قازاقستاندا بىلاپىت سوزگە تىيىم سالىنادى
كەشە ءماجىلىستىڭ الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ كوميتەتى «بالالاردى دەنساۋلىعى مەن دامۋىنا زاردابىن تيگىزەتىن اقپاراتتان قورعاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا» ۇلتتىق زاڭنامانى تۇزەتەتىن جانە وعان ىلەسپە، ەكى جاڭا زاڭ جوبالارىن قارادى.
بۇل قۇجاتتاردى قالاۋلىلار بىلتىر ءبىرىنشى وقىلىمدا ەندىگى ماقۇلداعان، قازىر ەكىنشى وقىلىمعا دايىندالۋدا.
- قوس زاڭ جوباسىنا ءماجىلىس دەپۋتاتتارى، اتاپ ايتقاندا، ءبىزدىڭ كوميتەتتىڭ مۇشەلەرى باستاماشى بولعان، - دەدى الەۋمەتتىك- مادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى گۇلنار ىقسانوۆا. - ەكى جوبانىڭ ءتۇپنۇسقاسى دا ەڭ الدىمەن مەملەكەتتىك تىلدە جازىلدى. سوندىقتان بولسا كەرەك، ونىڭ مازمۇنىن جەتىلدىرۋگە تەك اۆتورلار عانا ەمەس، بۇكىل دەپۋتاتتىق كورپۋس ءوز ۇلەسىن قوستى.
اۆتورلار اتىنان ءسوز سويلەگەن دەپۋتات، جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى الدان سمايىلدىڭ ايتۋىنشا، «كوگىلدىر ەكراننىڭ»، ينتەرنەتپەن قوسىلىپ الىپ، بالالاردىڭ ساناسىن ۋلايتىن دۇنيەلەردى تاراتۋىنا توسقاۋىل قويار زاڭدى جازۋ پارلامەنتتىڭ الدىڭعى IV شاقىرىمىندا باستالعان ەكەن.
«ءبىرىنشى وقىلىمدا ماقۇلدانعاننان بەرى، دەپۋتاتتار كوپ كونسەپتۋالدىق ۇسىنىستار بەرە قويعان جوق. كەيىن قوسىلعان ۇسىنىستار نەگىزىنەن رەداكسيالىق جوندەۋ تۇرىندە بولىپ كەلەدى. ولاردىڭ بارلىعى بويىنشا ۇكىمەتتىڭ قورىتىندىسى الىندى. جانە دە جۇمىس توبى وتىرىستارىندا تالقىلانىپ، ءتيىستى شەشىمدەرىنە كەلدىك» دەدى ول. ياعني، قوس قۇجات قابىلداۋعا دايىن.
ول جوبالاردىڭ قوعامدىق تالقىلاۋدان وتكەندىگىن جەتكىزدى. ەلەكتروندىق اقپارات قۇرالدارىنا تىكەلەي قاتىستى بولعاندىقتان، جۋرناليستەر ۇيىمدارىنىڭ دا، ساراپشىلىق توپتاردىڭ دا كەيبىر سىن-ەسكەرتپەلەرى قاپەرگە الىنعان كورىنەدى. ۇكىمەت وكىلدەرى دە وسىنداي زاڭنىڭ ومىرگە جولداما الۋىنا ەندى وزدەرىنىڭ قارسى ەمەستىگىن جەتكىزدى.
- شىنىندا، بۇل زاڭ جوبالارى بارلىق ساتىلارىندا بارلىق ديالوگ الاڭدارىنداعى تالقىلاۋدان ءوتتى، - دەپ راستادى ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگىنىڭ بايلانىس، اقپاراتتاندىرۋ جانە اقپارات كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى تالعات قازانعاپ.
- قازىرگى ۋاقىتتا ونداي زاڭعا دەگەن قاجەتتىلىك بار. مىنە، ەكى-ءۇش جىل بويى سول بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. ءبىز قولدايمىز!
سونىمەن، بۇل جوبالار ەلگە ەلەڭ ەتكىزەر قانداي وزگەرىستەر الا كەلمەك؟ قازاقستاندا قازىرگى كەزدە بالالاردى «ەروتيكالىق مازمۇنداعى ءونىمدى ازىرلەۋگە، تاراتۋعا، جارنامالاۋعا جانە ساتۋعا تارتۋعا» ۇلىقسات ەتىلمەيدى، بۇل تالاپتى بۇزعاندارعا ءجۇز مىڭ تەڭگەدەي ايىپپۇل سالىنادى. ال، جاڭا زاڭداردا بۇل تيىم باعىتى مەن اۋقىمى كەڭەيەدى جانە جازاسى ءتورت ەسە اۋىرلايدى.
اتاپ ايتقاندا، كامەلەتكە تولماعانداردى تەك «ەروتيكالىق مازمۇنداعى» عانا ەمەس، سونداي-اق «زورلىق-زومبىلىق، قاتىگەزدىك كورسەتىلەتىن، بالانىڭ دەنساۋلىعىنا جانە دامۋىنا زاردابىن تيگىزەتىن، قوعامعا جات جانە قۇقىققا قايشى ءىس-ارەكەتكە ارانداتاتىن، وتباسى ينستيتۋتىنىڭ بەدەلىن تۇسىرەتىن، نورماتيۆتىك ەمەس لەكسيكا قامتىلعان، قورقىنىش تۋعىزاتىن اقپاراتتىق جانە باسقا ونىمدەردى ازىرلەۋگە، تاراتۋعا، جارنامالاۋعا جانە ساتۋعا تارتۋعا» بۇدان بىلاي جول بەرىلمەيدى. كىم دە كىم بۇعان قايشى ارەكەت جاساسا، ونىڭ بار ءونىمى تاركىلەنەدى جانە «ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتىڭ 100 دەن 200 گە دەيىنگى مولشەرىندە ايىپپۇل سالىنادى».
ايتپاقشى، وسى زاڭمەن كورشى رەسەيدەگىدەي، قازاقستاندا دا تەلەارنالاردان بىلاپىت ءسوز ايتۋعا، بوقتاۋعا تيىم سالىنادى! سوعان جول بەرىپ قويعان اقپارات قۇرالدارىنا ءتورت ءجۇز مىڭ تەڭگەگە دەيىن ايىپپۇل بەلگىلەنۋى مۇمكىن.
تاعى ءبىر جاڭالىق: تەلەارنالار بالالارعا، جاسوسپىرىمدەرگە جانە جاستار مەن ەرەسەكتەرگە ارنالعان تەلەونىمدەردىڭ ءارقايسىسىن تەك زاڭمەن بەلگىلەنگەن ءوز ۋاقىتىندا عانا كورسەتۋگە قاتاڭ مىندەتتەلەدى. ەگەر ماسەلەن، زورلىق-زومبىلىق، جىنىستىق قاتىناس پاش ەتىلەتىن، بولماسا، جاسوسكىندەرلى قوعامعا جات جانە قۇقىققا قايشى ءىس-ارەكەتكە ارانداتاتىن، وتباسى ينستيتۋتىنىڭ بەدەلىن تۇسىرەتىن جانە تاعى باسقا «شەكتەۋگە ىلىككەن» كورىنىستەرى بار فيلمدى تۇستە، ياعني «بالالار ۋاقىتىندا» كورسەتسە، ول تەلەارنا ءجۇز ا ە ك- كە دەيىنگى (ەكى ءجۇز مىڭ تەڭگەدەي) ايىپپۇلمەن جازالانادى.
ءبىر قىزىقتى باپ بار، وعان سايكەس، ايتالىق، ءدال وسىنداي انايى تەلەتۋىندىنى بۇلدىرشىندەر بالاباقشادا تاماشالاپ قويسا، ول مەكەمە جاۋاپكەرشىلىك ارقالايدى. بۇل جونىندە زاڭ جوباسىنىڭ 311-1 بابىندا بىلاي جازىلعان: «ءبىلىم جانە تاربيە بەرۋ ۇيىمى باسشىسىنىڭ نەمەسە لاۋازىمدى ادامنىڭ بالالاردىڭ دەنساۋلىعىنا جانە دامۋىنا زاردابىن تيگىزەتىن اقپاراتتىق ونىمدەردى اتالعان مەكەمەلەردە تاراتۋدىڭ جولىن كەسۋگە شارالار قولدانباۋى» ولارعا «ا ە ك- تىڭ 100 دەن 200 گە دەيىنگى مولشەرىندە ايىپپۇل سالۋعا اكەپ سوعادى».
بۇل زاڭ ءتىپتى كينوتەاتر قوجايىندارىن دا اياقتارىن تارتا باسۋعا ماجبۇرلەۋگە ءتيىس! ويتكەنى «ويىن- ساۋىق مەكەمەسىنىڭ» لاۋازىمدى ادامدارى مەن يەلەرى وسى زاڭ قابىلدانعاننان كەيىن، ەسىرتكىنى جانە پسيحوتروپتىق زاتتاردى ناسيحاتتايتىن تۋىندىلاردى كورسەتپەۋگە ءتيىس بولادى. ەگەر ونىڭ الدىن الاتىن شارا قابىلداماسا، ولارعا 700 دەن 1 مىڭ ا ە ك- كە دەيىنگى مولشەردە ايىپپۇل جازىلادى. بيىل 1 ا ە ك - 1 مىڭ 982 تەڭگەگە تەڭ ەكەندىگىن ەسكەرسەك، وتە ۇلكەن سوما شىعادى. ءبىراق ولار ءۇشىن ەڭ قورقىنىشتى جازا باسقا: سونىمەن قاتار ويىن- ساۋىق مەكەمەسىنىڭ قىزمەتى ۋاقىتشا توقتاتىلادى.
جالپى، بۇل ەكى زاڭ جوباسىندا «ويپىرماي!» دەگىزەرلىك تۇستار كوپ. دەمەك، ەل پارلامەنتى قابىلداپ، ەلباسى قول قويسا، اتالعان زاڭدار ماتىندەرىن قاراپايىم حالىق تا قىزىعا وقىرى داۋسىز.
ال، ازىرگە الەۋمەتتىك- مادەني دامۋ كوميتەتى «بالالاردى دەنساۋلىعى مەن دامۋىنا زاردابىن تيگىزەتىن اقپاراتتان قورعاۋ» تۋرالى قوس جوبانى 14 - قاڭتارداعى كەلەسى جالپى وتىرىسىندا پالاتانىڭ قاراۋىنا شىعارۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. سوندا ولاردى ءماجىلىس تۇپكىلىكتى ماقۇلدايدى دەپ كۇتىلۋدە.
ايحان ءشارىپ
«ايقىن»