قادىر مىرزاليەۆتىڭ ءسىز بىلە بەرمەيتىن قاسيەتتەرى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - باۋىرجان مومىش ۇلى تۋرالى ەستەلىكتەردىڭ كوبى ونىڭ كەلىنى زەينەپ احمەتوۆادان جەتكەنىن وقىرمان جاقسى بىلەدى.

وسى رەتتە قازاقتىڭ اياۋلى اقىنى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى قادىر مىرزاليەۆ تۋرالى ونىڭ كەلىنى باقىتگۇل مىرزاليەۆامەن ءبىراز اڭگىمەلەسكەن ەدىك. ونىڭ شىعارماشىلىعىن ەل بىلەدى، ال جەكە قاسيەتتەرى تۋرالى ءسىز بىلە بەرمەيتىن بىرنەشە قىزىقتى ەستەلىكتەر بار ەكەن.

***

اتام تاڭعى ساعات تورتتە تۇرىپ اپ، ەشكىمدى مازالاماي، ءوزى ءشايىن ءىشىپ الىپ، جۇمىسىنا كىرىسەتىن. ءوزىنىڭ ايتۋىنشا كۇندىز تىنىشتىق جوق كورىنەدى. تاڭەرتەڭ ءبىز ۇيقىدان تۇرىپ جاتقاندا ماشينكاسىن تىرسىلداتىپ «ءبىراز جۇمىسىمدى ءبىتىرىپ الدىم» دەپ بالاشا قۋانىپ وتىراتىن.

كەيدە باسى اۋىرىپ، مازاسى كەتكەندە «بۇگىن تۇك تە تىندىرا المادىم» دەپ وزىنە-ءوزى رەنجىپ وتىراتىن كەيپى ءالى ەسىمدە. ەڭبەكقور، تىنىمسىز جازۋمەن وتىرادى. سودان كەيىن توسەگىنە جاتىپ اپ، كىتاپتارىن وقىپ، كەرەكتى جەرىن سىزىپ قويىپ جاتادى. گازەت-جۋرنالعا شىققان، كىتاپ بولۋعا جارايتىن قولجازبالارىن ارحيۆكە بولەك رەتتەپ، پاپكاعا سالىپ، سىرتىنا ءاپ-ادەمى ەتىپ نە جايىندا ەكەنىن جازىپ قوياتىن.

شىقپاعان قولجازبالارى ۇستەلىنىڭ ۇستىندە قىزدىڭ جۇگىندەي بوپ جيناقتالىپ تۇرادى. اتام وتە جيناقى، تياناقتى كىسى ەدى. كەيدە ۇستەلىنىڭ ءۇستىن جيناپ، شاڭىن ءسۇرتىپ قويايىن دەسەك «زاتتارىمدى جىلجىتپاڭدار، ءتىپتى تۇرتپەڭدەر دە، كەيىن تاپپاي قالامىن!» دەپ تيگىزبەيتىن.

كەيدە جازۋ ۇستەلىنەن تۇرىپ، از-ماز بوي جازىپ، سەرگىپ قايتايىن دەگەن ويمەن دۇكەننەن نان، ءسۇت، ايران سياقتى قاجەتتى زاتتاردى ءوزى اكەپ قويادى.

ورالدا جالعىز قارىنداسى مەن ناعاشىلارى تۇرادى. جىلىنا ءبىر-ەكى رەت بارىپ، جاعدايلارىن ءبىلىپ، قولىنان كەلگەن كومەگىن ايامايدى. ۇيگە قوناقتار كەلگەندە، قوناقتاردىڭ كوڭىلىنە قاراپ قۇراق ۇشىپ كۇتۋشى ەدى. كەيدە «ۋاقىتىڭدى العانى بولماسا، قوناقتىڭ كەلگەنى جاقسى عوي. ول كەلگەننەن سوڭ ونىڭ كوڭىلىنە، قاس-قاباعىنا قاراۋىڭ كەرەك» دەپ ازىلدەپ قوياتىنى بار. ۋاقىتىن مەيلىنشە ۇنەمدەپ، كوپ ۋاقىتىن كىتاپ وقۋ مەن جازۋعا ارنايتىن. سول ءۇشىن كەيدە كەزدەسۋلەرگە شاقىرسا «اۋىرىپ قالدىم» دەپ سىلتاۋ ايتىپ، بارماي قالادى. ءبىراق، ءبارىنىڭ كوڭىلىنە قارايتىن. كوڭىلىڭ ءتۇسىپ، جابىرقاپ جۇرسەڭ، بىردەن ءبىلىپ قويادى، وتە سەزىمتال كىسى.

- قادىر مىرزاليەۆ كىتاپحاناسى وتە باي قازاق جازۋشىسى دەگەندى ءجيى ەستيتىنبىز. كوركەم شىعارمالاردان بولەك وتە قۇندى، سيرەك كەزدەسەتىن انتيكۆار كىتاپتار سورەلەرىندە تۇراتىن كورىنەدى. ءتىپتى، ءبىر سۇحباتىندا «مەنىڭ دە كىتاپحانام اۋەزوۆتىڭ كىتاپحاناسى سياقتى سول كۇيىندە ساقتالسا... « دەگەنى بار...

- كىتاپحاناسىن ورال قالاسىنا جىبەرگەنىمىزگە ءبىر-ەكى ايدىڭ ءجۇزى بولدى. سوندا قادىر مىرزاليەۆ اتىنداعى مۋزەي اشىلماق. قازىر سوعان جەر ءبولىنىپ، قۇرىلىسىنا كىرىستى. كەلەسى جىلى بىتىرەمىز دەگەن ءسوز ايتتى. كەلەر جىلى 80 جىلدىعىنا ۇلگەرتۋى ءتيىس. وسىعان بايلانىستى 7000 عا جۋىق كىتابىن، پورترەتتەرىن، مەدالدارىن جانە اتامىزعا تيەسىلى زاتتاردى ورالعا جىبەردىك. 1000 عا جۋىق كىتاپتارىن ۇيگە ەستەلىك رەتىندە ءارى بالالار وقيدى دەپ الىپ قالدىق.

- قادىر مىرزاليەۆ كىتاپتارىنا وتە ساق، ەل قايتارماي قويۋى مۇمكىن دەپ ءتىپتى وقۋعا دا بەرمەيدى دەگەن ءسوزدى ءجيى ەستيمىز. بۇل قانشالىقتى راس؟

- ءيا، كىتاپتارىن قايتارماي قويعان ادامدار بار ەكەن، ءبىراق، كەيىنگى كەزدە كىم العانىن ءوزى دە ۇمىتىپ قالعان سياقتى. جازىپ جۇرگەن بلوكنوتىن جوعالتىپ الىپتى. بايقاعانىم، توم-توم قىلىپ جيناعان كىتاپتارىنىڭ قازىر كەيبىرى جەتىسپەيدى. ءوزى دە «كىتاپتارىمنىڭ كوبىسىن جۇرت الىپ الدى دا قايتارمادى، كىم ەكەنىن ۇمىتىپ تا قالدىم عوي» دەپ رەنجىپ جۇرەتىن. بەرمەيىن دەسە، جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمدەي ادامداردىڭ كوڭىلىن قيمايتىن. ۇيگە كەلگەن كىسىلەردى قاپسىرا قۇشاقتاپ، قالتالارىن تەكسەرىپ، كىتابىمدى الىپ كەتىپ بارا جاتقان جوق پا دەگەن كۇدىكپەن شىعارىپ سالاتىن (كۇلىپ). ارينە، ەر ادامدار قويىن-قولتىعىنا كىتاپتارىن ايتپاي تىعىپ اپ كەتىپ بارا ما دەپ ويلايتىن.

قادىردىڭ كىتاپحاناسى

قادىر مىرزاليەۆ ءارتۇرلى تاقىرىپتارعا ولەڭ جازدى. مەمۋارلىق كىتاپتار جازدى. سونداي-اق، قاجەت كەزدە تاۋىپ ايتاتىن قىسقاشا سوزدەرى دە بار. ونىڭ كەيبىرى بۇگىندە ەل اراسىندا قاناتتى سوزگە اينالدى. سولاردىڭ ءبىر پاراسىن ۇسىنىپ كورەيىك:

دۇنيەنىڭ ەڭ باستى جۇمباعى - ادام.

الپىس ادام - ءبىر جاق، اقىن ءوزى ءبىر جاق.

ادام الىسقا قارايمىن دەپ، جاقىنداعىسىن كورمەيدى.

دۇنيەگە شىن اقىن، ۇلى اقىن كەلگەن كۇنى سونىمەن قاباتتاسىپ داڭق تا تۋادى.

ازاپپەن كەلگەن داڭق -ماڭگىلىك.

داڭق - وتە قاۋىپتى رۋحاني ەسىرتكى.

اقىن-جازۋشىلاردىڭ ءبارى بولماعانمەن، ءبىرازى ادەبي ەسىرمەن.

داڭق - اقىننىڭ ءبىرىنشى باقىتى ەمەس.

ناعىز قايىرشى ۇرلىق جاسامايدى.

قارىز الاتىنداردىڭ كوبى - قارىزدى قايىرا المايتىندار.

ەسەنين ىشسە، ءبىر نارسە تىندىرىپ بارىپ ىشكەن. ال بىرەۋلەر ءىشىپ الىپ بىردەڭە تىندىرماق. تىنا قويار ما ەكەن!

قاي كەزدە دە، قاي-قاي اقىنعا دا وڭاي ەمەس.

ناعىز جازۋشى شىنداپ كەلگەندە ەشكىمگە قىزمەت ەتپەيدى.

ەكى ولەڭ جازسام، سونىڭ ءبىرى - دالا. ويتكەنى ويلايتىنىم - دالا

ادام كەيدە ءوز ۇيىنە دە سىيمايدى.

كوپتىڭ ىشىندەگى جالعىزدىق، ارالداعى جالعىزدىقتان دا جامان.

ونەر جۇرگەن جەردە ەلىكتەۋ بولماي تۇرمايدى.

دۇنيە - مۇلىك، اسىرەسە بايلىق - كوزدىڭ قۇرتى. ال سول بايلىقتاردىڭ ىشىندە كىتاپقا جەتەتىن بىردەڭە بار دەگەنگە ءوز باسىم سەنە المايمىن.

قىمبات دۇنيەلەردىڭ قۇنى، ادەتتە اقشامەن انىقتالادى. اقشا جۇرگەن جەردە قاشاندا قاۋىپتى.

شىنىندا دا، اقىن دەگەنىمىز - ماڭگى بالا. ولاردىڭ دانالىعى مەن بالالىعىنىڭ اراسىندا شەكارا جوق.

قولدان كەلسە تابيعاتقا تيىسپەگەن ءجون!

كوك جالقاۋ دەگەن وتە اۋىر ءسوز.

ءوزى ۇلى اقىن وزگە اقىندى باعالاماي تۇرا المايدى.

ازىرلەگەن - جاندوس ءبايدىلدا.

(2014- جىل)