قوجا احمەت ياسساۋي بۇكىل باستاۋىن اراب، پارسىدان ەمەس، تۇركىلەردەن العان تۇلعا - ا. ءابدىراسىل قىزى

استانا. قازاقپارات - قوجا احمەت ياسساۋي تۇركى حالىقتارىنىڭ ادەبيەتىنە رەفورما جاساعان تۇلعا. بۇل تۋرالى ق ر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ دىندەر جونىندە عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تالداۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى اينۋر ءابدىراسىل قىزى ل. ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە وتكەن «ءدىنارالىق ديالوگ جانە قوجا احمەت ياسساۋي مۇراسى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنسياسىندا ايتتى.

«زەرتتەۋلەردىڭ سوڭعى ناتيجەسىنە جۇگىنسەك، ياسساۋي تۇركى حالىقتارى ادەبيەتىنە ۇلكەن رەفورما جاساعان تۇلعا»، - دەپ ءسوزىن باستاعان ا. ءابدىراسىل قىزى ءبىرقاتار دالەلدەر كەلتىردى.

- اتاپ ايتقاندا، ق. ا. ياسساۋي ەڭ الدىمەن سوپى، ءدىندار، ءدىن عۇلاماسى. ول ادەبيەتتە رەفورما جاساۋدى ماقسات تۇتقان جوق. قانداي دا ءبىر كوركەمدىڭ قۇرالدار قولدانايىن، جانرلاردى جاڭادان جاسايىن، «حيكمەت» دەگەن جانردىڭ نەگىزىن سالايىن دەگەن ماقساتى بولعان جوق. ول - اقىن، ونىڭ بۇكىل ەموتسيالىق ساتتەگى كۇيلەرى ولەڭمەن بەينەلەنەدى. جالپى، سوپى ادامداردىڭ جان دۇنيەسى ليريزمگە جاقىن. سوندىقتان تۇركى الەمىنە ليريزمدى الىپ كەلگەن - سوپىلىق پوەزيا، سوپىلىق پوەزيانىڭ نەگىزىن سالۋشى - ياسساۋي.

ەڭ الدىمەن ياسساۋي ءوز جەرىندە ءومىر سۇرگەن بۇكىل تۇركى اقىندارىن تانىپ، پوەزياسىن تەرەڭ تۇسىنە ءبىلدى، وعان ناقتى دالەلدەر بار. جاي عانا شولىپ وتەتىن بولساق، ياسساۋيدىڭ بۇكىل كوركەمدىك قۇرالدارىندا، حيكمەتتەرىندەگى بارلىق جانرلىق ىزدەنىستەردە، تاقىرىپتاردا، سوناۋ جانرلىق تۇرلەردىڭ وزىندە دە كونە تۇركى ادەبيەتىنە تامىرلاس تۇستار كوپ.

مىسالى، «عۇمىرنامانىڭ» العاشقى سويلەمدەرىنىڭ نەگىزى سوناۋ كۇلتەگىن ەسكەرتكىشتەرىندە جاتىر. ياسساۋي كۇلتەگىندەگى جانكەشتى كورىنىستى ءوز جانرىندا ناپسىمەن كۇرەسكە باعىتتاعان.

ولەڭ قۇرىلىمى تۇرعىسىنان الساڭىز دا ءدال وسىنداي سايكەستىكتەر كەزىگەدى. قوجا احمەت ياسساۋي ءوزىنىڭ حيكمەتتەرىنىڭ ۇلكەن بولىگىن ءوزىمىزدىڭ كونەتۇركىلىك 12 بۋىندى قارا ولەڭ ستيلىمەن جازدى.

وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ كوپتەگەن زەرتتەۋشىلەر ياسساۋي حيكمەتتەرىنىڭ بارلىعىن اراب، پارسى ادەبيەتى نەگىزىنە جاتقىزۋعا تىرىسادى، يدەياسىن دا، مازمۇنىن دا، سوپىلىق ليريزمىن دە، ءتىپتى ولەڭ قۇرىلىسىن دا اراب، پارسىدان العان دەپ جاتادى. ءبىراق جوعارىدا كورسەتىلگەندەي، ياسساۋي بۇكىل باستاۋىن تۇركىلەردەن الدى. ياسساۋيدىڭ ۇيقاستارى - شالىس ۇيقاس، كەزەكتەس ۇيقاس تا ءوزىمىزدىڭ كونە تۇركىدەن كەلە جاتقان ۇيقاستار. ءدال وسىنداي 12 بۋىندى 4 تارماقتى ولەڭ ءستيلى قاشعاريدىڭ «ديۋانۋ لۇعات- ات- تۇرك» ەڭبەگىندە دە كەزدەسەدى.

سوپىلىق ادەبيەتتىڭ نەگىزىن سالعان، تۇعىرلاندىرىپ، قالىپتاستىرىپ، «حيكمەتتى» جانر دارەجەسىنە جەتكىزگەن - ياسساۋي. ول ۇلكەن اقىندىق مەكتەپتىڭ نەگىزىن قالادى. كوركەمدىڭ قۋاتى مول بولعاندىقتان بەرتىندە دە اقىن- جىراۋلار ياسساۋي پوەزياسىنان ءنار الدى. ونىڭ ىشىندە ش. قۇدايبەردى ۇلىن ەرەكشە اتاۋعا بولادى. سونداي-اق، كەز كەلگەن كوركەمدىك قۇرالدى ياسساۋي پوەزياسىنان تابۋعا بولادى. تەڭەۋ، ارناۋ، ريتوريكالىق سۇراۋلار، ءار ءتۇرلى سيمۆوليكالىق بەينەلەۋلەر بولسىن، بارلىعى بار.

ۇلتتىق يدەولوگياعا سۇرانىپ تۇرعان ياسساۋي ءىلىمى، ەڭ الدىمەن، رۋحاني- مورالدىك ءىلىم.

سوڭعى جىلدارى ءتۇرلى قولدان جاسالعان قوعامدىڭ پىكىردىڭ سالدارىنان، سوناۋ زىكىرشىلەرگە تاعىلعان ءار ءتۇرلى ايىپتاردىڭ سالدارىنان ياسساۋيدەن «ايىرىلىپ» قالايىن دەپ تۇرعان جايىمىز بار. ءياسساۋيدىڭ ءقابىرىن وتقا وراپ كورسەتىپ جاتقان سۇمدىقتار بار، ونى ۇمىتتىرۋعا دا تىرىسىپ جاتقان ادامدار بار.

وكىنىشكە قاراي، مىڭ جىلدا ءبىر-اق رەت كەلەر اۋليەنى، ءبازبىر ۇلتتارعا ماڭگى بۇيىرمايتىن تۇلعانى ءبىز بۇگىنگى كۇنى قايتا جالادان اراشالاپ الۋعا ءماجبۇرمىز. جالپى ءدىنتانۋ ءىلىمىنىڭ ءبىر كۋرسى رەتىندە وقىتۋ جۇيەسىنە قوسۋ قاجەتتىلىگى كۇن تارتىبىندە تۇر، - دەپ ويىن ءتۇيدى اينۋر ءابدىراسىل قىزى.

اۆتور: ريزابەك جۇماجانوۆ