ادام كەمەلدەنە باستاعان شاعىندا ولەڭ ءوزىن مويىنداتا باستايدى - وڭايگۇل ءىزتۇرعان قىزى
ءبىز بۇگىن بەلگىلى اقىن، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، رەسپۋبليكالىق «تۇمار» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، وڭايگۇل ءىزتۇرعان قىزى تۇرجانمەن قازىرگى قوعام تىنىسى، ادەبي ورتا جانە جەكە شىعارماشىلىعى جايلى سۇحباتتاسقان ەدىك. (2014 -جىل)
- ءسىزدىڭ ءبىر ولەڭىڭىزدەن «اۋىل مەنەن دارىن دەگەن ءبىر ەسىم» دەگەن تولعانىستارىڭىزدى وقي وتىرىپ، تەكتى ونەردى بويعا دارىتقان تۋعان اۋىل دەپ تانيتىندىعىڭىزدى اڭعاردىق. باسىڭىزعا باق سىيلاعان سول اۋىلىڭىز قانداي ەدى؟
- قانداي دەسەم ەكەن؟ مەن وسكەن ماڭعىستاۋدىڭ، ونىڭ ىشىندە شەتپەنىڭ ءوز تاريحىندا كورمەگەنى جوق. بۇل - كەڭەستىك اسكەرمەن كۇرەسىپ، 1930 - جىلدارعا دەيىن كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ورناۋىنا بارىنشا قارسىلىق كورسەتكەن جەر. بۇل - 1943 - جىلى فاشيستىك گەرمانيانىڭ بومباسى تۇسكەن جەر.
ىرىستى ماڭعىستاۋ جەرى تالاي دارىندى تۇلعالاردى تۋدىرعان كيەلى مەكەن. استى قازىناعا تولى بولعانىمەن، ءۇستى ايتاقىر بولىپ جاتاتىن، تەك ءادىراسپان مەن جۋساندار عانا وسۋگە باتىلى جەتەتىن دالا. سوعان قاراماستان، كەز كەلگەن قازاق بالاسى سياقتى، مۇندا تۋعاندار وسى جەردى جۇماقتاي كورەدى.
- «تەڭىزدەر دە شولدەيدى، شارشاتتى ونى كۇنگەي لەپ. جارتاسقا دا سەنبەيدى، ارعى تەگىڭ قۇم عوي دەپ». ادامنىڭ ءشولىن سۋ قاندىراتىن بولسا، تەڭىزدىڭ ءشول اڭسارى مۇلدە باسقا ءبىر دۇنيەمەن قىيسىنداسادى دەگەن سىلتەمە تۇر بۇل ولەڭدە. ءبىز كەمەل دۇنيە دەپ تانىعان الەمىمىزدىڭ ءالسىز تۇسىنىڭ بار ەكەنىن سەزدىرۋ دە بار شىعار، سونىمەن بىرگە اقىن جانىنىڭ تەڭىزبەن سىرلاسا وتىرىپ، ءوزىنىڭ وي الەمىن تەڭىزدىڭ تىلىمەن سويلەتۋى دەپ قابىلداساق قاتەلەسەمىز بە؟
- تەڭىزدىڭ تىلىمەن سويلەتكىمىز كەلگەنىمەن، ول ءبىزدىڭ ىرىققا كونە قويار ما ەكەن؟ كەيدە تەڭىز ماعان تابيعاتتىڭ ءان سالۋى سياقتى كورىنەدى. كەيدە تەڭىزدەن سۇلۋ نارسە جوق سياقتانادى. ولەڭ دە تەڭىز تولقىندارىنىڭ جالىندا كەتىپ بارا جاتقانداي بولادى. تەڭىزدەن ۇرەيلى نارسە جوق سياقتانادى. ويتكەنى ول - الاپات دۇنيە. ايتەۋىر تەڭىز ادامدى بەي- جاي قالدىرمايدى.
- ءسوز مايەگىن تەرگەن اقىندىق ونەردىڭ تۋما تالانتپەن كەلەتىندىگى انىق. ايتسە دە، سول تالانتتىڭ جولىن اشۋ، سول ونەرگە ءوزىنىڭ بەيىمدىلىگىن اڭعارۋ ونەرگە بارۋدىڭ العاشقى قادامى بولماق. ءسىزدىڭ اقىندىق جولىڭىز قالاي باستالدى؟
- اقىندىق جولىم مىنا كۇنى نەمەسە مىنا جىلى باستالدى دەپ ايتۋ مۇمكىن ەمەس، ويتكەنى بىلمەيمىن. ايتەۋىر، ولەڭ سياقتى بىردەڭەلەردى جازا باستاعانىم ەسىمدە. اقىندىق جول مەنىڭشە اداممەن ومىرگە بىرگە تۋادى. سوسىن ادام كەمەلدەنە باستاعان شاعىندا ولەڭ ءوزىن مويىنداتا باستايدى، ياعني، ولەڭگە سەن ەمەس، سەن ولەڭنىڭ ىرقىنا كونە باستايسىڭ. نەگىزى، اقىندىقتى ادام ءتۇسىندىرىپ بەرە المايدى. مىسالى ءبىز ءوزىمىزدىڭ ادام بولىپ جاراتىلۋىمىزدىڭ قيسىنىن تۇسىندىرە المايمىز عوي. بۇل دا سول سياقتى.
- ارقامىزدا، ولەڭنىڭ جۇگى ءجۇرسىن،
جۇرت ونى ءبىرى بىلمەي، ءبىرى ءبىلسىن.
اس ۇيدە ءشاي- قازانمەن بىرگە قايناپ،
ايەلدىڭ ولەڭ جازعان ءتۇرى قۇرسىن، -
دەگەن ولەڭ جولدارىن وقىعان ادام «ءبىر قولىمەن بەسىكتى، ءبىر قولىمەن الەمدى تەربەتەتىن» ايەلدەر قاۋىمىنىڭ كوتەرەر جۇگى قاشاندا اۋىر ەكەنىن اڭعارادى.
- دەموكريت ايتادى: ادامنىڭ ميى عالامشار سياقتى شەكسىز دەيدى. دەمەك، ونىڭ مۇمكىندىگى شەكسىز بولماسا دا، ءبىز كورىپ جۇرگەن شەكتەن الدەقايدا كەڭدە جاتقانى انىق. سوندىقتان دا اقىندىقتى سالماعى اۋىر جۇك دەي المايمىن. كەرىسىنشە، بۇل - ومىرىمە ءسان دە، ءمان دە بەرىپ تۇرعان جاراتۋشى يەمىزدىڭ ماعان بۇيىرتقان ۇلكەن سىيى. ال اناۋ شۋماققا كەلەتىن بولساق، ءشاي- قازاندى قايناتا بەرگەنىڭدە، كوڭىل تۇكپىرىندە ولەڭنىڭ دە قايناي جونەلەتىن كەزدەرى بولادى. قايسىسىنا جۇگىرەرىڭدى بىلمەي قالاسىڭ. سونداي ءبىر ءساتتىڭ تۋىندىسى شىعار.
- ءسىز شابىتپەن وتىرىپ ولەڭ جازۋعا قانداي ۋاقىتتا، قانداي ورتادا كىرىسەسىز؟
- ولەڭ جازۋعا وتىرۋ مۇمكىن ەمەس كوپ جاعدايدا. ويتكەنى وتىرا قالعانىڭمەن، وتىرا قالدىڭ ەكەن دەپ ولەڭ جازىلا قالمايدى. ونىڭ ءوز مىنەزى بار. سونىڭ مىنەزىنە، سونىڭ كوڭىل كۇيىنە قاراي قيمىلداۋعا تۋرا كەلەدى. تولستوي ءدانىشپان شىعارماشىلىقتىڭ 90 پايىزى ەڭبەكپەن كەلەدى دەپ ايتقان دەيدى بىلەتىندەر. ولەڭگە 90 پايىز تۇرماق، 100 پايىز ەڭبەك ارناساڭ دا، جازىلمايىن دەسە، جازىلمايدى. ولەڭنىڭ ءبىز سياقتى كۇن، ءتۇن دەگەن ساعاتى دا جوق. ونىڭ قاي كەزدە ۇيىقتاپ، قاي كەزدە وياناتىنىن دا بىلمەيسىڭ .
- كوڭىلىم كولمەن كورشى ەدى،
ءبىر ساتكە تىنىپ تا كورمەدى.
قۇداي- اي، قانداي ەرسى ەدى،
ايەلدىڭ قىرىققا كەلگەنى، - دەگەن ولەڭ جولدارىڭىز بار. جاي ادامدار ءۇشىن 40 جاسقا كەلۋ - تىرشىلىك داعدىسى، ءومىر بولمىسى. ال اقىننىڭ توسىرقاي قاراۋىن باسقاشا قالىپپەن قابىلداعان ورىندى سياقتى. بۇل جەردە ادامنىڭ جاسىنان گورى ونەردىڭ، ولەڭنىڭ جاسىنداي، سونىڭ كەمەلدەنۋىندەي سەزىلەدى. ەندىگى بەلەستە ولەڭدەرىن قىزۋ قاندى جاستىقپەن ەمەس، تاقىرىبىن دا، اۋقىمىن دا سول جاسقا شاقتاپ جازايىن دەگەن مىندەت تۇرعانداي. سۇيتە تۇرا وتكەن كۇندەرگە ساعىنىش تا بار ...
- ءسىزدىڭ بۇل سۇراعىڭىز سۇراق ەمەس، جاۋاپ سياقتى ەكەن. ارتىعالي ىبىرايەۆ دەگەن اقىن وتكەن ەدى عوي. تىم ەرتە وتكەن. سونىڭ ءبىر ولەڭى بار ەدى «ون التىنىڭ ءبىر كەلەرىن بىلگەنمەن، كىم ءبىلىپتى كەپ قالارىن ءدال بۇگىن» دەگەن. سول سياقتى 40 تىڭ ماعان دا ءبىر كۇنى كەلىپ جەتەتىنىن ويلاماپپىن. ءبىر ءتۇرلى ابىرجىپ، بوتەن ەلگە كەلگەندەي الدىما ءبىر، ارتىما ءبىر قاراعانداي بولدىم. دەگەنمەن، ادامنىڭ قىرىققا كەلۋىندە 30 عا نە 50 گە كەلگەندەگىدەي ەمەس، ءبىر ءتۇرلى ەنەرگەتيكا بار ەكەندىگىنە مەنىڭ داۋىم جوق. ول بار. ونى ءوزىڭ دە 40 قا كەلگەندە سەزىنەسىڭ دەپ ويلايمىن.
- ادامزات دامۋ تاريحىنىڭ ۇزاق جىلناماسىندا ادەبيەت قوعامعا اسا زور ىقپالمەن قىزمەت جاساپ كەلدى. ايتسە دە، ادەبيەت بۇگىنگى قوعامنىڭ جىلدام وزگەرۋ قارقىنىنا ىلەسە الماي جاتقان جوق پا؟ ونىڭ ورنىن باسقا ءبىر قۇندىلىقتارمەن اۋىستىرۋ مۇمكىن بە؟
- بولمىستىڭ باستان كەشپەسە بولمايتىن نەمەسە اتتاپ وتە المايتىن، اۋىر تۇستارى بولادى. ءدال سول سياقتى ادەبيەتتىڭ دە باستان كەشەتىن وزىندىك اۋىر شاقتارى بولاتىنى ءسوزسىز. قازىرگى تۇس سونداي شاقتىڭ ءبىرى سياقتى. ادەبيەتتىڭ ەڭ اۋىر تراگەدياسى - وقىرمانسىز قالۋى. بۇل - ماسەلەنىڭ دە ماسەلەسى. ءبىراق، ول اقىرى وقىلادى، بۇل عاسىردا بولماسا، كەلەسى عاسىردا. ويتكەنى كەيبىر شىعارمالار بولادى زامانىنان وزىپ تۋىپ، وقىرمانى ارتتا كەلە جاتاتىن.
تاعى ءبىر ماسەلە - ءبىز سوڭعى كەزدە ادەبيەتتىڭ نەگىزگى ميسسياسىنا كوڭىل بولمەي كەتكەن سياقتىمىز. ماقسات - ادەبيەتتى نەمەسە اقىن- جازۋشىنى ناسيحاتتاۋ ەمەس، ماقسات - ادەبيەتتىڭ قوعامعا قىزمەت ەتۋىنە جاعداي جاساۋ.
- ءبىز ءار نارسەنى دامىعان ەلدەرمەن سالىستىرا قاراعاندى جاقسى كورەمىز. ولاردا ادەبيەتتىڭ قوعامعا قىزمەت ەتۋ ءتاسىلى قالاي دەپ ويلايسىز؟
- ءبىز ۇلگى تۇتا بەرەتىن باتىس ەلدەرىنىڭ ىسكەر ادامدارى كوركەم شىعارمانى كوپ وقيتىندىعىنا كوزىم جەتتى. ويتكەنى، كوركەم شىعارما دەگەنىمىز - يدەيالار كەشەنى. ولار يدەيا ىزدەپ وقيدى ەكەن. ادەبيەتتىڭ قوعامعا قىزمەت ەتۋى دەگەننىڭ ءبىر پاراسى وسىندا. ولار ءتىپتى دارىندى قالامگەرلەردى يدەيا ايتۋشى رەتىندە قىزمەتكە الادى ەكەن. گەرمانياعا كەتكەن ءبىر جولداسىمىز بار ەدى. ۇلتى - نەمىس. ول اۆتوكولىكتەردىڭ ىشكى ۇڭعىل- شۇڭعىلىن وتە جاقسى بىلەتىن، ءۇيىنىڭ اينالاسى جۇرمەي قالعان كولىكتەرگە تولى بولۋشى ەدى. ياعني، سوعان جوندەۋگە اكەلىپ تاستايدى. سول قازىر گەرمانياداعى كادىمگى «مەرسەدەس» كولىگىن شىعاراتىن كومپانيادا جۇمىس ىستەيدى. جۇمىسى نە دەيسىز عوي؟ «مەرسەدەس» كولىگىن جەتىلدىرە ءتۇسۋ بويىنشا يدەيالار ايتۋ. قانداي ەڭبەكاقى الاتىنىن ايتپاي- اق قويايىن.
ءبىزدىڭ ىسكەر ادامدارىمىز دا شىعارماشىلىق ادامدارىنىڭ يدەياسىن باعالايتىن كۇنگە جەتەمىز دەپ ويلايمىن.
- زاماننىڭ كەڭ مۇمكىندىگى جاستارىمىزدىڭ الەم ادەبيەتىنە قۇلاش سەرمەپ وقۋىنا جول اشتى. سونىمەن بىرگە كەي جاستار ءتول ادەبيەتىمىزدى تۇشىنىپ وقىماي جاتىپ جەرىنىپ، باسقاشا ءسۇرى جول سالعىسى كەلەتىن نەمەسە ءارتۇرلى الەمدىك جاڭا فورمالارعا سالىپ ولەڭ جازىپ ءجۇر. ونى بىلايعى جۇرت ۇعىنىقسىز سەزىنىپ قابىلداي الماي جاتادى. ءسىز بۇل جاستارعا قانداي كەڭەس ايتاسىز؟
- ۇلىلار پوەزياسىنا كوز سالىپ قاراساق، ولاردىڭ كەڭىستىگى ادامدىق پەن انتيادامدىقتىڭ تاي- تالاسىنا نەگىزدەلگەن. دەمەك بۇل - ماڭگىلىك تاقىرىپ. ماسەلە سول تاقىرىپتى كىمنىڭ قالاي كورە الۋىندا. بۇل ءار ادامنىڭ ءوز تالعامىنا جانە ورەسىنە بايلانىستى. شىعارماشىلىق جولىندا قانداي دا ءبىر كەڭەس بەرە قويۋ قيىن. دەگەنمەن، ناعىز شىعارماشىلىق ادامى الدىڭعىلاردىڭ دۇنيەسىنە قانىعىپ، سوسىن ءوز تالعامىنىڭ بەزبەنىنە سالىپ، زامان تالابىن تارازىلاپ، سوسىن ءوزىنىڭ دارىندىلىق دەڭگەيىنىڭ مولشەرىندە تالاپتانىپ كورەدى. ءوز باسىم ولەڭدى ونىڭ فورماسىنا قاراپ باعالامايمىن، فورما دەگەن ونىڭ سىرتقى كورىنىسى عانا. ولەڭگە سىرتقى كورىنىستەن گورى، ىشكى بولمىس ماڭىزدى. «ادامدى كيىمىنە قاراپ قارسى الادى» دەگەن ۇستانىم ولەڭگە جۇرمەيدى.
- كەشەگى قازاقى اۋىلدان تامىرلانىپ شىققان الدىڭعى بۋىن نەمەسە ءسىزدىڭ قاتارلاستارىڭىز شىعارمالارىنا قازاقتىڭ تىرشىلىك داعدىسىن، اۋىل ءومىرىن ءجيى ارقاۋ ەتەدى. ءتىل بايلىعى دا ەرەكشە سياقتى. بۇعان ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز قانداي؟
- ءوزىم اۋىلدا وسكەندىكتەن بە، اۋىل - كوركەم ءتىلدىڭ كەنىشى سياقتانادى دا تۇرادى . ءتىل دە وزىنشە ءبىر حالىق. حالىقتىڭ جەكە ادامداردان قۇرالاتىندىعى سياقتى، ءتىل دە جەكە سوزدەردەن تۇرادى. سول جەكە سوزدەردىڭ ءاربىر جەكە ادام سياقتى ءوز عۇمىرى بولادى. ءار ءسوزدىڭ ادامدار سياقتى ناقتى ءبىر تۋعان كۇنى بولماسا دا، تۋعان كەزەڭى مەن ءومىر- جاسى بولاتىنى ءوز الدىنا، ءتىپتى ول قايتىس بولۋ كەزەڭىن دە باستان كەشىرەدى. اۋىلدا وسى پروتسەسس جاقسى جۇرەدى. ويتكەنى ول - تابيعي ورتا. جان- جانۋار، قۇرت- قۇمىرسقا، تاۋ مەن تاس، ءشول مەن كول، داۋىلدار مەن قۇيىندار - ءبارى دە ادامعا وي سالاتىن كەرەمەتتەر.
- كيەلى ماڭعىستاۋ وبلىسىندا تۋىپ ءوستىڭىز، تۋعان جەرىڭىزدىڭ كەشەگى كەلبەتى كوز الدىڭىزدا شىعار، بۇگىندە قالاي وزگەرىپ جاتىر؟
- ماڭعىستاۋدىڭ سىرتقى كورىنىسى تۋرالى جوعارىدا دا ايتىپ ءوتتىم، قۋ دالا جانە ديامەترى كىسى بويىنداي بولاتىن دومالاق تاستار ، مۇجىلگەن كارى تاۋلار . بارا قالساڭىز، ولار وقشىرايىپ- وقشىرايىپ سىزگە قاراي قالادى. بولەك- بولەك بولىپ جاتقان كەيىپتەرىنە قاراپ تۇرساڭ، كونە داۋىردەگى تاس عاسىرى وسى جەردە تاۋ لاقتىرىپ ويناعانداي اسەر بەرەدى. ول وسىدان بالەن عاسىر بۇرىن دا وسىنداي بولعان شىعار، بۇگىن دە سونداي، تەك ايىرماشىلىعى - بۇگىن مۇندا قايناعان ەڭبەك. ءبىز قازبا بايلىعى كوپ ەلمىز. سونى يگەرىپ، ەل يگىلىگىنە اسىرا بەرۋ جولىندامىز. مۇنايىمىزدىڭ ءوزى الەمنىڭ بىزگە قاراي نازارىن اۋدارتتى . ويتكەنى ءبىزدىڭ مۇنايىمىز - جاھاندانۋدىڭ جانارمايى.
- جاقىندا عانا ىسكە قوسىلعان «جەزقازعان- بەينەۋ» تەمىرجولى ءسىزدىڭ اۋىلعا بارىپ جالعاسادى ەمەس پە؟
- ءيا، شەتپەنىڭ ۇستىمەن وتەتىن بۇل جول تاياۋ- شىعىس، پارسى شىعاناعى، ءازىربايجان، گرۋزيا، تۇركيا ەلدەرىنە قاراي جول اشاتىن قاقپاعا اينالىپ جاتىر. ونىڭ اۋىلعا تيگىزىپ جاتقان پايداسى - جۇمىس ورىندارىنىڭ اشىلىپ جاتقاندىعى. ال مەملەكەتىمىز ءۇشىن تيگىزەتىن پايداسىن بۇيىرتسا، كەلەر جىلداردان كورەتىن بولارمىز .
- ەلباسى ن. ءا . نازاربايەۆ كەلەر جىلى قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋدى ۇسىندى. حالىقتىڭ ساناسىن سىلكىنتەتىندەي نەمەسە الەمگە تاريحىمىزدى تانىتاتىنداي قانداي قۇندىلىقتاردى ءناسيحاتتاۋىمىز كەرەك؟
- وسى قاراشا ايىندا ۇلى بريتانيانىڭ كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىندە وتكەن عىلىمي كونفەرەنتسياعا قاتىسىپ قايتتىم. سوندا جاساعان باياندامامدا «قوزى كورپەش - بايان سۇلۋ» جىرىن كەزىندە ا. س. پۋشكين ەل ىشىنەن جازىپ العان ەكەن جانە اقىننىڭ سول قولجازباسى ءالى كۇنگە ساقتالعان» دەگەن ءبارىمىز بىلەتىن دەرەكتى كەلتىرگەن ەدىم. سوعان كونفەرەنتسياعا قاتىسقان شەتەلدىك ءبىراز عالىمدار تاڭقالدى. ويتكەنى ولاردىڭ قازاق تۋرالى تۇسىنىگى كەڭەس كەزىندەگى «قازاقتىڭ تاريحى 1917 - جىلدان باستالادى» دەگەن دەڭگەيدە عانا ەكەن. ال ەندى ءبىرى «ۇدەرە كوشىپ جۇرگەن بۇراتانا حالىق» دەگەندى عانا بىلەدى ەكەن. ءتىپتى وسى جىردىڭ اۋىزشا ساقتالىپ كەلگەندىگىن ايتقانىم دا ولار ءۇشىن ەكزوتيكالىق اقپارات سياقتاندى. مۇنى ايتىپ تۇرعانىم - الەم حالىقتارىنىڭ كوپشلىگىنىڭ ءبىزدىڭ وتكەن ءداۋىرىمىز تۋرالى تۇسىنىگى وسىنداي دارەجەدە. وسى تۇسىنىكتى بۇزىپ- جارىپ شىعاتىن دەرەكتەرىمىزدى جارقىراتا كورسەتەتىن كەز كەلىپ تۇر. سوندىقتان دا 550 جىلدىقتى تويلاۋ ۇيىقتاپ قالعان عاسىرلارىمىزدى وياتىپ، الەم الدىنا شىعارۋدىڭ تاماشا كورىنىسى بولار ەدى.
- قازاق حاندىعى تۋرالى تەلەحيكايا ءتۇسىرۋ قولعا الىنباقشى. قوعامدا وسى توڭىرەگىندە قىزۋ تالقى ءجۇرىپ جاتىر، بۇل فيلمدە تاريحي كەزەڭدەردى قالاي ءساتتى بەينەلەۋگە بولادى؟
- ءبىز تاريحقا دەگەن ءوز كوزقاراستارىمىزدا قاتەلەسىپ كەتۋدەن جامان قورقاتىن حالىق ەدىك، ءبىزدى سولاي قورقىتىپ تاستاعان. ەندى تاريحىمىزدى ايتۋعا قورىقپاۋعا بۇيرىق بەرىلگەن قازىرگى شاقتا ونى نەدەن باستارىمىزدى بىلمەي داۋرىعىسىپ جاتىرمىز. بۇل زاڭدى. ءبىزدىڭ سانامىزداعى «دۇنيەدەگى رۋحاني قۇندىلىقتاردىڭ بارلىعىن باسقالار جاسادى، ايتەۋىر ءبىز ەمەس» دەگەن سياقتى سورماڭداي قاعيدانى بۇزىپ شىعۋعا مۇمكىندىك بەرىلدى. ويتكەنى بابالارىمىز شىنىندا دا مەملەكەت قۇرۋدا باسقالاردان وزىق تۇرماسا، قالىق تۇرعان جوق ەدى. ەگەر دە ءبىر تۇتاس ەلدىكتى جوسپارلاماسا، كۇلتەگىن ءسوزىن تاسقا قاشاپ نەعىلادى. دەمەك، ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ تاريحى تۋرالى شىعارىلىمدارىمىزدىڭ قاي- قايسىسى دا ەڭ بەرى دەگەندە كۇلتەگىندىك داۋىردەن باستاۋ الۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن. ەگەر دە مەملەكەتتىگىمىزگە 550 جىل بولسا، ول تاقىر جەرگە قۇرىلعان جوق قوي. ونى قۇرۋعا نەگىز بولدى عوي، ياعني، ءۇي تىگۋگە قاجەتتى كەرەگەسى، ۋىعى، شاڭىراعى بولدى. مەملەكەت قۇرعاندار 550 جىل بۇرىن سولاردى جيناقتاۋ جايلى يدەيا كوتەردى دە، جيناقتادى. سول نەگىزدەردى كورسەتۋ ارقىلى عانا وسىدان 550 جىل بۇرىن ناعىز مەملەكەت قۇرعانىمىزدى دالەلدەپ شىعا الامىز دەپ ويلايمىن.
سۇحباتتاسقان باقىتجول كاكەش (2014 - جىل)