ەكونوميكالىق وداقتىڭ رەسەيدىڭ بەس وبلىسىمەن شەكتەسەتىن باتىس قازاقستان ءۇشىن ماڭىزى زور - ن. نوعايەۆ

ورال. قازاقپارات - قازىرگى كەزدە كەڭىنەن تالقىلانىپ جاتقان، ءۇش ەلدىڭ باسشىلارى قول قويعان ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن تيىمدىلىگى قانداي، سونداي- اق وڭىردەگى وزەكتى ماسەلەلەر جونىندە قازاقپارات ءتىلشىسى باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى نۇرلان نوعايەۆپەن سۇحباتتاسقان ەدى.

 - الدىمەن ءسوز حاقىندا قىسقاشا ايتىپ وتەيىن، بيىل ەۋرازيالىق وداق يدەياسىنا 20 جىل تولعانى ءمالىم، دەدى اكىم. ەلباسىنىڭ كورەگەندىلىگىنەن تۋىنداعان ىقپالداستىق باستاماسى بۇكىل بۇرىنعى كەڭەستىك كەڭىستىكتە بۇرىن- سوڭدى بولماعان سەرپىلىس تۋعىزدى.

«ەۋرازيالىق ىقپالداستىق» تەرمينى ك س ر و ىدىراعاننان كەيىن پايدا بولعان مەملەكەتتەردىڭ جاقىنداسۋ پروتسەسى تۋرالى ءسوز بولعان كەزدە جاقىن جانە الىس شەتەلدەردىڭ ساياسي ەليتاسى سوزدىك قورىنىڭ تابيعي ءبىر بولىگىنە اينالدى.

بۇگىنگى تاڭدا ىقپالداستىقتىڭ وعان ءىس جۇزىندە قاتىسۋشى ەلدەردىڭ تۇراقتى جانە ورنىقتى دامۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن ماڭىزدى فاكتور بولىپ تابىلاتىنىنا ەشكىمنىڭ كۇمانى جوق.

باتىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا الاتىن بولساق، رەسەي فەدەراتسياسى جانە بەلارۋس رەسپۋبليكاسىمەن سىرتقى ساۋدا اينالىمى وسى جىلدىڭ تەك قاڭتار- اقپانىندا عانا 95,9 ميلليون ا ق ش دوللارىنا جەتتى.

قازىرگى كەزدە وڭىردە يندۋستريالىق ايماق قۇرۋ جوسپارلانۋدا. بۇل اۋماقتا كەدەندىك وداق ەلدەرىنىڭ كاسىپورىندارىمەن بىرلەسكەن ءوندىرىس ورىندارىن اشۋ كوزدەلۋدە.

سونىمەن بىرگە الداعى ماۋسىم ايىندا ورىنبور وبلىسىمەن بىرلەسە وتىرىپ، شەكارالاس ايماقتاردى دامىتۋ فورۋمى وتكىزىلمەك. مۇندا ايماقتاردىڭ ءبىر- بىرىمەن ءتۇرلى سالاداعى ءتيىمدى قارىم- قاتىناسىن ودان ءارى تەرەڭدەتۋ ماسەلەلەرى تالقىلانىپ، جاڭا كەلىسىمدەرگە جول اشىلماق.

باتىس قازاقستاننىڭ رەسەيدىڭ بەس بىردەي وبلىسىمەن شەكتەسەتىنى بەلگىلى. سوڭعى جىلدارى وبلىس دەلەگاتسياسى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ شەكارالاس ايماقتارىنا رەسمي ءىس- ساپارمەن بارىپ قايتتى. سولاردىڭ بارىسىندا ساۋدا- ەكونوميكالىق، مادەني جانە عىلىمي ىنتىماقتاستىق جونىندە مەموراندۋمدارعا جانە كەلىسىمدەرگە قول قويىلدى. سونداي- اق وتكەن جىلى وبلىس دەلەگاتسياسىنىڭ تاتارستان رەسپۋبليكاسىنا جۇمىس ساپارى دا جەمىستى بولدى.

قول باستاعان باتىر، ءسوز باستاعان شەشەندەرى، ارقالى كۇيشى، ارۋاقتى اقىن قىزدارى كوپ بولعان حالقىمىز ەجەلدەن ايەلدەر قاۋىمىنا قۇرمەتپەن قارايدى. جايىقتان تۇلەپ ۇشقان جۇبان مولداعاليەۆتىڭ: «مەن قازاق ايەلىنە قايران قالام» ، - دەپ تامسانىپ وتكەنىن ولەڭ سۇيەر قاۋىم جاقسى بىلەدى. وتكەن جىلى ورال قالاسىندا «كەدەندىك وداق ايەلدەرىنىڭ باستامالارى» اتتى شەكارالاس ايماقتاردىڭ رەسپۋبليكالىق فورۋمى ءوتىپ، وندا نازىك جاندار ءبىر- بىرىنە كومەك قولىن سوزىپ، قوردالانعان ماسەلەنى بىرلەسىپ شەشۋدىڭ جولىن تالقىلادى. سالا- سالا بويىنشا جيىندار وتكىزىپ، جەتى رەت ولشەپ، ءبىر رەت كەسۋ يگى داستۇرگە اينالىپ كەلەدى.

وسىنداي شارالاردىڭ سىرتقى قارىم- قاتىناستى نىعايتا وتىرىپ، ءوزىنىڭ ءتيىستى وڭ ناتيجەسىن بەرەتىنى ءسوزسىز. مۇنداي كەزدەسۋلەردىڭ باستى ماقساتى كورشىلەس ەلدەردىڭ ۇيىمدارى، كاسىپورىندارى اراسىندا وندىرىستىك جانە تەحنولوگيالىق بايلانىستاردى كەڭەيتۋدەگى ءوزارا مۇددەلىلىك، سونىمەن قاتار وبلىستارداعى بىرلەسكەن باعدارلامالار مەن جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ جولىمەن قىزمەتتەر كورسەتۋ، تىكەلەي وندىرىستىك بايلانىستاردى، كاسىپكەرلىك سالاسىندا ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ بولىپ تابىلادى.

- نۇرلان اسقار ۇلى، وڭىردە ەلباسى تاپسىرمالارىنا سايكەس قانداي جۇمىستار اتقارىلۋدا، مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ ورىندالۋ دەڭگەيىن قالايشا باعالار ەدىڭىز، ەندى سوعان توقتالساڭىز؟

- ەلباسى تاپسىرمالارىنىڭ مۇلتىكسىز ورىندالۋى ءبىرىنشى كەزەكتە ەلدىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىسىنان ايقىن كورىنىپ وتىرادى. ونىڭ ءبارىن حالىق انىق سەزىنىپ كەلەدى. ءسال عانا شەگىنىس جاساپ، سيفرلارعا جۇگىنسەك، 2014 -جىلدىڭ قاڭتار- ساۋىرىندە عانا 633,7 ميلليارد  تەڭگە ونەركاسىپ ونىمدەرى ءوندىرىلدى.

نەگىزگى كاپيتالعا قوسىلعان ينۆەستيتسيالار 53,0 ميلليارد تەڭگەنى قۇرادى، بۇل وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىندەگىدەن 23,6 پايىزعا كوپ.

 وبلىس بويىنشا يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى اياسىندا 286,7 ميلليارد تەڭگەگە 36 جوبا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتسا، سونىڭ 31- ىسكە قوسىلىپ، بۇل 1272 تۇراقتى جۇمىس ورنىن اشۋعا مۇمكىندىك بەردى. كۇنى بۇگىن وسى نىسانداردىڭ 20 سى 70 پايىز جانە ودان استام، 4 جوبا 50 پايىزدان استام جوبالىق قۋاتتىلىعىنا شىقتى. قالعان 7 نىسان بويىنشا جوبالىق قۋاتتىلىعىنا كەزەڭ- كەزەڭمەن شىعۋ جۇمىستارى جالعاسۋدا.

قازىناعا ءتۇسىپ جاتقان سالىق پەن شيكىزات وڭدەۋدى قوسپاعاندا، وسى سانداردىڭ استارىندا اشىلعان جۇمىس ورىندارى مەن وتباسىلارعا ءتۇسىپ جاتقان تابىس كوزدەرى قانشاما دەسەڭىزشى. مۇنىڭ ءبارى ەلىمىز ەگەمەندىك العانعا دەيىن مۇمكىن ەمەس بولاتىن.

قۇرىلىس جۇمىستارى دا قارقىندى ءورىس الىپ كەلەدى. مۇنداعى جۇمىس كولەمى 2013 - جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 35,8 پايىزعا ارتتى.

ءوڭىر ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزگى وزەگى اۋىل شارۋاشىلىعى بولسا، ونداعى جالپى ءونىمنىڭ كولەمى وتكەن جىلدىڭ وسى مەرزىمىمەن سالىستىرعاندا 4,5 پايىزعا ءوستى.

ءبىر قىزمەتكەردىڭ ورتاشا ايلىق ەڭبەكاقىسى 2014 - جىلدىڭ قاڭتار- ناۋرىزىندا 8,6 پايىزعا ارتىپ، ناقتى ەڭبەكاقى يندەكسى 103,5 پايىزدى قۇرادى.

ينفلياتسيانىڭ جالپى دەڭگەيى - 102,9 پايىز، رەسپۋبليكا بويىنشا بۇل كورسەتكىش - 103,9 پايىز.

 «بيزنەستىڭ جول كارتاسى - 2020» باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلا باستاعاننان بەرى وبلىستا 45 ميلليارد تەڭگەگە 312 جوبا (2800 دەن استام جۇمىس ورنى) ماقۇلداندى. سونداي- اق «جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى - 2020» باعدارلاماسىنىڭ ەكىنشى باعىتى «كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا جاردەمدەسۋ» اياسىندا 4,5 ميلليارد تەڭگەدەن استام قاراجات (2300 دەن استام جۇمىس ورنى) يگەرىلدى.

- يندۋستريالاندىرۋ كارتاسىنا ب ق و- دان جاڭا جوبالار ەنگىزىلە مە؟

- يندۋستريالاندىرۋ كارتاسىنا جالپى قۇنى 17,9 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايتىن قوسىمشا ءتورت جوبانى (500 جۇمىس ورنى) ەنگىزۋ ءۇشىن جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. اتاپ ايتقاندا، زەلەنوۆ اۋدانىندا اۋىز سۋ ءوندىرۋ كەشەنى («رودنيك» فيرماسى» ج ش س) ، اقجايىق اۋدانىندا ەت وڭدەۋ كەشەنى («باتىس ماركا ل ا م ب» ج ش س) ، ورالدا اۆتوكلاۆتىق ۇيالى بەتون ءوندىرىسىن ۇيىمداستىرۋ («باتىس قازاقستان قۇرىلىس ماتەريالدارى كورپوراتسياسى» اق) ، گازتۋربينالىق ەلەكتروستانساسى (ءبىرىنشى كەشەنى، قۋاتى 100 م ۆ ت، «باتىس پاۋەر» ج ش س) بوي كوتەرمەكشى. سونىمەن قاتار باسىم باعىتتار بويىنشا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان ينۆەستيتسيالىق جوبالار ءتىزىمى جاڭارتىلۋدا.

- تاعى ءبىر ساۋال، قاراشىعاناق كەشەنىن يگەرىپ جاتقان شەتەلدىك اليانستىڭ جەرگىلىكتى كاسىپورىندارعا بەتى بۇرىلا ما، بۇلاردىڭ ۇلەستىك قاتىسىن كوبەيتۋ ءۇشىن قانداي شارالار قولعا الىنباق؟

- بۇل ماسەلە ۇنەمى نازاردا. سوڭعى كەزدە «ق پ و ب. ۆ. » كومپانياسى جەرگىلىكتى كاسىپورىندارمەن، سونىڭ ىشىندە «اقساي يندۋستريالدىق پاركى» ج ش س- مەن (وعان 13 كومپانيا كىرەدى) جۇمىستى جانداندىردى. وعان قوسا كۇش بىرىكتىرۋ ماقساتىندا قۇرىلعان «ماشزاۆود» كونسورتسيۋمى شەتەلدىك كاسىپورىندار الدىندا ماشينا جاساۋ كومپانيالاردىڭ مۇددەسىن قورعاۋ جانە ءوز قىزمەتتەرىن ۇسىنۋ بويىنشا ماڭىزدى ءرول اتقارۋدا. كونسورتسيۋم «ق پ و ب. ۆ. » ، ت ش و- نىڭ جەتكىزۋشىلەر تىزىمىندە تىركەلگەن، جاقىندا قاشاعان كەن ورنىندا قىزمەت كورسەتەتىن NCOC كومپانياسىنىڭ جەتكىزۋشىلەر تىزىمىنە دە ەنگىزىلدى.

بيىلعى ءساۋىر ايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مۇناي جانە گاز مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ جەرگىلىكتى كومپانيالاردىڭ مۇمكىندىكتەرىن كورسەتۋ جانە ءوزارا ءتيىمدى بايلانىستى ودان ءارى ورىستەتۋ ماقساتىندا مۇنايگاز سەكتورىنداعى ماشينا جاساۋ جانە سەرۆيستىك كومپانيالاردىڭ فورۋمى ۇيىمداستىرىلدى. وعان 250 دەن استام، سونىڭ ىشىندە مۇنايگاز جانە ارالاس سەكتورلاردا قىزمەت كورسەتەتىن جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلار، مەملەكەتتىك ورگاندار، ماشينا جاساۋ جانە سەرۆيستىك كومپانيالار قاتىستى. «ق پ و ب. ۆ. » ، «تەڭىزشيەۆرويل» ، «Halliburton», «Schlumberger», «Baker Hughes» سىندى كومپانيالار وكىلدەرىنىڭ وسىنداي جيىنعا قاتىسىپ، ماسەلەنى بىرلەسىپ تالقىلاۋىنىڭ ءوزى ولاردىڭ بەتى بەرى قاراعانىن كورسەتەدى. ەندىگى ماسەلە قازاقستاندىق كاسىپورىنداردىڭ ءوزىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن كورسەتىپ، ءتۇرلى تەندەر، ساتىپ الۋلاردا ءوز ۇلەسىن الا بىلۋدە.

باتىس قازاقستاندىق ونەركاسىپ ورىندارىنىڭ مۇمكىندىكتەرىمەن تانىسۋ ماقساتىندا «قازمۇنايگاز» ۇك» اق جانە «تەڭىزشيەۆرويل» ج ش س دەلەگاتسيالارىنىڭ دا ورال قالاسىنا كەلۋى جوسپارلانۋدا.

  قورىتا ايتقاندا، ىقپالداستىق بايلانىستىڭ وندىرىستىك الەۋەتى بارىنشا دامىعان، گەوگرافيالىق جاعىنان قولايلى ورنالاسقان، ياعني رەسەيدىڭ بەس بىردەي وڭىرىمەن شەكتەسەتىن باتىس قازاقستان وبلىسى ءۇشىن ماڭىزى زور. ەڭ باستىسى، اڭگىمە قاي تاراپقا دا ءتيىمدى، وبلىستىڭ قارقىندى دامۋىنا سەپتەسەتىن توتە جولدى تابا بىلۋدە بولسا كەرەك.

اۆتور: ەلجان ەرالى