شەتتەن كەلەتىن قانداستار - قازاق ەلى ءۇشىن ينۆەستورلار- دۋمان حالمەت ۇلى، كاسىپكەر
وكىنىشكە قاراي، ەلىمىزدە شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋى كوڭىلگە تولىمسىز كۇيدە قالىپ وتىر. كەز كەلگەن ۇساق- تۇيەك دۇنيەلەردىڭ ءوزىن سىرتتان تاسۋعا ءماجبۇرمىز. سوڭعى جىلدارى مەملەكەت تاراپىنان شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋعا كوڭىل ءبولىنىپ، ارنايى باعدارلامالار قابىلدانىپ، كاسىپكەرلىكپەن اينالىسامىن دەگەن ازاماتتارعا قولداۋ كۇشەيۋدە.
بۇگىنگى كۇنى جەكە كاسىپكەرلىكپەن اينالىسىپ، شەتتەگى ۇيرەنگەن تاجىريبەلەرىن اتامەكەنگە الا كەلىپ، وسى سالانىڭ كەم- كەتىگىن تولتىرىپ، بيزنەسىن دوڭگەلەتىپ، وتانداستارىنا جۇمىس تاۋىپ بەرىپ وتىرعان قانداستارىمىز دا از ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى - قىتايدان اتامەكەنگە قونىس اۋدارعان «مارقاتاي» ج ش س ديرەكتورى دۋمان حالمەت ۇلى. بۇگىندە ول ءبىراز كاسىپتىڭ باسىن قايىرىپ، 30-40 ادامعا جۇمىس بەرىپ وتىر. ءبىز بيزنەسپەن اينالىسقىسى كەلەتىن ازاماتتارعا ۇلگى بولسىن دەگەن نيەتپەن، كاسىپكەرلىكتىڭ قىر- سىرى جونىندە جانە قازاقستانداعى شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ دامۋى توڭىرەگىندە اڭگىمە وربىتكەن ەدىك.
كەز كەلگەن ىستە تابىسقا جەتۋ ءۇشىن تاباندىلىق كەرەك
«كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋ ءۇشىن ادامنىڭ بويىندا تاباندىلىق جانە ءوز ىسىنە سەنىمدىلىك بولۋ كەرەك» ، - دەيدى كاسىپكەر دۋمان حالمەت ۇلى. ول ق ح ر تارباعاتاي ايماعىندا دۇنيەگە كەلگەن. وبلىستىق حالىقتى ەڭبەكپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ دەپارتامەنتىندە 18 جىل بويى قىزمەت اتقارىپتى. قولىندا بيلىك تۇرعاندا الدىنا كەز كەلگەن سۇراقتارمەن كەلگەن قانداستارىمىزعا قول ۇشىن بەرىپ، ەلدىڭ ىقىلاسىنا بولەنگەن بەدەلى بيىك ازاماتتاردىڭ ءبىرى بولعان. «وزگە ەلدە سۇلتان بولعانشا، ءوز ەلىڭدە ۇلتان بول» ، - دەمەكشى بولاشاق ۇرپاقتارىنىڭ قامى ءۇشىن، ابىرويلى قىزمەتىن تاستاپ، 2004- جىلى اتامەكەنگە ءبىر جولا اتباسىن بۇرىپتى.
«اتاجۇرتقا كەلگەن سوڭ، ءبارىن نولدەن باستاۋعا تۋرا كەلدى. العاشىندا ىنىلەرىممەن بىرىگىپ اسپاناستى ەلىنەن دوربالاپ، «سكوتچ» تاسىمالداپ، سونى ساتۋمەن اينالىستىق. كەيىن سۇرانىسقا بايلانىستى كامازبەن اكەلەتىن دەڭگەيگە جەتتىك. سوڭىندا ۆاگونداپ تاسيتىن كۇنگە قول جەتكىزدىك. ۋاقىت وتە كەلە، «بۇل ءونىمدى نەگە وزىمىزدە وندىرمەيمىز» دەگەن وي كەلدى. سونىمەن ىنىلەرىممەن بىرلەسىپ، قىتايداعى جىلجىمايتىن مۇلىكتەرىمىزدى كەپىلگە قويىپ، ءبىراز قارجىنىڭ باسىن توپتادىق. تاۋەكەلگە بەل بۋىپ، قىتايدان سكوتچ وندىرەتىن ستانوكتار اكەلىپ قۇرىپ، الماتىدا العاشقى ءوندىرىسىمىزدى باستادىق. باستاپقىدا كوپ قيىندىقتار بولدى. ءتىپتى اكەلگەن ستانوكتاردى «ساتىپ جىبەرسەك پە» دەگەن وي دا بولدى. ءبىراق، سوڭىنا دەيىن شىدادىق، بىرتىندەپ ونىمدىلىگىمىز ارتتى. جۇمىسىمىز ءوز جەمىسىن بەردى. جۇمىس جۇرگەننەن كەيىن، اقىرىنداپ سەحتى كەڭەيتىپ، ستانوكتاردىڭ سانىن كوبەيتە باستادىق. العاشقى كەزدە جالدامالى جەردە تۇرعان ەدىك. تاعى ءبىراز قارجى جيناپ، الماتى قالاسىنىڭ جانىنان ەكى گەكتار جەر ساتىپ الىپ، ءوندىرىس ورنىمىزدى قۇردىق. «مەن كەز كەلگەن ىستە تاباندىلىق پەن سەنىمدىلىك بولۋ كەرەكتىگىن وسى ساتتە ءتۇسىندىم» ، - دەيدى كاسىپكەر. دۋمان حالمەت ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل وتباسىلىق بيزنەس بولدى. وتباسىلىق بيزنەستىڭ ءورىسى تار بولادى. سونىمەن بۇل ءوندىرىس ورىندارىن ىنىلەرىنە قالدىرىپ، ءوزى ءبولىنىپ شىعىپ، جەكە ءوندىرىس ورنىن اشۋعا استاناعا كەلىپتى.
بيزنەستەگى ويعا العان كوپ جوسپارلارىم استانادا جۇزەگە استى
دۋمان حالمەت ۇلى استاناعا كەلگەن 2006 - جىلدارى استانا قالاسىندا قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ قارقىندى ءجۇرىپ جاتقان كەزى ەدى. استانادا دا بۇل سالانىڭ اقساپ تۇرعانىن، سكوتچ ءوندىرىسىنىڭ مۇلدە جوق ەكەندىگىن بايقايدى. «كاسىپكەرلىكتەگى ويعا العان كوپ جوسپارلارىم استانادا جۇزەگە استى. استاناعا كەلگەن سوڭ، قۇرىلىس ماتەريالدارىن ساتۋمەن اينالىسا ءجۇرىپ، سكوتچ شىعارۋ ءوندىرىسىن اشۋدى قولعا الدىم. بيزنەس جوسپارىمدى جازىپ، استانا قالالىق اكىمدىگىنە ۇسىندىم. اكىمدىكتەن قولداۋ بولىپ، استانا قالاسىنىڭ ءوندىرىس ورىندارىنىڭ ماڭىنان ءبىر گەكتار جەر بەرىلدى. قازىر جوسپار بويىنشا 3 سەحتى سالىپ بولدىم، ءوندىرىس ءجۇرىپ جاتىر. سەحتە 20 ادام جۇمىس جاسايدى. جىلدان- جىلعا ءوندىرىس قارقىنى ارتىپ، لوگوتيپتىك سكوتچقا تاپسىرىس بەرۋشى كومپانيالار قاتارى كوبەيىپ كەلەدى» ، - دەيدى كاسىپكەر.
ءيا، ىستەيمىن دەگەن جان قاشاندا ەڭبەكتىڭ جولىن، ءادىسىن تابا بىلەدى. دۋمان حالمەت ۇلى وسى ءبىر سالانى عانا كاسىپ ەتىپ قويماي، باسقا دا شاعىن كاسىپ كوزدەرىن اشىپ، قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىن جۇرگىزىپ وتىر. 2008 - جىلى قىتاي تاعامدارىن دايىندايتىن «جەلمايا» دەگەن ءدامحانا اشىپتى. ءدامحانانىڭ اتى دا اسان قايعى بابامىزدىڭ جەلمايانى ءمىنىپ، جەرۇيىقتى ىزدەگەنىندەي، «مەن دە ىزدەگەن جەرۇيىعىمدى استانادان تاۋىپ، جەلمايامدى ەلورداعا شوگەردىم» ، دەگەن ماعىنادا قويىلسا كەرەك. قازىر ءدامحانا كۇنىنە 100 دەن استام قوناققا قىزمەت كورسەتەدى. كوبىنەسە شەتەلدىك قوناقتار ات باسىن بۇرادى. اسىرەسە، اشى تاعامدارعا اۋەس قىتايلىق، جاپونيالىق، كورەيالىق، امەريكالىق قوناقتار كوپ كەلىپ تۇرادى ەكەن. وسى ءدامحانا تۋرالى جاپوندىق جۋرناليست ارنايى ماقالا جازىپ، جاپونياداعى گازەتكە جاريالاسا، قىتايلىق جانە تايۆاندىق مەملەكەتتىك تەلەارنالاردا ارنايى باعدارلاما كورسەتىلىپتى.
بيزنەستىڭ تاعى ءبىر قىرى - ەلدە جوق جاڭا دۇنيەلەردى اكەلىپ دامىتۋ
«كەز كەلگەن بيزنەستى باستاماس بۇرىن سول تۋرالى كاسىبي تەكسەرۋ جۇرگىزۋ كەرەك. سول ءونىم نەمەسە قىزمەت كورسەتۋ ورنى ءبىزدىڭ ەلدە بار ما، جوق پا؟ بۇل ءونىمدى ءوندىرۋ ءتيىمدى مە، الدە سىرتتان اكەلۋ ءتيىمدى مە؟ ول تۋرالى جان- جاقتى ويلاستىرۋ كەرەك» ، - دەيدى كاسىپكەر.
دۋمان حالمەت ۇلىنىڭ جۇبايى گۇليا بايان قىزى - قىتايدا مەديتسينا سالاسىندا جوعارى ءبىلىم العان، شەتەلدە ءبىلىمىن جەتىلدىرگەن جوعارى دارەجەلى مامان. دۋمان حالمەت ۇلىنىڭ ەكىنشى بيزنەسى - «ەمدەۋ جانە ساۋىقتىرۋ ورتالىعى» تۋرمالين ساۋناسى. ول بىردە بەيجىڭدە ءىس ساپارمەن جۇرگەندە قىتايلىقتاردىڭ مۇنداي جاڭا تەحنولوگيامەن جاسالعان ساۋنانى ەندى عانا قولدانىسقا ەنگىزىپ جاتقانىن كورەدى. سونىمەن بۇل ەمدىك قاسيەتى جوعارى ساۋىقتىرۋ ورتالىعىن استانادا دامىتۋدى قولعا الىپ، 2009 - جىلى جاڭا تەحنولوگيامەن جاسالعان تۋرمالين ساۋناسىن اشادى. «بۇل - كورەيانىڭ تەحنولوگياسىمەن جاسالعان ساۋنا. ەرتەدە كورەيا يمپەراتورلارى پايدالانعان ەكەن. عالىمداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، تۋرمالين - ەمدىك قاسيەتى بار تاس. قىزدىرۋ بارىسىندا تۋرماليننەن بولىنەتىن ۋلتراقىزىل نۇر جانە تەرىس يون سارقىرامالارداعى ەڭ تازا اۋادا تىنىس العانداي اسەر بەرەدى. ول وكپەنى تازالايدى، قان اينالىمىن تەزدەتەدى. 430C تەمپەراتۋرادا قاتتى تەرلەۋ ارقىلى ادام دەنەسىندەگى زياندى قالدىقتاردى تەر ارقىلى سىرتقا شىعارىپ، تازا جاسۋشالاردى وياتادى. قارتايۋ ۇدەرىسىن تەجەپ، كەرىسىنشە، ارىقتاۋ ۇدەرىسىن جەدەلدەتەدى. تەرىنىڭ سەرپىندىلىگىن ارتتىرادى. مۇنداي تەحنولوگيامەن جاسالعان ساۋنا قازاقستاندا ازىرگە جالعىز. مۇندا سەگىز ادام جۇمىس جاساپ، كۇنىنە 20-30 ادامعا قىزمەت كورسەتەمىز» ، - دەيدى دۋمان مىرزا.
كاسىپكەردىڭ استانادا اشقان تاعى ءبىر قىزمەت كورسەتۋ ورنى - «قىتاي مەديتسينالىق ورتالىعى» . بۇل جەردە ونىڭ جۇبايى گۇليا بايان قىزى ناۋقاستارعا ينەمەن ەمدەۋ ارقىلى كومەك كورسەتەدى. ۇزاق جىلدىق تاجىريبەسى بار بىلىكتى ماماننىڭ ءوزى جۇمىس جاسايدى ەكەن.
شەتتەن كەلەتىن قانداستار - قازاق ەلى ءۇشىن ينۆەستورلار
دۋمان حالمەت ۇلى سەرىكتەستىگىندە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ءار ادامنىڭ بويىنان وزىنە ءتان مىنەز بەن اسىل قاسيەتتەردىڭ كورىنىسىن تاباسىز. دۋمان مىرزانىڭ سوزىنەن تۇيگەنىمىز ەلىنىڭ يگىلىگى جولىندا تەر توگىپ جۇرگەن ازاماتقا ءتان بولمىس ەدى. تەك ءوز جاعدايىن تۇزەپ قانا قويماي، قوعامعا قىزمەت ەتۋ - ۇلكەن ابىروي. ىسكەردىڭ ءوزى ازامات رەتىندە دە تالاي مادەني ءىس- شارالاردىڭ وتۋىنە اتسالىسىپ، قولداۋ ءبىلدىرىپ كەلەدى. استانانىڭ 10 جىلدىعىنا ارنالعان شەتەل قازاقتارىنىڭ قازاقستاندا « ءان جىرىم - اتا مەكەنىم» اتتى كونتسەرتىن ۇيىمداستىرۋعا اتسالىسىپ، شەتتەگى ونەرپازداردىڭ اتا جۇرتىنا تانىلۋىنا كومەك قولىن سوزۋىن ايتساق بولادى. بۇگىنگى كۇندە دە جاڭا قۇرىلعان بەلگىلى جاستاردىڭ فۋتبول كومانداسىنا قارجىلاي قولداۋ كورسەتىپ، دەمەۋشى بولۋى، وسىنداي شارالاردىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇرۋى - بۇل قانداستارىمىز ءۇشىن ۇلكەن مەرەي ەكەنى انىق. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جۇرەگىندە، ونىڭ استاناسىنىڭ مەرەكەسىن تويلاپ حالىقتى ءان- جىرعا كەنەلتۋ تاعدىردىڭ بەرگەن ۇلكەن سىيى ەمەس پە؟ بابالارىمىزدىڭ اڭساعان ارمانىنا وسىلايشا قول جەتكىزۋ ەلىمىزدىڭ وركەندەۋ جولىنىڭ دۇرىس، ەلباسىنىڭ سارا ساياساتىنىڭ ارقاسى دەپ تۇسىنگەن ءجون شىعار. دۋمان مىرزا سىندى جانداردىڭ كاسىپكەرلىك سالادا جەتىستىكتەرگە جەتىپ، مەرەيى تاسىپ وتىرعاندىعى دا بەيبىت زامانىمىزدىڭ ارقاسى ەكەندىگى شىندىق.
استانا قالاسى كوشى- قون دەپارتامەنتى جانىنداعى ورالماندار كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى بولعان دۋمان حالمەت ۇلى قانداستارىمىزدىڭ قۇجات ماسەلەسىنە بايلانىستى قىتاي ەلشىلىگى تاراپىنان كەيبىر شەشىلمەي جاتقان ماسەلەردى تىكەلەي كوتەرىپ، قانداستارىمىزدىڭ جۇمىستارىنىڭ جەڭىلدەۋىنە ءۇن قوسىپ كەلەدى.
«شەتتەن كەلەتىن قانداستار - قازاق ەلى ءۇشىن ينۆەستورلار جانە ەڭبەك كۇشى» . قانداستارىمىز، كاسىپكەرلىكتە بولسىن، مادەنيەتتە بولسىن، قوعامنىڭ ءار سالاسىنا وزىندىك ۇلەستەرىن قوسىپ جاتىر. ولار قازاقستانعا كوشىپ كەلىپ ءوز اقشاسىنا پاتەر ساتىپ السا دا، قۇرلىس سالاسىنا قوسقان ۇلكەن ۇلەسى. اۋىلعا كەلسە - ەڭبەك كۇشى. دەماگرافياعا قوسىلعان ناقتى ساندىق كورسەتكىش. سول ءۇشىن قانداستارىمىزدىڭ كەلۋىنە كوپتەپ مۇمكىندىكتەر جاساپ، اۋىلدا ەگىن سالۋعا، مال وسىرۋگە جەر بەرۋ كەرەك» ، - دەيدى دۋمان حالمەت ۇلى.
ورتا جانە شاعىن بيزنەس - ەل ەكونوميكاسىنىڭ قان تامىرى
دۋمان حالمەت ۇلىنىڭ پايىمداۋىنشا، كاسىپكەرلىكپەن اينالىسامىن دەگەن ادامعا قازاقستاندا بارلىق جاعداي جاسالعان. قولداۋ كوپ. ءبىراق، سونىڭ جولىن تاۋىپ، يگىلىگىنە جاراتا الماي جاتىرمىز. «قازىر جاستار تەز بايىعىسى، بىردەن ۇلكەننەن باستاعىسى كەلەدى. بىردەن بايلىققا كەنەلۋ قيىن. الدىمەن ويعا العان بيزنەستى تولىق تەكسەرىپ ءبىلۋ كەرەك. دۇكەن نە ءدامحانا اشقىسى كەلگەن ازامات، الدىمەن ساتۋشى نەمەسە دايارلاۋشى بولىپ جۇمىس جاساپ، سول ارقىلى كوزدەگەن بيزنەستىڭ قىر- سىرىن ابدەن ءبىلىپ، اقىرىنداپ ءوز بيزنەسىن قولعا الۋ كەرەك. بۇگىن مەملەكەت تاراپىنان شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە كوپ كوڭىل ءبولىنىپ وتىر. وتكەن جىلى عانا مەملەكەتتىڭ دامۋ باعدارلاماسى اياسىندا ءبىراز كاسىپكەرلەردى امەريكاعا جىبەرىپ، ءوندىرىس ورىندارىمەن تانىستىرىپ كەلدى. قايناعان كاسىپورىنداردى ءوز كوزىمىزبەن كورىپ قايتتىق. ارينە، امەريكامەن سالىستىرعاندا بىزدە ورتا جانە شاعىن بيزنەستىڭ دامۋى وتە تومەن. ءبىز ءىرى كاسىپورىندارمەن شاعىن بيزنەستى ءوزارا سايكەستەندىرۋىمىز كەرەك. مىسالى، ماشينا جاسايتىن ءىرى كاسىپورىندارىمىز بار. ءبىراق ۇساق بولشەكتەردى ءالى دە شەتەلدەن تاسيمىز، وسىنداي ۇساق بولشەكتەردىڭ بارلىعىن شاعىن بيزنەستىڭ ەنشىسىنە بەرۋ ارقىلى ءوزارا سايكەستەندىرسەك، سول ارقىلى ءوز ونىمدەرىمىزدى كوتەرۋگە بولادى. جالپى ورتا جانە شاعىن بيزنەس - ەل ەكونوميكاسىنىڭ قان تامىرى. جالپى ىشكى ءونىمنىڭ نەگىزىن قۇراۋشى. حالىقتى قىزمەتپەن قامتۋشى نەگىزگى كۇش. ءبىز وسىنى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك، سوندا عانا حالىقتىڭ تۇرمىسى جاقسارادى. زات باعاسى ارزاندايدى. كوپ نارسە قول جەتىمدى بولادى. شاعىن كاسىپكەرلىكتى كوبەيتىپ ءوزارا باسەكەلەستىكتى قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىن ارتتىرۋىمىز كەرەك» ، - دەيدى ول.
ارينە، دۋمان حالمەت ۇلى ءار سالادان حابارى مول سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى ازامات رەتىندە جىگىتكە جەتى ونەر دە از دەگەندى دالەلدەپ وتىرعانداي. وسىنداي ازاماتتار جۇرگىزىپ وتىرعان ءوندىرۋشى ورىندار كوبەيىپ، باسەكە ارتقان سايىن قاراپايىم حالىق ءۇشىن قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى جاقساراتىنى بەلگىلى. شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتىپ، ەل ەكونوميكاسىنا از دا بولسا ۇلەس قوسىپ جاتقان قانداسىمىزعا العىستان باسقا ايتارىمىز جوق.
اۆتور: ريزابەك نۇسىپبەك ۇلى