقالدارىمەن اق سامايلى انالارىمەن كورىسىپ جىلايدى. ولار «قالاۋىن» بەرىپ، تاماق جەگىزىپ اتتاندىرادى. ادەتتە «قالاۋعا» كورنەكتىرەك زات السا ونى قىز جەڭگەسىنە تاپسىرادى، نەمەسە كەشتە بولاتىن «ولەڭگە» الا بارىپ، قىز شەشەسىنە تاپسىرادى. سونىمەن ءبارىن ارالاپ بولعان سوڭ ءوز ۇيىنە قايتقان قىزدى ۇيدەگىلەر الدىنان شىعىپ اتتان ءتۇسىرىپ الادى دا تاماقتاندىرىپ، قايتا كيىندىرىپ «ولەڭ» باستالاتىن جەرگە الىپ بارادى. قىز «ولەڭ» بولاتىن ۇيگە ۋاقتىلى بارماي كۇتتىرىپ قويسا باسقا رۋدىڭ جىگىتتەرى «ۇزاتىلار قىز قايدا، ولەڭ ايتاتىن قىز قايدا، ول بولماسا ءبىز نەمەنەگە تۇرامىز مۇندا؟ - دەپ داۋ شىعارادى.
قىز كەلگەن سوڭ ايتىس باستالادى. ءۇي تولى ەكى-ەكىدەن جۇپتاسقان ارىپتەستەر جاپپاي ايتىسقاندا بىرەۋدى بىرەۋ بىلمەس شۋ ىزى- قىيقىدان باس اينالعانداي بولعانىمەن «قارا جارىس» كوپكە سوزىلماي ولەڭنەن جەڭىلگەندەر جولدارىن بەرىسىپ قاتاردان شەتتەي كەلە انىق ايتىسكەرلەر ىرىكتەلىپ شىعا باستايدى. جينالعان جۇرت سولاردىڭ ايتىستارىن تىڭداپ، باعالارىن بەرىپ «وي، بارەكەلدىلەرىن» ايتىپ راحاتتانا دۋىلداسىپ تاڭدى اتتىرادى. ارا-اراسىندا ءشاي، قىمىزبەن سۋسىنداتىپ، تاباق-تاباق ەت تە تارتىلادى. «ولەڭ» تارقارعا تاياعاندا «ارىز ولەڭ» ايتۋعا دايىندالعان باسقا رۋدىڭ ولەڭشى جىگىتتەرى سۋىرىلىپ العا شىعادى دا:
اسىنعانىم جانىما كىسەنبە ەدى،
اسىنباسام جانىمنان تۇسەرمە ەدى؟
اكەڭ بارىپ شەشەڭدى اكەلمەسە،
مۇنداي داۋرەن باسىڭنان وتەرمە ەدى؟
دەگەن سياقتى ولەڭدى شۇبىرتادى. قىز دا كوپ توستىرماي ولەڭمەن جاۋاپ بەرەدى. بۇل كەزگە كەلگەندە ەكى جاق ولەڭمەن دە، قارا سوزبەن دە قوشتاسا باستايدى. قىيماستىقتان جىلاسىپ-سىقتاسىپ، اق جول، ءسات ساپار تىلەسىپ تاراسادى.
ال كەلەسى كۇنى توي بولىپ، ات شابىس، كوكپار تارتىس، پالۋان كۇرەس، قىز قۋار قاتارلى ويىن-تاماشالار باستالادى. وسى ارالىقتا باسقا رۋدان كەلگەن ولەڭشى جىگىتتەر اتپەن كەلىپ، قىز وتىرعان ءۇيدىڭ جابىعىن ءتۇرىپ تاستاپ «اۋجار» باستايدى. ماسەلەن:
اۋجار باسى جار-جار!
اۋشاديار جار-جار!
جان جولداسى مۇحامەد!
ءباتيماسى جار-جار !
ولەڭ ايتىپ توي قىلعان،
سودان قالعان جار-جار!
اق ءۇيىڭنىڭ جابىعىن اششى بىلاي جار-جار!
مەرۋەرت-مونشاق الدىمنان شاششى بىلاي، جار-جار!
قۇداشانىڭ اۋجارىن ءوزىم ايتام جار-جار!
انتالاماي بوزبالا قاششى بىلاي جار-جار!
دەپ ولەڭدەتەدى.
ادەتتە اتاقتى اۋىلداردىڭ قىزدارىنىڭ «اۋجارىنا» تالاسۋشىلار كوپ بولاتىندىقتان ايتىس- تارتىستار دا بولىپ تۇرادى.
سول كۇنگى كەش ءبىرشاما تىنىش وتەدى. ەكى جاق قىزدى قانشا كۇن وتىرعىزىپ بارىپ ۇزاتۋ مەرزىمىن بەلگىلەسەدى.
ءبىزدىڭ ەلدە، قالىپتى جاعدايدا قىز ءوز ۇيىندە ءۇش كۇن وتىرعىزىلىپ جولعا دايىندالادى. كەيدە قىزدىڭ جاساۋى دايىن بولماي قالۋدان نەمەسە قىز شەشەسىنىڭ ادۋىندىعىنان، قىزىن قيماعاندىعىنان دەۋگە دە بولار، ءبىر نەشە اپتا ۇيىندە ۇستاپ بارىپ ۇزاتاتىندار دا بولادى. ال قالىپتى جاعدايدا، قىزدىڭ دا اكە-شەشەسى كەلەسى كۇنى ءبىر مالىن سويىپ قىز بەن كۇيەۋگە باتالارىن بەرەدى دە ۇزاتۋ راسىمىنە كىرىسە بەرەدى.
اتتانار الدىندا كۇيەۋ ءبىر جاقسى كيىمىن «بوساعاعا ىلگەنىم» دەپ تاستاپ كەتەدى. سونىڭ قارىمتاسى رەتىندە ەنەسى جاعالى كيىمنەن كىيىت كيگىزىپ قۇرمەت كورسەتەدى. ال، كۇيەۋ بوساعاعا ەش نارسە ىلمەي كەتۋگە ىڭعايلانسا پىسىقاي بوزبالالاردىڭ ءبىرى كۇيەۋدىڭ ەر-تۇرمانىنىڭ ءبىر سايمانىن ۇرلاپ الىپ تىعىپ قويادى. ول جالىنسا دا، اشۋلانىپ شاتاق شىعارسا دا ءبىر كيىمىن بوساعاعا ىلمەيىنشە ءمىز باقپايدى. سونىمەن، ءبارى ىڭعايلانعاننان كەيىن قىزدىڭ جاساۋىن ارتۋ باستالادى. توسەك ورنىنىڭ ورتاسىنا شاشۋعا ارنالعان تاتتىلەر، شارشى ورامالدار، شىتتار سالادى. «جۇك ارتارعا» قىز اكەسىنىڭ داۋلەتىنە قاراي توعىزعا دەيىن مال اتايدى. بۇل راسىمدەر ورىندالىپ بولىسىمەن اۋىلدىڭ ۇلكەن-كىشى ەر-ايەلدەرى مەن ءوسپىرىم ۇل-قىزدارى جىلاپ كورىسىپ قوشتاسادى. اتقا مىنگىزەردە قىزدىڭ باسىنا ءشالى سالىپ، قولتىقتاپ اتقا وتىرعىزادى.
ونىڭ اتىنىڭ باسىن تۋىستارىنىڭ ءبىرى جەتەلەپ توپتان ۇزاي بەرەدى. جوعارى دا ايتقانىمداي كۇيەۋ جىگىت ارتتا قالىپ جەڭگەلەرىنىڭ قوشتاسۋ شايىن ءىشىپ، بوساعاعا ىلەرىن ءىلىپ اتتانادى. قىزبەن بىرگە اكە-شەشەسى، باۋىرلارى مەن سىڭلىلەرى اتتانادى. قىز شەشەسىنىڭ قالتاسىندا جولشىباي كەزدەسكەن اۋىلداردىڭ تۇسىنان وتكەندە سۋسىن، تاماق الىپ شىعاتىن ايەلدەرگە بەرەتىن «تۇيە مۇرىندىق» دەپ اتالاتىن اقشا، سولكەباي، تانا-مونشاق بولادى. ونى كەيدە «شاڭباسار» كادە دەپ تە اتايدى. وتىرىقتى ەلدەر مەن كورشىلەس ۇيعىر، وزبەك، تۇرىكتەردىڭ ارقان كەرىپ جولدىق سۇرايتىنىنا ۇقساعانىمەن، سۋسىن، تاماقپەن سىيلايتىن ءبىزدىڭ جومارت قازاق قانا ەكەنىن كورىپ ءجۇرمىز عوي.
كەلىننىڭ جاساۋ-جابدىعىن ارتقان اتتى جەتەلەگەن كۇيەۋ اۋىلىنا ولاردان بۇرىن جەتەدى. اۋىلدىڭ قىز-قىرقىن، بوزبالالارى تايلى-تاياعى قالماي كەلىننىڭ الدىنان شىعۋعا اتتانادى.
«قامشى باۋ» دەگەن بولادى. ول كەلىننىڭ قامشىسىنىڭ بۇلدىرگەسىنە بايلانعان ەكى-ءۇش شارشى شۇپەرەكتى ايتقانى. ونى جولشىباي جولدىق سۇراعان بوزبالالارعا بەرىپ كەتەدى.
كەلىننىڭ الدىنان شىعۋشىلاردىڭ ىشىندەگى كۇيەۋ نەمەسە جيەن، قۇدا بالالاردىڭ ءبىرى كەلىننىڭ اتىنا ءمىنىپ، ءوز اتىن وعان بەرەدى. كەلىننىڭ ات كورپەسىنىڭ استىندا «تاقىمعا قىسار» دەپ اتالاتىن 2-3 مەترلىك ماتا بولادى. ونى اتقا مىنگەن ادام الادى دا اۋىلعا شۇيىنشىلىەپ شابادى. كەلىن اۋىلعا جاقىنداعاندا اتتان ءتۇسىپ قىز-قىرقىننىڭ قوشەمەتىمەن وڭاشا تىگىلگەن وتاۋ ۇيگە كىرەدى.
ءبىر مال سويىپ جۇرتقا «ءولى-ءتىرىسىن» تاراتادى. ءبىراق كەلىن ودان اۋىز تيمەيدى. سوسىن تاعى دا ءبىر مال سويىپ «كەلىندى ۇيگە كىرگىزۋ» ءراسىمىن جاسايدى. كەلىننىڭ ەكى قولتىعىنان ەكى ابىسىنى قولتىقتاپ، وڭ اياقتارىمەن بوساعادان اتتايدى. ابىسىندار سول ءۇشىن «قولتىق سۇيەر» دەپ اتالاتىن ەكى شارشى ماتا الادى. سودان كەيىن بىزشە «ايت كەلىن» نەمەسە «بەت اشار» باستالادى. ول بىتكەن سوڭ كەلىندى شىمىلدىققا كىرگىزەدى. سوسىن شاي ءىشىلىپ، تاباق تارتىلادى، كەلىنگە ارنايى تاباقپەن ءتوس كەلەدى. ءتوستى تۋراپ، ەشكىم اۋىز تيمەستەن ۇلكەندەرگە ۇسىنىلادى. ولار اۋىز ءتيىپ، راحمەتىن ايتىپ، تاباقتى وزدەرىنە قايتارادى. كەلىن ءيىلىپ سالەم سالىپ ىزەت بىلدىرەدى.
سول كۇنى كەشتە اۋىلدىڭ قىزدارى كەلىنشەكپەن بىرگە جاتىپ شىعادى دا «قويىنعا جاتار» الادى، ياعني كەلىننىڭ تانا-مونشاقتارىن الىپ ءماز بولىسادى. ول قىزدار جاس كەلىنمەن بىرگە ەرتە تۇرىپ جەتى ءۇيدىڭ تۇندىگىن اشىپ، تۇندىك باۋعا جەتى اقتىق بايلاپ كەتەدى. ونى تۇندىككە «اقتىق بايلاۋ» دەيدى. سودان باستاپ كەلىن اتاسىنىڭ ءۇيىنىڭ ىشكى جۇمىسىنا بەلسەنە ارالاسادى. قىز شەشەسى جاعدايعا، سىي-سىياپاتىنىڭ شارقىنا قاراي ءبىر قانشا كۇن قىزىمەن بىرگە جاتىپ نە ىستەۋ، نەنى ىستەمەۋ جونىندەگى اقىل كەڭەسىن ايتىپ سىرلاسىپ-مۇڭداسادى.
قۇداعيلار اتتاناردا استىنا ات مىڭگىزىپ، كىيىتىن كيگىزىپ ريزا قىلادى. اۋىلدىڭ سىرتىنا شىققانان كەيىن قىزىمەن كورىسىپ، قوشتاسادى. كەلىنشەكتى اۋىلدىڭ قىز- كەلىنشەكتەرى جاياۋلاتىپ اپارىپ، توبىمەن جەتەلەپ ۇيگە الىپ قايتادى دا ىشكە كىرىسىمەن بايبىشەلەر مەن ابىسىندارى كەلىنگە زەرلەنگەن كەستەلى كيمەشەك-شىلاۋىش كيگىزىپ، بەتىن اشادى. وعان دەيىن ءشالى بۇركەنىپ جۇرەدى. كيمەشەك ىشىنەن تاقيا دا كيەدى، جىل ۋاعىنا دەيىن بورتپە سالىمەن دە جۇرە بەرەدى. ءتىپتى بالالى بولعانعا دەيىن كيمەشەك كيمەي سالىمەن جۇرەتىن ەركە كەلىندەر دە بولادى.
«كەلىندى وتقا شاقىرۋ» دەگەن جورالعى باستالادى. جاقىن تۋىستارى كەلىندى تاماققا شاقىرادى دا توركىنىنەن كەلگەن جاساۋىنان «قالاۋ» سۇرايدى. «قالاۋ» كىلەم، سىرماق، تەكەمەت، ادەمى ىدىس-اياق، جاعالى كيىمگە تۇسەدى. ەگەر ەنەسى بىلىكتى، بەدەلدى انا بولسا كەلىننىڭ باعالى مۇلىكتەرىن شاشپاي-اق شاقىرۋشىلار دا ريزا بولاتىنداي زات بەرىپ جىبەرەدى. ال ەنەسى جايسىز، اقىماقتاۋ بولسا كەلىن جاساۋىمەن كەلگەن جاقسى زاتتارىن تالاپايعا سالىپ جاۋشا شابادى. كەلىن مەن ەنە، قۇداعيلار مەن قۇداعيلار اراسىنداعى ارازدىق پەن وكپە-رەنىشتىڭ تۋۋىنا ونىڭ ىقپالى كوپ.
«توركىندەۋ» دەگەن اسا دابىرالى، ۇلگى-ونەگەلى ءبىر جاقسى سالت بار. جاس كەلىن جىل ۋاعىنا دەيىن، ءتىپتى بالالى بولعانعا دەيىن توركىندەي المايدى. ونىڭ سەبەبى وتە قاراپايىم ەكەن عوي.
اتا-اناسىنىڭ ايالى الاقانىندا وسكەن قىزبالا جات جۇرتتىق بولىپ جاڭا ورتاعا بارعاندا قالاي بولعاندا دا تالاي ۋاقىتقا دەيىن اتا-ەنەسىمەن قايناعا قايىندارىمەن سونداي-اق ەڭ قيىنى قايىن سىڭلىلەرىمەن ءتىل تابىسا الماي قاتتى قينالادى عوي. سونداي كەزدە وسكەن ورتاسىن، اسىرەسە اناسىنىڭ قامقورلىعىن اڭساپ توركىنگە بارعىسى كەلەدى دە تۇرادى. سونداي كەزدە توركىندەي قالسا ەكى جاقتىڭ اراسىنا سۋىقتىق تۇسىرەتىندەي قاڭقۋ سوزدەر پايدا بولىپ جاعداي شيەلەنىسىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. اقىلدى اتا-انا وندايدا «شيدەن تىسقارى-ۇيدەن تىسقارى» دەيتىن اتا-انا جولىن ۇستانىپ قىزدارىنىڭ بارعان جەرىنە تاستاي باتىپ، سۋداي ءسىڭىپ كەتكەنىن قالاپ قىزدارىن جەلىكتىرمەي باسۋ ايتىپ كوڭىلىن سۋىتۋعا ارەكەت جاسايدى. تاعدىرعا مويىنسال بولۋ، بارعان ەلىنە سۇيكىمىن قاشىرماۋدى قازاق اتا-انالارى قىزدارىنىڭ قۇلاعىنا قۇيىپ وتىراتىندىقتان قيت ەتسە توركىنىنە تۇرا قاشاتىن بۇگىنگىنىڭ شوشاقاي كەلىندەرىندە بولاتىن جەڭىل مىنەز ولاردا مۇلدە بولمايتىن، ءارى بولعىزبايتىن دا.
ۇزاتىلعان قىزدىڭ توركىندەۋگە شاماسى كەلمەۋى دە مۇمكىن عوي. سولاي بولسا دا كارتەيگەنگە دەيىن ايتەۋىر ءبىر رەت تاپقان-تايانعانىمەن توركىندەپ بارىپ تىرىگە سالەم، ولىگە قۇران وقىپ قايتۋعا مىندەتتى. قاشان توركىندەسە دە اكە-شەشەسى نەمەسە اعا-ءىنىسى، قولىندا بارىن بەرىپ ريزا ەتىپ قايتارادى. قىزدى رەنجىتىپ نەمەسە جىلاتىپ قايتارۋ اسا كەشىرىلمەس ايىپ بولىپ تابىلادى.
ال جيەندەردىڭ ورنى مەن قۇرمەتى دە ايرىقشا. ونىڭ ۇلەسىندەگى «قىرىق شۇبار تايدىڭ» باسى اشىق. جيەنگە «40 شۇبار» ايداتپاسادا ات قىپ ءمىنسىن دەپ شۇبار جىلقى مىنگىزگەنىن كوزىمىز تالاي كوردى. «جيەندى ۇرۋعا بولمايدى، قولىڭ قالتىراپ قالادى»، - دەپ ەسكەرتەدى جاستارعا.
قىزاي ەلىندە قىزدى قىز دەپ اتامايدى. بالا نەمەسە قىزبالا دەپ سويلەيدى. جەڭگەلەرى مەن سىرت ادامدار عانا قىز دەپ، بويجەتكەن دەپ سويلەۋى مۇمكىن.
كەلىندەردىڭ «ات تەرگەۋى» دەگەن ءوز الدىنا ۇزاق اڭگىمە عوي. مەنىڭ بايقاۋىمشا «ات تەرگەۋ» كۇللى قازاققا ورتاق، ءۇش ءجۇزدىڭ كەلىندەرىندە وزگەشەلىك جوق سياقتى.
ءالىمعازى داۋلەتحان،
جازۋشى- اۋدارماشى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
baq.kz