ءبىر تاۋ بار تارباعاتايدا جايىر دەگەن
بۇل دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن - اكسيوما. ماحامبەتتى - قارويسىز، ۇلى ابايدى - قاراۋىلسىز، قاسىمدى - ورالسىز ءابۋدى - اتىراۋسىز، مۇقاعاليدى - قاراسازسىز كوز الدىڭىزعا ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس.
ءدال سونداي تۋعان جەرىمەن كىندىگى بىرگە جاساسىپ كەلە جاتقان جاننىڭ ءبىرى جاركەن بودەش ۇلى.
جاركەن اقىن دەسەڭىز، كورمەسەڭىزدە كوز الدىڭىزعا جايىرتاۋ كەلەدى. شىڭدارى كوكپەن تالاسقان تاۋلى ولكە مە ەكەن، الدە سارتاپ ساعىنىشتى بويىنا جيناپ جاتقان ۇلان بايتاق سارى دالا ما، الدە قويناۋى شەكسىز بايلىققا تولى قۇمداۋىت جەر مە، ءبارىبىر ايتەۋىر جانىڭا ءدال ءوزىڭنىڭ تۋعان جەرىڭدەي تىم جاقىن سەزىلەدى. وسى ولكەگە دەگەن تۇسىنىكسىز ءبىر ساعىنىش بوي كوتەرەدى. سەبەپ - وسىنداي كۇيدى باستان كەشىرۋگە ءماجبۇر ەتەتىن جاركەن اقىننىڭ تۋعان جەرى «الاباعاننىڭ» ار جاعىندا جاتقان جايىرتاۋعا ارنالعان ساعىنىش پەن مۇڭعا تولى جىرلارى.
ءيا، بۇگىنگى اڭگىمە حالقىمىزدىڭ كورنەكتى اقىنى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋراەتى جاركەن بودەش ۇلىنىڭ جايىرتاۋ، دالىرەك ايتساق، اقىن شىعارماشىلىعىنداعى تۋعان جەر سۋرەتتەرى ءسوز بولماق. جالپى جاركەن اقىن قازاق پوەزياسىندا وزىندىك ورنى بار اسا تالانتتى ساناۋلى اقىندارىمىزدىڭ ءبىرى. اقىن شىعارماشىلىعى جونىندە ادەبيەت زەرتتەۋشىلەرىمىز بەن عالىمدارىمىز، قالامداستارى مەن قاراپايىم وقىرماندارىمىز باسىلىم بەتتەرىندە جۇرەكجاردى وي- پىكىرلەرىن، ىقىلاس- نيەتتەرىن تالماي ءبىلدىرىپ كەلەدى. اقىن شىعارماشىلىعى جونىندە بىرنەشە عىلىمي كانديداتتىق دارەجە قورعالىپ، دوكتورلىق ەڭبەكتە جازىلىپ جاتقانىنان حابارىمىز بار. دەمەك، كوزىقاراقتى وقىرمان قاۋىمى ءبىزسىز دە اقىن شىعارماشىلىعىن جاقسى بىلەدى دەپ ايتۋىمىزعا تولىق نەگىز بار. دەسەك تە، اقىن شىعارماشىلىعىنداعى تۋعان جەر جايلى جىرلارى جانىمىزعا تىم جاقىن بولعاندىقتان قولعا قالام العاندايمىز.
شىنتۋايتىندا جاركەن اقىن قانداي تاقىرىپتا بولسىن جالاڭ بارمايدى. كوڭىلگە شۋاق، سەزىمگە نۇر سىيلايتىن، تاۋ وزەندەرىندەي مىڭ بۇراتىلعان يىرىمدەرگە، بىردە ارىنداپ تاسىعان بۇلقىنىستارعا تولى جىرلارىمەن تاڭ قالدىرادى. ول الدەبىر باسىلىم بەتتەرىندەگى سۇحباتىندا بىلايشا تولعانىپتى:
«دۇنيەدە باۋىرىڭدى ساعىنۋ ءبىر باسقا، ال تۋعان جەردى ساعىنۋ دەگەن مۇلدە بولەك الەم. ادامزات بالاسىندا بۇدان وتكەن ساعىنىش بولمايدى، بولعان ەمەس. باسقا ساعىنىشتار بولار: ءبىرى باۋىرىن ساعىنار، ءبىرى اتا- اناسىن ساعىنار، ءبىرى باۋىر ەتى - بالاسىن ساعىنار، سۇيىسكەن جارىن ساعىنار، سەنىسكەن دوسىن ساعىنار، بالالىق شاعىن ساعىنار - مۇنىڭ ءبارى - تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنىشتىڭ قۇربانى. بۇل ساعىنىش باسىلماسا - قاسىرەتكە اينالادى». ءسىرا دا، اقىننىڭ ءار جيناعىندا جايىرتاۋعا قايتا اينالىپ سوعا بەرەتىنى وسىدان بولسا كەرەك.
.. .تۇراتىن ولەڭ تىلەپ ءدايىم مەنەن،
ءبىر تاۋ بار تارباعاتايدا جايىر دەگەن.
سول تاۋدىڭ تاسىندا ويناپ، گۇلىن تەرىپ،
سول تاۋدىڭ سۋىن ءىشىپ، مايىن جەگەم.
جايىردىڭ اۋىلىم جاتىر ساعاسىندا،
باۋىرىم، اعايىنىم ءبارى وسىندا.
جايىرتاۋ بوز ىنگەن عوي بوشالاعان،
التاي مەن تارباعاتاي اراسىندا.. .
(«جۇلدىزتاس» «اتامۇرا» باسپاسى، 2010-جىل)
جايىردى بەك ساعىندىم،
كوكىرەگىم تولعان مۇڭ.
ءتىرى جەتىم ەتەرلىك،
تاعدىرىم ساعان نەعىلدىم.
اشىنعاسىن ايتام دا،
جايىردەن باسقا انام جوق،
جايىردەن باسقا پانام جوق.
دەرتىنەن كەتتىم جاۋىر بوپ،
جايىردەن باسقا جاۋىم جوق.. . دەيدى ءدال وسىنداي جىرلار تەك وسى جيناقتىڭ ءون بويىندا قايتا- قايتا كەزدەسە بەرەدى. ءوزىڭنىڭ دە تۋعان جەرگە دەگەن ۇيقىدا جاتقان ساعىنىشىڭدى ءتۇرتىپ وياتىپ، سان ءتۇرلى ويلارعا جەتەلەيدى.
كوڭلىم ءوزىڭدى ويلاپ بوساعاندا،
كوز جاسىم اينالادى جوسا قانعا.
ءۇستى التىن، استى مۇناي، قايران جايىر،
ءتور تۇگىل بۇيىرمادى بوساعاڭدا.. . راس، «الاباعاننىڭ» ار جاعىندا قالعان قايران قازاق دالاسىنىڭ ءبىر پۇشپاعى وسى جايىرتاۋ ەكەن. مايلى جايىر شەت قالىپ،
سارارقانى بەتكە الىپ.
تۇسىمدە ىلعي تۇندەلەتىپ كوشىپ كەلە جاتامىن،
جوڭعار قۇمىن بەلۋاردان كەشىپ كەلە جاتامىن.. .
«مەنىڭ تۋعان جەرىم - ءجايىر، قازىر شەكارانىڭ ارعى بەتىندە قالدى. بۇل - قازاقتىڭ جەرى ەدى. قايتا- قايتا جايىردى جىرلايتىنىم سول: «دەرتىنەن كەتتىم جاۋىر بوپ، جايىردان باسقا جاۋىم جوق!» . ساعىنىش - قاسىرەتكە اينالىپ كەتتى...
شاي ۇستىندە شەشىلە سالعان كەلەڭسىزدىكتەن ەندى اقىن تۋعان جەرىنە تەك تۇسىندە عانا ساپار شەگۋگە ءماجبۇر. بۇدان ارتىق قاسىرەت جوق تا بولار، اسىرەسە اقىن بالاسى ءۇشىن.
ءجا، اقىن تۋعان جەر جايلى تەك وسىلاي مۇڭدى جىرلار جازادى ەكەن دەگەن وي تۋماۋى كەرەك. مۇڭدانىپ وتىرىپ، عاجايىپ رۋح سىيلايدى. تۋعان جەردىڭ اسىل قاسيەتىن اسپانعا كوتەرەدى. ءيا، رۋحتاناسىڭ. سەنبەسەڭىز وقىڭىز.. .
تۋعان جەردىڭ قار، مۇزى،
ايازىڭمەن «جۋىندىر» .
تۋعان جەردىڭ بال قىزى،
بۇرىمىڭمەن بۋىندىر.
تۋعان جەردىڭ بۇلاعى،
تولقىنىڭمەن ات مەنى.
تۋعان جەردىڭ جىلانى،
شىرىلداتىپ شاق مەنى.
تۋعان جەردىڭ شەڭگەلى،
تىرنا اياماي بەتىمدى.
تۋعان جەردىڭ ەرمەنى،
اۋزىما قۇي ءوتىمدى.
تۋعان جەردىڭ دوڭىزى،
قان جوسا عىپ جارىپ كەت.
تۋعان جەردىڭ قوڭىزى،
دومالاتىپ الىپ كەت.
تۋعان جەردىڭ قاسقىرى،
كەمىر اقىن سۇيەگىن.
تۋعان جەردىڭ تاس، قۇمى،
سەنى وسىلاي سۇيەمىن!
ولەڭ - تاعى دا اقىننىڭ تۋعان جەرى - جايىرتاۋى جايلى. ال وسىدان كەيىن تۇسىڭىزگە دە كىرمەگەن جايىرتاۋدى ساعىنباي، اڭساماي كورىڭىز. اقىن جىرىندا ورنەكتەلگەن وسى ولكەنى كورىپ، بالداي اۋاسىن سىمىرۋگە بىردەن جولعا شىعىپ كەتۋگە قۇمبىلبىز.
ءيا، ماحامبەتتىڭ - قاراويىن، ۇلى ابايدىڭ - قاراۋىلىن، قاسىمنىڭ - ورالىن، ءابۋدىڭ - اتىرۋىن، مۇقاعاليدىڭ - قاراسازىن سان رەت اڭساپ بارىپ قايتساڭ دا ساعىنىش ءشولى باسىلمايتىنى سياقتى، جاركەن اقىننىڭ جايىرتاۋى دا كوڭىلىمىزدىڭ كوگىنەن قول بۇلعايدى دا تۇرادى. ءسىرا دا، جىر- قۇدىرەتى دەگەن وسى شىعار. كورنەكتى اقىن، مارقۇم ەسەنباي دۇيسەنبايەۆ اعامنىڭ «جاركەن- جىراۋ» دەيتىنىندەي جاركەن اقىندى جىر كوگىنە الىپ شىققان جايىرتاۋدى ءبىر كورىپ قايتساق، شىركىن.. .
سەرىكجان قاجي
ماقالانىڭ اۋەلگى اتاۋى- «جاركەن جىراۋ جانە جايىرتاۋ»
Abai.kz