شاقاباي باتئر - ءشامئس قذمار ذلئ

فوتو: None
استانا. قازاقپارات - شاقاباي ةسةنتاي ذلئ قازاق ةلئنئث جذثقار شاپقئنشئلارئنا قارسئ سوعئس داؤئرئندة جاساعان، ةلئ ءذشئن وشپةس ةثبةك ءسئثئرئپ ،جذرت كوزئنة كورئنگةن ةلةؤلئ باتئرلاردئث ءبئرئ.

جاؤدان بةتئ قايتپاعان كيةلئ باتئر اتانعان ادام. شاقاباي باتئر، ءذش ءجذزدئ ايتپاعاندا دا ،كذللئ ورتا جذزگة اتئ ايگئلئ بولعان، اسئرةسة، كةرةي ذلئسئنئث جانتةكةي رؤئنا ذران بولعان باتئر.

شاقاباي ةسةنتاي ذلئ 1688-جئلئ تؤئلئپ، 1778-جئلئ 90 جاسئندا دذنيةمةن قوشتاستئ . ونئث قابئرئ سةمةي وبئلئسئنئث اقسؤات دةگةن جةرئندة . باتئردئث بةيتئنة قازئرگة دةيئن ذلكةن ادامدار بارئپ قذران وقيدئ، اؤئرئپ سئرقاعاندار ارنايئ بارئپ تاؤاپ ةتئپ قايتادئ.

شاقاباي اؤلةتتةرئ نةگئزئنةن شينجياث ذيعئر اأتوميالئ رايوننئث التاي ايماعئ، سانجئ حذيزؤ اأتوميالئ وبئلئسئ، قذمئل ايماعئ، ءذرئمجئ قالاسئ، گانسؤ ولكةسئنئث  اقساي قازاق اأتوميالئ اؤدانئ قاتارلئ جةرلةرگة بئتئراپ قونئستانعان ،قازاقستان ،تذركيا،مذثعئليا حالئق رةسپؤبئليكاسئ ،فرانسيا قارتارلئ ةلدةردة دة ازداپ قونئستانعان.

شاقاباي ةسةنتاي ذلئ بالا كةزئنةن جاؤجذرةك باتئر بولئپ، ةل اؤزئنا اثئز بولئپ تاراعان ادام . ايتؤلارعا قاراعاندا،شاقاباي ةندئ عانا 14 جاسقا شئققاندا ،شةشةسئنة ةرئپ ،ناعاشئسئنا جولاؤشئلاپ بارادئ. ناعاشئ اتاسئ شاقابايدئث بئتئمئنة ،سويلةگةن سوزئنة ءدان ريزا بولئپ، ءوزئنئث اتاقتئ قارا سذرئ اتئن مئنگئزئپ قايتارادئ .

ناعاشئسئنئث اؤئلئ الئس بولسا كةرةك، شاقاباي اؤئلئنا قايتقان جولئندا، جول تورئعان قاراقشئلارعا جولئعادئ . جاس شاقاباي دةرةؤ اقئل ويلاپ تابادئ دا  سول ماثداعئ جالعئز اياق جولئ بار قئساث سايعا بذرئلا جونةلةدئ. قاراقشئلاردا شةشةلئ-بالالئ ةكةؤئن وكشةلةپ قؤادئ. شاقاباي شةشةسئن الدئنا جئبةرئپ، ءوزئ سوثئنان توسقاؤئلداي قاشا بةرةدئ.

قاراقشئلار ال دةگةندة نة داؤئر تئقسئرئپ جاقئندايدئ، شاقابايدئث شةشةسئ قاراقشئلاردان قاتتئ قورقادئ، جاؤ العاشئندا جاقئنداپ كةلگةنئمةن، جالعئز اياق سايدئ ورلةگةن سايئن، بئردةن-ةكئدةن سةلدئرةپ قالا بةرةدئ. سول شاقتا شاقابايمةن شةشةسئ اتتئ كئسئ بئردةن عانا وتةتئن تاس قئساثعا جةتةدئ . شاقاباي: شةشة، ءسئز كةزةثگة تامان شئعئپ ،مةنئ توسئپ تذرئثئز،-دةيدئ. ذرةيلةنگةن شةشةسئ: بالام، بذل جةرگة قالما!قالما ،بالام،-دةپ بالاسئنا جالئنادئ.

ءبئراق اتئنئث باسئنا ية بولماي، ورلةپ شابا بةرةدئ. شاقاباي اتئنان قارعئپ ءتذسئپ، اتتئ تاساعا بايلاي سالئپ، جةثئل شوقپارئن قولئنا الئپ، قئساثنئث بئيئكتةؤ، ذرئمتال جةرئنة تذرا قالادئ. ةث الدئثعئ قاراقشئنئ قئساثنان شئعا قذلاق شةكةدةن پةرئپ كةتئپ سذلاتادئ، قاراقشئ ات موينئن قذشا بارئپ قذلايدئ. ونئ سوثعئ قاراقشئلار بايقاماي ئلگةرلةي بةرةدئ، شاقاباي وسئلايشا ارت-ارتئنان ون قاراقشئنئ سذلاتادئ. قئساثدا پالة بار ةكةنئن سةزگةن سوثعئ قاراقشئلار الدئثعئ قاراقشئلاردئث اتتارئنئث بوساپ توسكةيگة شاؤئپ شئققانئن كورگةن سوث قاراقشئلار قئساثدا كوپ ادام بار ةكةن دةپ، ارتتارئنا قايتئپ زئتا جونةلةدئ.

شاقاباي قارا سذرئ اتئنا ءمئنئپ قاشقان جاؤدئ وكشةلةي قؤادئ. شاقابايدئث جاؤدئ قؤئپ بارا جاتقانئن كورگةن شةشةسئ: شاقاباي، بالام ! توقتا! توقتا، شاقاباي!-دةپ ارتئنان قؤادئ. سودان باستاپ شاقاباي دةگةن ةسئم جاؤ قذلاعئنا ذرةيلئ ةسئم بولئپ قالادئ.

شاقاباي تؤرالئ تاعئ ءبئر ايتئلؤعا قاراعاندا: جذثعاردئث قالئث قولئ كةرةي ةلئنة اياق استئنان شابؤئل جاساپ باسئپ كةلةدئ . سودان از كذن بذرئن تذية وتارئنئث جايئلئمئن شالئپ كةلؤگة كةتكةن شاقاباي اؤئلعا ءتونئپ كةلة جاتقان جاؤعا جالعئز كةز بولادئ . جاؤدان حابارسئز قالدئ اؤ دةگةن شاقاباي، اؤئلدئ قذتقارؤ ءذشئن، اؤئلعا ايقئن كورئنةتئن، جاؤدئث الدئنعئ جاعئنداعئ ءبئر توبةگة شئعئپ:

شاقاباي! شاقاباي! -دةپ ءوز اتئن ايعايلاپ ،جاؤدئ جةكپة-جةككة شاقئرادئ . اؤئل ادامدارئ دا  جاؤ كةلگةنئن بئلةدئ. قئلئشئن جارقئلداتئپ كةث دالادا جاپادان-جالعئز ادامنئث جةكپة- جةككة شئعؤئ جاؤلاردئ دا قاتتئ سةسكةندئرئپ تاستايدئ. شاقابايعا قاپةلئمدة جذثعار جاقتان جةكپة-جةككة ةشكئم شئعا المايدئ. سول ورايدا اؤئلداعئ قارؤلانعان قالئث قول بارلئق باتئردئث باستاؤئند، جذثعار قولئنا قارسئ ذران سالئپ ارالاسادئ. تامام قول «شاقابايلاپ» ذران سالئپ، جذثعار قولئنئث الدئثعئ لةگئنئث بةتئن قايتارادئ . مئنة ،سودان باستاپ شاقاباي كيةلئ باتئر اتانادئ.

شاقابايدئث جاسئ جانئبةكتةن ذلكةن بولسادا، جانئبةكتئث ةرلئگئن قولدايدئ، جانئبةكتئث ةل باسئ بولؤئن قؤاتتايدئ، اقتابان شذبئرئندادا توز-توپانئ شئققان كةرةي ذلئسئن جيناستئرئپ، باسئن قذراپ، ةل ساناتئنا قوسؤعا كذش سالادئ. شاقاباي ةر جانئبةكتئث ةث سةنئمدئ سةرئگئ قانا ةمةس ءارئ ونئث ذستازئ ةدئ، ول ءوزئنئث قئلئشكةرلئك، قامشئگةرلئك ونةرئن ةشقانداي بذكپةسئز، ةرئنبةي-جالئقپاي جاس جانئبةككة ذيرةتكةن. (بذل جونئندة «ةر جانئبةك» رومانئندا ةگجةي- تةكجةيلئ باياندالعان بولاتئن). ءوزئ تذرعئلاس ءارئ وزئمةن ذزةنگئلةس باتئرلار بذقارباي، جاباي، جوبالاي سياقتئ باتئرلارمةن تئزة قوسا وتئرئپ، جذثعارلاردئث قئلئشئنان ذرقئ قذرئپ كةتؤگة شاق قالعان اباق كةرةي اؤلةتتةرئن تالاي رةت جانئن تئگئپ سوعئسئپ، قورعاپ قالعان ةكةن.

شاقابايدئث نةمةرةسئ- اتاقتئ ءئزقذتتئ باتئر التاي سئندئ ارداقتئ مةكةندئ، قاراورمانداي حالقئن قورعاؤ جولئندا، قاپئلئستا قذربان بولادئ. شاقابايدئث تاعئ ءبئر نةمةرةسئ-اتاقتئ ءئس باتئر ءئزعذتتئث كةگئن الئپ، شئثگئل وثئرئنةن ةلئنة ةث العاش رةت كةث قونئس اشادئ.

تاعئ ءبئر ايتلؤدا، شاقابايدئث 90 جاسقا تاياپ، ةكئ كوزئ كورمةي قالعان كةزئ بولسا كةرةك، اتانتايدئث قايداؤئل دةگةن بالاسئ ذيدة وتئرعان شاقابايعا كةلئپ: باتئر،نةمةرةثئز ءئزعذتتئ مئقتئ بولعالئ تذرعان بالا ةكةن، ءوزئ تةثدةس بالالاردئ بئردةن -بئردةن الئپ سوقتئ، وعان ةشكئم تةث كةلمةدئ دةيدئ.

سوندا شاقاباي وث قولئمةن وت باسئن سيپاعان ةكةن، قولئنا ءبئر ؤئس اسئق ءئلئنئپتئ. سوندا اسئقتاردئ شةثگةلدةپ تذرئپ: ءاي، ءتايئر-اي، الئپ سوعئپ، باسئپ جاتتئ دةيسئث وندا ةكةؤئ دة جئعئلئپتئ عوي، ءبئز ونداي جئققاندئ جئقتئ دةمةيمئز، بالا كةزئمئزدة تذرةگةپ تذرئپ لاقتئرئپ جئبةرؤشئ ةدئك دةپ، قولئنداعئ اسئقتاردئ كذتئرلةتة سئققاندا، اسئقتار ذگئتئلئپ كةتكةن دةسةدئ.

ةل ئشئندة تاراعان تاعئ ءبئر اثئزدا شاقابايدئث قاتئگةز، جاؤجذرةك ادام بولعاندئعئ ايتئلادئ ،شاقاباي جايلئ ةل اراسئندا اثئز كوپ، ءتئپتئ، قامشئگةرلئگئ تؤرالئ اثئزدارئدا از ةمةس، شاقاباي ءبئر جولئ ةكئ ذرؤلئ ةلدئث ازاماتتارئ الدة نةنئث داؤئمةن قئرقئسئپ، سوعئسئپ جاتقاندا، ذستئنة ءتذسئپ قالادئ. بذلاردئ توقتاثدار دةپ ايعايلاپ توقتاتا المايدئ. وگدةپ سوعئسئپ جذرگةن ةكئ جاقتئث  ةكئ باتئرئنئث ورتاسئنا بارئپ:

-قئرئلاسئثدار ما؟ توقتاثدار! دةپ ةكةؤئنة ةكئ قامشئ سئلتةيدئ.

ةكةؤئ دة اتتان ذشئپ كةتةدئ. ءسذيتئپ ذرئس توقتايدئ. ءبئراق،الگئ ةكئ جئگئتتئث بئرةؤئ ءولئپ قالعان ةكةن. شاقاباي تاث قالئپ:

-اكاؤ! قامشئ تيگئزگةن جوق ةدئم، بذل قالايشا ءولئپ قالدئ ةكةن؟ كيئمئن شةشئپ كورئثدةرشئ،-دةيدئ كيئمئن شةشئپ كورسة، ولگةن جئگئتتئث ذستندة قامشئنئث ةشقانداي تابئ جوق بولئپ شئعادئ . سودان كةيئن، حالئق شاقابايدئث قولئندا كية بار دةپ اثئز ةتئپ كةتةدئ.

جذثعارلاردئث قاندئ قئرعئنئندا، ةرلةر ةتئگئمةن سؤ كةشئپ، ارعئماق اؤئزدئعئمةن سؤ ئشكةن  قيئن-قئستاؤ كذندةردة، حالقئنا قورعان، ةلئنة ذران بولعان  باتئر بابامئزدئث ةرلئك ةثبةگئ حالئق جذرةگئنةن ماثگئ وشپةك ةمةس. شاقاباي ةسئمئ تةك جانتةكةي ذرؤئ عانا ةمةس، سوثعئ كةزدةرئندة، الاساپئران قاندئ قئرعئن جئلدارئندا التاي ةلئنة ورتاق ذرانعا اينالعان كةزدةرئ دة بولدئ.

شاقاباي ةسةنتاي ذلئ ءبئر ذلئستئث عانا ةمةس، قازاق حالقئنئث ةلئن جاؤدان قورعاعان ةلةؤلئ باتئرلاردئث ءبئرئ. ول جذثعار شاپقئنشئلئعئ زامانئندا حالئقتئ ءوزئنئث نار كةسكةن قانجارمةن قورعاپ كةلسة، سوثعئ زاماندارد، ياعني باتئر دذنيةدة وتكةننةن كةيئن، ونئث ارداقتئ اتئ ذران بولئپ، حالئقتئث قيلئ-قيلئ يگئ ئستةرئنة رؤحاني جاقتان جةبةؤشئ بولئپ كةلدئ. باتئر 90 جئل عانا جاساعانئمةن، ونئث رؤحئ، ونئث حالقئ ماثگئ جاساي بةرمةك.

kerey.kz