اپا - قىتايدىڭ جوعارى دارەجەلى ادەبي سىيلىعان العان شىعارما

استانا.قازاقپارات - جاقىندا سايتىمىزدا «قازاق قىزى قىتايدىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىن جەڭىپ الدى» دەگەن تاقىرىپپەن قانداسىمىز اينۇر ماۋلەتبەك قىزى تۋرالى جازعان بولاتىنبىز.

وندا ول بۇل سىيلىققا "اپا" دەگەن شىعارماسى ارقىلى قول جەتكىزگەندىگى دە ايتىلعان. بۇگىن سايتىمىزدىڭ وقىرماندارىنا سول "اپا" شىعارماسىن ۇسىنىپ وتىرمىز.

 بۇل شىعارمانىڭ جانرى بىزشە ايتقاندا -  ەسسە. ال ەسسەنى قىتايلار ء"سانۋن" دەپ اتايدى. مۇنى سول جاقتاعى قانداستارىمىز "شالقىما" دەپ اۋدارعان. بۇل شىعارمانى قىتايداعى باۋىرىمىز قايرات مۇرات ۇلى قىتاي تىلىنەن اۋدارىپ، "سەن قازاق" سايتىنا جاريالاپتى.

 اينۇردىڭ بۇل شىعارماسى قىتايدىڭ «بيڭ شين» شالقىما سىيلىعىن 6 مارتە جەڭىپ الىپتى. «بيڭ شين»  شالقىما سىيلى ماۋدۇن ادەبيەت سىيلىعى (روماندارعا) جانە لۋشۇن ادەبيەت سىيلىعىمەن (پوۆەست، اڭگىمەلەرگە) قاتار اتالاتىن، قىتايداعى ادەبيەت سالاسىندا شالقىما تۇرىندەگى شىعارمالارعا بەرىلەتىن ەڭ جوعارى سىيلىق ءتۇرى. «بيڭ شين» شالقىما سىيلىعىن قىتاي شالقىما جازۋشىلارى قوعامى بيڭ شين (ايەل) مىرزانىڭ (مىرزا اتاۋى قىتاي تىلىندە قۇرمەت رەتىندە كەي جاعدايلاردا ايەلدەرگە دە قاراتىلادى، اۋدارماشى) وسيەتى بويىنشا 2000 - جىلدان باستاپ تاراتقان.

اينۇر ماۋلەتبەك قىزى 1974 - جىلى ءۇرىمجى قالاسىندا دۇيەگە كەلگەن. ول ادەبي جاسامپازدىقپەن ايلانىسىپ، ولەڭ، شالقىمالار جازىپ كەلەدى. «تاڭدامالى شالقىمالار جۋرنالى» ، «جاسىل سامال» ، «باتىس ءوڭىر» ، «جۇپار ءشوپ» ، «جاسىل القاپ» قاتارلى باسىلىمداردا ولەڭدەرى مەن شالقىمالارى جاريالانعان. «تاڭجارىق تاڭدامالى شىعارمالارى جيناعىن» قىتاي تىلىنە اۋدارعان. شىنجاڭنىڭ جازۋشىلار قوعامىنىڭ مۇشەسى. ول قازىر «ۇلتتار ادەبي توپتاماسى» (قىتاي تىلىندە) جۋرنالىندا قىزمەت ىستەيدى.

اپا

  تالاي جىل وتسە دە، ءسىز ەسىمە تۇسسەڭىز بولعانى، بوتاداي بوزدايمىن، سوندىقتان، ءسىز ەسىمە تۇسكەن زامان، ەلدىڭ ماعان ۇركە قارايتىن كوزىنەن اۋلاق اۋاشا جەرگە بارىپ، جاپادان- جالعىز وكسىپ جىلاپ، شەر شىعارىپ، ماۋقىمدى باسامىن. تالاي جىل بولدى، مەنى سىزدەي سۇيەتىن جاندى نەمەسە مەن دەگەندە ىشكەن اسىن جەرگە قويىپ، بار ماحابباتىن ماعان باعىشتايتىن قورمالىمدى ىزدەدىم. ايتسە دە، تالاي جىل وتسە دە، سول كەزدەگىدەي ماحابباتقا، دوستىققا تويمايتىن كوڭىلىم الەمدى كەزگەندەي بولىپ، باستان- اياق الاڭداۋمەن ءوتتى. كەزىندەگى مەنى سۇيەمىن دەۋشىلەرمەن مەنى سۇيمەكشى بولعانداردىڭ ءبارى مەنەن الىستاپ كەتتى. مەن دە كەزىندە ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانىپ داۋرەندەگەن حانىشاداي بولىپ، كەيىنگى مىنا جۇتاڭ ماحابباتقا توزەتىن ەمەسپىن.

 مەن ەس بىلگەننەن بەرى، ءسىز ماعان انا بولىپ كەلەسىز، ءار الۋان بەلگىلەر ءسىزدىڭ ماعان اجە ەكەنىڭىزدى بىلدىرسە دە، كوپشىلىك بۇل سىردى اشپاي كەلەدى. سونىمەن مەن دە بىلمەسكە سالىپ كەلەمىن. سولاي، جاس جۇبايلار تۇڭعىش بالاسىن جىگىت جاقتىڭ اكە- شەشەسىنە اپارىپ بەرىپ، «بالاڭىزدى باعىڭىز، باۋىرعا باسىپ الىڭىز» دەپ بەرەتىن قازاقتىڭ كونە سالتىنان قالىپتاسقان وسى سىردى كوپشىلىك بىلە تۇرىپ بىلمەسكە سالادى. ۋادەلەسىپ العانداي جاسىرادى. ال ءسىزدىڭ ماعان سىيلاعان ماحابباتىڭىز ءارقانداي انانىڭ بالاعا بەرگەنىنەن اسىپ ءتۇستى. سول ءۇشىن بولسا دا، تۋعان انامدى مەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءبىر مارتە «شەشە» دەپ شاقىرۋعا دارمەنسىزبىن. ول مەنىڭ بالالىق شاعىمنان الىستادى. ال مەن دە وسى اتاۋدى اتاۋدان الىستادىم. ال ءسىز ماحابباتىڭىزبەن بالالىعىمدى، ءوسپىرىم شاعىمدى، ءتىپتى بۇكىل ومىرىمە دەيىن وزبىرلىقپەن يەمدەنىپ الدىڭىز.

 مەن ءسىزدى «اپا» دەپ شاقىرامىن. بۇل اتاۋ قازاق تىلىندە قارت انانى، اجەنى، ناعاشى اپانى، قىل- اياعى ەنەنى نەمەسە كورشىنىڭ قارت اجەسىن بىلدىرەدى. ال مەن بۇل اتاۋدى قارت انا دەپ قانا بىلەمىن. سولاي، مەن ەس بىلگەن كەزدە ءسىز ەلۋدەن اسقان ەدىڭىز. سوعان ءسىز مەنىڭ قارت انامسىز. مەن قاراشادايىمنان وتە سەزىمتال ەدىم. سول كەزدەگى ماردىمسىز ىستەر ومىرىممەن بىتە قايناسىپ، ءبىر- بىرلەپ كوز الدىمنان كەتپەيدى، استە ۇمىتاتىن ەمەسپىن.

 مەن ءسىزدى قورمالىم دەپ ءبىلۋشى ەدىم، ءسىزدىڭ قولىڭىزدان كەلمەيتىنى جوق ەدى، ەشتەڭەدەن قورىقپاۋشى ەدىڭىز. دەگەنمەن، ءسىزدىڭ نەدەن قورقاتىنىڭىزدى ءبىر كۇنى بىلگەندەي بولدىم. التى جاس كەزىمدە جازدىڭ شىلىڭگىر ىستىعىنان قاشۋ ءۇشىن تاۋداعى تۋىستىڭ ۇيىنە باردىق. كەشتە ۇلكەندەر بىرگە وتىرىپ اڭگىمە دۇكەنىن قۇردىڭىزدار. ەسىكتىڭ الدىندا تۋىستىڭ بالالارىمەن ءبىراز وينادىم، زەرىكتىك، ودان ولار مەنى ەرتىپ، الىستاۋ جەردەگى كورشىنىڭ ۇيىنە بارىپ سۋرەتتى كىتاپ وقىدىق. كىتاپتىڭ ىشىنە كىرىپ كەتتىم، قانشا ۋاقىت وتكەنىن بىلمەيمىن. كەنەت اۋىلدىڭ ءىشى ۋ- شۋ بولدى دا كەتتى. سىرتتا ءبىر وقيعا بولعانداي. جۇگىرىپ دالاعا شىقساق، ءبىر ايەلدىڭ ويبايلاپ جىلاپ، كەشكى اسپاندى جاڭعىرتقان داۋىسى مەن كىسىلەردىڭ وزەنگە قاراي جۇگىرگەن رەتسىز اياق الىسى ەستىلەدى. تىپ- تىنىش كەشتە بۇل ايەلدىڭ داۋىسى قۇدايعا جەتەدى. مەن بىردەڭەنى سەزگەندەي بولىپ، ەرىكسىز سول جاققا تۇرا جۇگىردىم.

 ويلاعانىمداي ءدال ءسىز ەكەنسىز. ءسىزدىڭ شاشىڭىز دۋدىراپ، وزەنگە قايتا- قايتا ۇمتىلاسىز. ءسىزدى قاسىڭىزداعىلار قايتا- قايتا ۇستاپ الادى. اۋزىڭىزدان: «ونى اكەلمەسەم بولعانداي ەكەن، اكەلمەسەم.. .» دەگەن سوزدەر شىعىپ جاتىر. بىرەۋلەر «بالا ءالى تابىلمادى، سابىرلى بولىڭىز، ءولىمنىڭ ءسوزىن ايتپاڭىزشى.. .» دەپ جاتىر. ءسىز ودان ارى ەرەگەسىپ: «مۇنشا ۋاقىت ءوتتى، ونى سۋدان الىپ شىقساڭدار دا، تىنىسى قالماعان شىعار، قايران بالام- اۋ، تۇنشىعىپ ولمەسەڭ دە، شوشىپ ولگەن شىعارسىڭ، ەندى ماعان بۇل تىرلىكتىڭ نەسى كەررەك.. .» دەيسىڭ دەيدى ەكىلەنە. بىرەۋ سىزگە زەكىپ جاتىر: «ءتايت، قايداعىنى ايتپاڭىزشى!» .. .

 ءسىزدىڭ تۇڭىلگەن، قورقىنىشتى بەينەڭىزدەن شوشىپ، جولاي المادىم. جاعدايدىڭ مۇشكىل ەكەنىن سەزىنگەن تۋىستىڭ بالاسى مەنىڭ بىلەگىمنەن تارتتى دا، قاپتاعان ەلدىڭ اراسىن بۇزىپ- جارىپ وتىرىپ، مەنى ورتاعا الىپ كىردى. جۇرت اڭ- تاڭ بولىپ، دەرەۋ قول- اياققا توقتاماي ءسىزدى ۋاتۋعا كىرىستى. ءسىزدىڭ مەنى وسىنشاما سۇيەتىنىڭىزدى بىلمەۋشى ەدىم. مەن قاباعات باقىتتىڭ قۇشاعىندا قالىپ، نە ىستەرىمدى بىلمەي، سول ورنىمدا سىلەيىپ تۇرىپ قالدىم. ءسىز تىنىشتالىپ، ءوز كوزىڭىزگە سەنبەي، ماعان تۇپ- تۋرا ءبىر مينۋتتاي تەسىلە قارادىڭىز. ءبىر مينۋتتان سوڭ اتىلىپ كەلدىڭىز دە، ماعان كەلىستىرىپ ەكى شاپالاق ۇردىڭىز. شاپالاقتىڭ قاتتىلىعىنان مەن تانتىرەكتەپ بارىپ، جەرگە وتىرىپ قالدىم. ءسىز: «قاششى، بالەم ەندى!» دەپ ايتساڭىز دا، كوزىڭىزدەن جاس پارلاپ تۇرعانىن كوردىم. كوزىمنەن جاس اقتى. ءبىراق ءۇن شىعارمادىم. تۋىستار قاپتاپ كەلىپ، مەنى كوتەرىپ الدى. ولار مەنى ءسىزدىڭ الاقانىڭىزدا ماپەلەنىپ، ەلدەن ءبىر اۋىز اۋىر ءسوز ەستىپ كورمەگەنىمدى بىلەدى. ەلدىڭ الدىندا تيگەن الگى شاپالاقتان شوشىپ قالدى دەپ ويلايدى. مەن ۇندەمەگەن سايىن، ولار مەنى ۋاتۋمەن الەك بولادى. مەن ادامداردىڭ اراسىنان سىزگە قاراپ تۇردىم. كوز جاسىم اعىپ تۇردى، ويتكەنى، ءسىزدىڭ شەكسىز مەيىرىڭىز مەنى اقىل - ەستەن اداستىردى. تۋىستار وزدەرىنىڭ اڭگىمەنى ۇزاق سوققانىن، نەشە ساعات بويى كوزگە كورىنبەگەنىمدى كەنەت بايقاعانىڭىزدى ايتتى. سونىمەن، كوپشىلىك مەنى ىزدەگەلى شىققان. كوپشىلىكتىڭ داۋىسى قۇدايعا جەتسە دە، مەنەن جاۋاپ قايتپاعانى، مەنى سول ماڭداعى جىرا- جىقپىلداردان تاپپاعانى، ەش سىبىس ەستىمەگەنىن ايتتى. سول شاقتا ءسىزدىڭ ەسىڭىزگە جاقىن ماڭداعى وزەن ءتۇسىپتى. ول ءۇرىمجى وزەنىنىڭ باسى، ءار جىلى جازدا سول وزەن ءبىردى- ەكىلى جاندى اعىزىپ كەتەدى ەكەن. ءسىز ەش نارسەگە قاراماستان وزەنگە ۇمتىلعانسىز، تۋىستار ءبىر جاعىنان سىزگە باسۋ ايتىپ، قول شىراقپەن وزەننەن مەنى ىزدەگەن. سونىمەن، باعاناعى جان تۇرشىگەرلىك جاعداي تۋىلعان.

 ءوزىمنىڭ كىمنەن تۋعانىم تۋرالى كۇماندانىپ ءجۇرۋشى ەدىم. ەلدىڭ اۋزىنداعى ۇساق- تۇيەك سوزدەردەن سىزدەن تۋماعانىمدى ءبىلدىم. ءسىزدىڭ ءسابيدىڭ بەسىگى بولعان جىلى جاتىرىڭىزدان شىعىپ، ومىراۋ ءسۇتىڭىزدى ەمىپ ەرجەتپەگەم. سوندىقتان دا مەنى سۇيمەيسىز، كۇندەردىڭ بىرىندە مەنى وپ- وڭاي تاستاپ كەتەسىز دەپ الاڭداۋشى ەدىم. سول كەزدەگى كورگەن تۇستەرىمدە سىزدەن اداسىپ، جىلاپ ءسىزدى ىزدەۋمەن بولدىم. سونىمەن جىلاپ- ەڭىرەپ ويانىپ، سيپالاقتاپ قاسىڭا كەلگەندە بارىپ، قايتادان ۇيىقتايتىنمىن. سويتسە دە، سول كۇننەن تارتىپ الگىندەي جامان ءتۇس كورمەيتىن بولدىم. ءتىپتى، ءسىزدىڭ ماعان دەگەن ماحابباتىڭىزعا ارقالانىپ، شاڭىراعىمىزداعى ەشكىمدى وزىمە تەڭ كورمەيتىن حانىشاڭىزعا اينالدىم دا قالدىم. وتباسى تاربيەسى قاتاڭ وسى ۇلكەن شاڭىراقتىڭ ىشىندەگى بىردەن- ءبىر ءوز بىلگەنىمشە ءومىر سۇرەتىن قىز -  مەن بولدىم. ۇلكەندەرمەن ءسوز تالاستىرىپ قالسام ايىپتالمايتىن بولدىم. قالاعان نارسەمدى ساتىپ الاتىن بولدىم، اۋزىما نە تۇسسە سونى ايتاتىن بولدىم. مەن ءارقانداي تۋىستىڭ بالاسىمەن تالاسسام، سوڭعى جەڭىس قاشاندا مەنىكى بولدى. مەن اسپانداعى جۇلدىزدى الام دەسەم، ءسىزدىڭ امالداپ الىپ بەرەتىنىڭىزگە كوزىم جەتتى. ەشكىم ماعان ونى -  مۇنى بۇيىرا المايدى. ويتكەنى كوپشىلىك، مەن نە ىستەسەم دە، ءار كەز مەن ءۇشىن اتىلىپ شىعاتىن اناسىنىڭ بار ەكەنىن بىلەدى. ەستىسەم، ۇلكەندەر مەنى دەپ سىزبەن كەڭەسىپتى. مەنى وتە ەركەلەتىپ جىبەرمەۋىڭىزدى سۇراپتى. الايدا، ءسىزدىڭ ايتقان سوزدەرىڭىز ولاردىڭ كوزدەرىنە جاس العىزىپتى. ءسىز: «مەن ءبىر قىز تاپسام دەپ ارمانداۋشى ەدىم، ونى ورىنداي المادىم. الايدا، ول اللانىڭ ماعان بەرگەن بىردەن- ءبىر قىزى، ونى ايالاماۋعا امالىم جوق. ەگەر مەن قاتەلەسسەم، قالعان ومىرىمنەن كەشىپ، اللانىڭ جازاسىنا تارتىلايىن» ، -  دەپسىز.

 شاڭىراعىمىزداعى قارتتاردىڭ شۇڭكىلىنەن وسى سوزدەردى ەستىدىم. ءوز پاتەرىمە كەلىپ، قاراڭعىدا ۇزاققا دەيىن جىلادىم. ءسىزدىڭ ءومىرىڭىزدىڭ ۇزاق بولۋى ءۇشىن، ءمىنسىز قازاق قىزى بولامىن. وسىنشا مەنى سۇيەتىن ادامنىڭ مەنەن ەرتە ايرىلىپ كەتۋىن قالامايمىن. قالاي بولسا دا، ءسىزدىڭ ۇزاق جاساۋىڭىزدى قالايمىن. سوندىقتان، مەن ءوزىمنىڭ تابيعاتىمدى باسىپ، ورىندى جابىرگە ءتوزىپ، ءوزىم قالايتىن نارسەلەردىڭ بارىنەن كەشۋىمە بولادى. تەك ءسىز مەنەن ايرىلماساڭىز، تەك ءسىز قاسىمدا بولساڭىز، بۇلاردان ايرىلۋ نەگە تۇرادى؟ سول كەزدەرى، ءسىزدىڭ اۋرىپ قالۋىڭىزدان قاتتى قورىقتىم. كەيدە كەشتەرى كەنەت ويانىپ كەتەمىن، ءسىزدىڭ تىنىسىڭىز ەستىلمەسە ساۋساعىممەن تىنىسىڭىزدىڭ بار- جوقتىعىن بايقاۋشى ەدىم. ءتىپتى، ءسىزدىڭ كوز الدىمنان ۇزاعىراق جوق بولىپ كەتۋىڭىزگە دە توزبەيتىنمىن. مەن ءۇشىنشى جىلدىقتا وقىپ جۇرگەندە، ءسىزدىڭ وتىڭىزگە تاس بايلانىپ، شيپاحانادا وتا جاسايتىن بولدىڭىز. سول ون كۇندە مەن كۇنى- ءتۇنى الاڭدادىم. ءسىزدىڭ پالەندەي جامان اۋرۋعا شالدىعۋىڭىزدان الاڭدادىم. باسقالاردىڭ مەنەن ادەيى نەندەي ءبىر سىردى جاسىرىپ جۇرگەنىنەن الاڭدادىم. ال، ءسىز شيپاحانادان ۇيگە ورالىپ، اۋىر ويعا باتىپ، ەسىل- دەرتىڭىزدە جايىندا ەمەس ەدى. مەنى كورگەنىڭىز دە، شاپ بەرىپ قۇشاقتاپ، اعىل- تەگىل جىلاعان ەدىڭىز! ءسىز قاپسىرا قىسقاندىقتان، وزەگىمنەن ءبىر اۋىز ءسوز دە شىقپادى.

 ءسىز مەنى قاناتتىعا قاقتىرماي، تۇمسىقتىعا شوقتىرماي، الاقانىڭىزدا ايالاپ ءوسىردىڭىز. اي- كۇنى تولماي تۋىلعاندىقتان بولسام كەرەك، وزىممەن جاستى بالالاردان ءالسىز بولدىم. مەندەي بالانى باعىپ- قاعىپ ۇلكەيتۋ وڭاي شارۋا ەمەس قوي. جاي تۇماۋدىڭ ءوزى مەنى ەسىمنەن تاندىرادى. ويانعاندا ەڭ الدىمەن ءسىزدىڭ جىلاپ قىزارعان كوزىڭىزدى كورەمىن. جاي بادامشا بەز وتاسىن باسقالار ءبىر ساعاتتا ىستەپ تاۋىسسا، ماعان بەس ساعات ىستەلگەن. ال ءسىز وتا ءۇيىنىڭ سىرتىندا، ەكى مارتە ەسىڭىزدەن تانعانسىز. تولىق ورتانىڭ ەكىنشى جىلدىعىندا، جۇيكەنىڭ دەگبىرسىزدىگىنەن ءبىر جىل وقۋدان قالدىم. سول جىلى ءسىزدىڭ بارلىق شاشىڭىز اعارىپ كەتتى. سول كەزدەرى تولىقتانىپ قالعان مەن، ءسىزدىڭ كۇندىز- ءتۇنى مەن ءۇشىن الاڭداماۋىڭىزدى تىلەدىم. مەن -  ءسىزدىڭ كوزىڭىزدىڭ تىرىسىندە سالماعىمدى 42.5 كيلوگرامنان اسىرا المادىم. بالكىم مەنىڭ دەنساۋلىعىم، مەنىڭ ءار پاننەن تولىق ءنومىر الۋىمنان دا ماڭىزدى شىعار. ءسىز اڭساعان بيىكتەن كورىنۋ ءۇشىن مەن بارىمدى سالدىم. مەن ەلدىڭ اۋزىنان تاستاماي ماقتايتىن جاقسى قىزىنا اينالدىم. وقۋ ناتيجەسى ۇزدىك، كەلىستى كەلبەتى مەن تاربيەسى بار، جاراسىمدى ءسوز -  ارەكەتى بار.. . دەگەندەي. ءسىز اڭساعان سالماققا جەتپەسەم دە، باسقاسىن تولىق ورىندادىم. مەن بۇلاردى ازاپ دەپ بىلمەدىم. ويتكەنى ءسىزدىڭ ماحابباتىڭىز مەنى جىلىتتى. ماعان بال سىيلادى.