قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى قالاي سالىنعان
كوپتەگەن جازبا دەرەكتەرگە قاراعاندا، بولاشاق قۇرىلىستىڭ جوباسىن جاساۋدا ءامىر تەمىر تىكەلەي ءوزى قاتىسىپ، نەگىزگى ولشەمدەردى انىقتاعان كورىنەدى. كەسەنە - ۇلكەن پورتالدى- كۇمبەزدى مەموريالدىق قۇرىلىس.
ارحيتەكتۋرالىق جەرگىلىكتى ءداستۇردى جەتە مەڭگەرگەن پارسىلىق شەبەرلەردىڭ جوباسى قۇرىلىسقا نەگىز ەتىپ الىنعان. كەسەنە وڭتۇستىك-شىعىستان سولتۇستىك-باتىسقا قاراي سوزىلىپ جاتىر. ەنى - 46,5 مەتر، ۇزىندىعى - 65 مەتر كۇيدىرىلگەن شارشى كىرپىشتەن ورىلگەن. كەسەنە جوباسىنىڭ ەرەكشەلىگى - وندا ورتالىق ازيا ساۋلەت ونەرىندە بۇرىن-سوڭدى ۇشىراسپاعان شاتىر جابۋ تاسىلدەرى قولدانىلعان.
ەسكەرتكىشتە كۇمبەزدى، اركالى (دوعا تارىزدەس- رەد.) ەلەمەنتتەر مول. ساۋلەتشى-شەبەرلەر تەك اركالى كۇمبەزدى جۇيەنىڭ وزىنە سان ءتۇرلى ادىستەردى قولدانعان. كەسەنەدە اسا ۇلكەن پورتال (ەنى - 50 مەترگە جۋىق، پورتالدىق اركانىڭ ۇزىندىعى - 18,2 مەتر)، بىرنەشە كۇمبەز، 35 بولمە بار.
عيماراتتىڭ بيىكتىگى 37,5 مەتر، سىرتقى قابىرعالاردىڭ قالىڭدىعى - 1,8-2 مەتر، قازاندىق قابىرعالارىنىڭ قالىڭدىعى - 3 مەتر، قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى مەشىت، مەدىرەسە قىزمەتىن دە اتقارعان. كەسەنەنىڭ ءۇش قابىرعاسىنىڭ ۇستىڭگى جاعىمەن وتەتىن ەپيگرافتىق فريزدە قۇران كارىم سۇرەلەرى مەن اياتتارى جازىلعان. جازۋلار كوگىلدىر قىشپەن ورنەكتەلگەن.
جازۋلاردان «اللا»، «مۇحاممەد»، «و، جارىلقاۋشى»، «بيلىك اللادا»، «اللا مەنىڭ ءامىرشىم»، «ھيجرانىڭ 800 - جىلى» دەگەن سوزدەردى وقۋعا بولادى. قولادان سوعىلىپ، التىن، كۇمىس جالاتىلعان ەسىك تۇتقالارى مەن التى شىراعدان دا ساۋلەت ونەرىنىڭ ءىنجۋ- مارجاندارىنىڭ قاتارىنا جاتادى.
بۇلاردا ونى جاساۋشى يسفاھاندىق شەبەر تادج ءاد-دين يزەدديننىڭ ەسىمى جازىلعان. قولا شىراعدانداعى جازۋلار ھيجرانىڭ 799 - جىلى 20- رامازانىندا جاسالعاندىعىن كورسەتەدى. بۇكىل قۇرىلىستىڭ ماعىنالىق كىندىگى - قابىرحانا ورتاسىندا قوجا احمەت ياسساۋيگە قۇلپىتاس قويىلعان. قابىرحانا ەسىگى جۇقا تەمىرمەن قاپتالىپ، وعان التىنمەن جازۋلار تۇسىرىلگەن. كەسەنە مەشىتىنىڭ 16 تەرەزەسى، قوس قابات كۇمبەزى بار.
مەشىتتىڭ باتىس جاق قابىرعاسىنا مەككەدەگى قاعبا ىسپەتتى 3,5-2,5 مەترلىك موزايكالىق ميحراب ورناتىلعان. كەسەنەنىڭ وڭتۇستىك- باتىس جاعىنداعى اللاعا قۇلشىلىق ەتۋگە ارنالعان جەر استى عيباداتحانالارى ءياسساۋيدىڭ ءتىرى كەزىندە جاسالىپ، كەيىن قايتا جاڭعىرتىلعان. 16 - عاسىردان كەسەنەدە جانە ونىڭ توڭىرەگىندە قازاق حالقىنىڭ اتاقتى ادامدارى (جولبارىس حان، ەسىم حان، ابىلاي حان، قاز داۋىستى قازىبەك ءبي، جانىبەك باتىر، ت. ب.) جەرلەنە باستادى. 19 - عاسىردىڭ العاشقى شيرەگىندە قوقان بيلەۋشىلەرى كەسەنەگە جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، ونىڭ توڭىرەگىنە قامال-بەكىنىستەر سالۋدى قولعا الدى.
1864 - جىلى تۇركستان قالاسىن جاۋلاپ العان رەسەي وتارشىلارى زەڭبىرەكپەن اتىپ، كەسەنەنىڭ 11 تۇسىنا زاقىم كەلتىردى. 19 - عاسىردىڭ سوڭىنا قاراي قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى تاريحي-مادەني مۇرا رەتىندە عىلىمي تۇرعىدان زەرتتەلە باستادى.
1978 - جىلى قىركۇيەكتە قوجا احمەت ياسساۋي رەسپۋبليكالىق مۇراجايى اشىلدى. 1989 - جىلى تامىزدىڭ 28 ىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ شەشىمىمەن «ازىرەت سۇلتان قورىق- مۇراجايى» ۇيىمداستىرىلدى.
تۇركيا ەلىمەن اراداعى كەلىسىم بويىنشا جۇرگىزىلگەن عيماراتتى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى 2000 - جىلى اياقتالدى. 2003 - جىلى ماۋسىمدا پاريجدە وتكەن يۋنەسكو-نىڭ 27- سەسسياسىندا قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى دۇنيەجۇزىلىك مادەني مۇرالار تىزىمىنە ەنگىزىلدى.
دەرەككوزى: قازاقستان ۇلتتىق ەنتسيكلوپەدياسى، 6 - توم